Λειτουργικές προτάσεις του αγ. Γερβασίου
Παρασκευοπούλου
Αρχιμ. Δανιήλ Αεράκης
• Προλογίζοντας ὁ μακαριστός φωτισμένος λειτουργιολόγος Ἰωάννης Φουντούλης τό περίφημο βιβλίο του πατρός Γερβασίου Παρασκευπούλου «Ἑρηνευτική ἐπιστασία ἐπί τῆς θείας Λειτουργίας». Συνοψίζε τίς προτάσεις τοῦ ἁγίου πατρός, προκειμένου ἡ θεία Λειτουργία νά τελῆται ζωντανά, κατανοητά καί ἄκρως ἱεροπρεπῶς.
Δημοσιεύουμε μερικές ἀπό τίς λειτουργικές προτάσεις. Ἄλλωστε ὁ πατήρ Γερβάσιος ὑπῆρξε συνεργάτης τόσο μέ τόν προφορικό, ὅσο καί μέ τόν γραπτό του λόγο, τοῦ Συλλόγου «Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής» καί τοῦ ὁμωνύμου περιοδικοῦ.
Ὁ πατήρ Γερβάσιος, ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος, ἀκτινοβολεῖ καί ὡς λειτουργιολόγος μέ ὅσα τονίζει στό λειτουργικό του σύγγραμμα:
— Προτείνει καί ἐπιμένει στήν ἀνάγκη «ἁπλουστεύσεως καί λιτότητος» στή θεία λατρεία, στην «ἐμφάνισι τῶν ναῶν», στήν «ἐμφάνισι τών λειτουργῶν» καί στήν τέλεσι τῶν ἀκολουθιῶν.
— Ἐνθαρρύνει τήν «μετά δέους, εὐλαβείας καί ἐν ταπεινώσει καρδίας» συμμετοχή «ἁπαξάπαντος τοῦ ἐκκλησιαζομένου λαοῦ εἰς τήν ἱεράν ψαλμωδίαν». Ἀκόμη καί οἱ γυναῖκες μποροῦν «συνετῶς» νά συνυπηχοῦν ἤ ἀντιφωνικῶς νά ψάλλουν κατά τίς μεγάλες ἑορτές.
—Ἐπιμένει στήν ἀπαγγελία τῶν εὐχῶν στις θέσεις τους πρό τῶν ἐκφωνήσεών τους, πρό τοῦ τρισαγίου, κατά τήν ἀναφορά καί μετά τήν κοινωνία ὅλων τῶν πιστῶν.
—Προτείνει τόν ἐμπλουτισμό τῆς σειρᾶς τῶν κατά Κυριακήν ἀναγινωσκομέ- νων περικοπών, «ὥστε εἐς ἕνα διετῆ ἤ τριετῆ κύκλον νά ἀναγινώσκωνται καί περικοπαί οὐσιώδεις, παραλειπόμεναι σήμερον».
— Ζητεῖ ὅπως ἡ πρό τοῦ Εὐαγγελίου θυμίασις γίνεται κατά τό ἀλληλουάριο καί ὄχι κατά τόν Ἀπόστολο.
— Τονίζει, ὅτι ὁ Ἀπόστολος καί τό Εὐαγγέλιο δέν εἶναι ψάλματα, ἀλλ᾽ εἶναι ἀναγνώσματα. Γι᾽ αὐτό «ἡ ὅλη προσοχή πρέπει νά ἀποδίδεται εἰς τήν σαφῆ καί εὐκρινῆ ἀνάγνωσιν, ὥστε νά γίνη κατανοητή ἡ ἀναγινωσκομένη περικοπή». «Ὁ περίτεχνος καί ἐξεζητημένος τρόπος έκφωνήσεως... καταντᾶ πολλάκις εἰς τήν κακοποίησιν τοῦ νοήματος».
—Θεωρεῖ «ἄτοπον»έπί ἀρχιερατικῆς λειτουργίας μετά τό Εὐαγγέλιο νά λέγεται τό «Εἰς πολλά ἔτη, Δέσποτα», ἀντί τοῦ «Δόξα σοι, Κύριε, δόξα σοι».
—«Ἐπιζήμια καί αὐθαίρετος» εἶναι ἡ παράλειψις τῆς ἐκτενοῦς καί τῶν δεήσεων ὑπέρ τῶν κατηχουμένων. «Πόσον ἀδικοῦσι τούς ὑπέρ ὧν ὀφείλει νά γίνεται ή λιτανευτική αὕτη καί ἐκτενής δέησις οί καταργήσαντες αὐτήν, ἵνα δώσουν χρόνον πολύτιμον προσευχῆς, εἰς μουσικάς συναυλίας!».
—Ἰδιαίτερη βαρύτητα ἀποδίδει στό μυσταγωγικό θεῖο κήρυγμα, «διότι αὐτό καλεῖται νά ἀνανεώση τήν λατρευτικήν εὐσέβειαν». Τό κήρυγμα «εἶναι ἡ ψυχή καί τό πνεῦμα πάσης ἱερᾶς ἀκολουθίας, πρό πάντων δέ τῆς θείας Λειτουργίας. Ἄνευ αὐτοῦ... κινδυνεύει νά μεταπέση εἰς ξηρόν τύπον, εἰς τυπολατρίαν, λόγω τοῦ ἀγνώστου εἰς πολλούς καί τῶν σημαινομένων, ἀλλά καί τής ἐννοίας των λέξεων ἤ φράσεων τῶν εὐχῶν καί τῶν ὕμνων».
—Κατακρίνει μέ σφοδρότητα τή μνημόνευση ὀνομάτων κατά τή μεγάλη εἴσοδο. Τό θεωρεῖ «βαττολογίαν», «ἐπίδειξιν» καί «ἀνθρωπαρέσκειαν». Καί συνιστᾶ νά λέγεται ἀπό τόν προεστῶτα ἡ εὐχή τῆς προθέσεως: «Ὁ Θεός, ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ τόν οὐράνιον ἄρτον, τήν τροφήν τοῦ παντός κόσμου ἐξαποστείλας...».
—Τάσσεται ὑπέρ τῆς εἰς ἐπήκοον τοῦ λαοὺ ἀναγνώσεως τῆς εὐχῆς τῆς ἁγίας ἀναφορᾶς καί τῶν ἄλλων εἐχῶν, πού ἐπεκράτησε νά λέγωνται «μυστικῶς», καί τούτο γιά νά μποροῦν «νά συμπροσεύχωνται ὅλοι οἱ πιστοί» καί ν' ἀναθερμαίνεται ὁ ζῆλος καί ἡ λειτουργική τους εὐσέβεια.
—Κατακρίνει τήν μετά τό «Ἐξαιρέτως...» διανομή τοῦ ἀντιδώρου στούς «θαμῶνες» τοῦ ἁγίου βήματος, γιατί προκαλεῖ «ἀταξίαν» καί «σπουδαιοτάτην πνευματικήν ζημίαν».
—Τέλος τονίζει ἰδιαιτέρως τήν ἀνάγκη ἐνθαρρύνσεως τοῦ λαοῦ γιά συχνή προσέλευση στή θεία Κοινωνία καί κακίζει τούς κληρικούς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι «ἀσφαλῶς ἀπό ἄγνοιαν οἱ ταλαίπωροι, δέν ἐπέτρεπον εἰς τούς πιστούς νά μεταλαμβάνουν τακτικῶς! Καί τούς ἀπέπεμπον!», καθώς καί ἐκείνους πού δέν μεταδίδουν τήν θεία Κοινωνία εἰς τό «Μετά φόβου Θεοῦ...», ἀλλά μετά τό τέλος τῆς θείας Λειτουργίας. Ὁμοίως κατακρίνει σφοδρῶς τούς ἱερεῖς. πού ἀπό ἄγνοια ἤ ἀπό ἀμέλεια ἤ ἀπό ψευδεῖς θεολογικές θεωρίες κοινωνοῦν τόν λαό ἀπό τίς μερίδες καί ὄχι ἀπό τό τίμιον Σῶμα.
* * *
Παραθέσαμε μερικές χαρακτηριστικές κρίσεις καί προτάσεις τοῦ ἁγίου πα- τρός καί σπουδαίου λειτουργιολόγου πατρός Γερβασίου Παρασκευοπούλου. Κι αυτό γιά νά πάρουμε μία μικρή γεῦσι τῶν ὁραματισμῶν του. Στά μνημειώδη «Συμπεράσματά» του στίς σελίδες 267-271 τῆς πρώτης ἐκδόσεως τῆς «Ἑρμηνευτικῆς Ἐπιστασίας ἐπί τῆς θείας Λειτουργίας», συνοψίζει σέ πέντε τά σημεῖα, στά ὁποῖα «μετ' εὐλαβείας παρακαλεῖ τήν καθόλου διοικητικήν καί πνευματικήν ἡγεσίαν τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν» νά ἐπικεντρώση τήν προσοχή της:
• Στήν «κάθαρση τῶν λειτουργικῶν κειμένων».
• Στήν «ἀνάγκη ἁπλουστεύσεως καί λιτότητας».
• Στήν «ἀνάγκη λιπαρᾶς κηρυκτικῆς προσπάθειας».
• Στήν «ἀνάγκη λειτουργικῆς διαφωτίσεως».
• Στήν «ἀνάγκη τῆς ἐμπράκτου καί παραδειγματικῆς λειτουργικῆς ζωῆς».
Μέ μία λέξι θά λέγαμε, ὅτι ὁ πατήρ Γερβάσιος εἶχε ἐντόνους λειτουργικούς προβληματισμούς. Ἀπό εὐλαβέστατος λειτουργός καί θεοφώτιστος μυσταγωγός συχνά μεταβαλλόταν σέ πνευματοκίνητο προφήτη, πού ὁραματιζόταν τελειότερη καί ἀκριβέστερη ἐν «Πνεύματι καί ἀληθείᾳ» λατρεία. Δέν ἔκλεινε τά μάτια του στά κακώς κείμενα. Ζητοῦσε διόρθωσί τους καί ἀποκατάστασι κατά τά πρότυπα τής ἀρχαίας παραδόσεως, τῆς περιόδου τῆς ἀρχαίας ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Ὡμιλοῦσε γιά «ἀνανέωσιν τῆς λατρευτικῆς εὐσεβείας».
