





«Εἶχε σηκώσει τὸν γιακὰ τῆς χλαίνης καὶ μὲ τὸ μάνλιχερ στὴ χούφτα, ὅπλο καὶ ραβδί, προχωροῦσε στὸ κάτασπρο χιόνι. Ἡ Παναγία “στρατηγός” στὸ μέτωπο τὸ 1940 καθοδηγοῦσε, προστάτευε τοὺς στρατιῶτες». Ὡς στρατηγὸ φαντάζονταν τὴν Παναγία οἱ λογοτέχνες, οἱ πολιτικοί ἀλλὰ καὶ οἱ στρατιωτικοὶ ποὺ μάχονταν στὰ βουνὰ τῆς Πίνδου, σὲ ἐπίσημα κείμενα τῆς ἐποχῆς.
Ἐκεῖ, στὴ μεγάλη μάχη τοῦ Ἔθνους, ἡ Παναγία περπατᾶ μὲ τοὺς στρατιῶτες, σώζει τραυματισμένους καὶ αἰχμαλώτους, πότε νοσοκόμα, πότε στρατηγὸς καὶ πότε παρηγορήτρια στὰ φτωχόσπιτα ποὺ ἔχαναν στὴν Πίνδο ἀγαπημένα πρόσωπα.
Ἡ μορφή της, τυπωμένη στὰ ἐπιστολικὰ δελτάρια, ἔκλεινε σὲ ἕνα μικρὸ κομμάτι χαρτιοῦ τὸν πόνο, τὴν ἐλπίδα, τὰ δάκρυα τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ 1940. Τῆς χρονιᾶς ἐκείνης, ποὺ ἡ Τῆνος, λίγα μέτρα ἀπὸ τὸν Ναὸ τῆς Εὐαγγελιστρίας, ἔζησε τὴν πιὸ φρικτὴ ὄψη τοῦ πολέμου. Τότε, στὶς ὀκτώμισι τὸ πρωὶ τῆς 15ης Αὐγούστου, ἀνήμερα τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς Θεοτόκου στὸν ὅρμο τῆς Τήνου, ὅπου εἶχε καταπλεύσει γιὰ νὰ ἀποδώσει τιμὲς τὸ «εὔδρομον Ἕλλη», οἱ Ἰταλοὶ χτύπησαν μὲ τὸν πιὸ ὕπουλο τρόπο. Ἕνα ὑποβρύχιο τοῦ ἰταλικοῦ στόλου, τὸ «Ντελφίνο», τορπίλισε τὸ σημαιοστολισμένο πλοῖο. Διοικητὴς τῶν Δωδεκανήσων τότε ἦταν ὁ Ντὲ Βέκι, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐνημερώσει ψευδῶς τὸν Μουσολίνι, ὅτι στὴν θαλάσσια περιοχὴ μεταξὺ Τήνου καὶ Σύρου κινοῦνταν ἀγγλικὰ πλοῖα. Ἔτσι, τὸ ἰταλικὸ ὑποβρύχιο ἀνέλαβε νὰ δράσει χτυπώντας τὸ «Ἕλλη», μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀφήσει πίσω συνολικὰ 10 νεκροὺς καὶ 29 τραυματίες. Ἕντεκα χρόνια ἀργότερα, ἡ ἰταλικὴ κυβέρνηση, ἀναγνωρίζοντας τὸ ἔγκλημα, ἔδωσε στὴν Ἑλλάδα ὡς ἀποζημίωση τὸ καταδρομικὸ «Εὐγένιος Σαβοΐας», τὸ ὁποῖο μετονομάστηκε σὲ «Ἕλλη ΙΙ».
Ὁ τορπιλισμὸς τοῦ «Ἕλλη» εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα λαὸς καὶ πολιτικοὶ νὰ βγοῦν ἀπὸ τὸν κόσμο τῶν ψευδαισθήσεων, νὰ παραβλέψουν τὶς ὅποιες διαφορές τους καὶ νὰ ἑνωθοῦν κάτω ἀπὸ τὴν ἴδια σημαία. Ὁ πρεσβευτὴς τῆς Ἰταλίας, Γκράτσι, μετὰ τὸ τέλος τοῦ πολέμου, στὰ ἀπομνημονεύματά του διαπίστωνε: «Τὸ ἔγκλημα τῆς Τήνου εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα, γιὰ νὰ μὴν πῶ ὅτι ἔκανε τὸ θαῦμα, νὰ δημιουργηθεῖ σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα μία ἀπόλυτη ἑνότητα ψυχῶν. Μοναρχικοὶ καὶ βενιζελικοί, ὀπαδοὶ καὶ ἀντίπαλοί τῆς 4ης Αὐγούστου πείστηκαν, πὼς ἕναν μόνο ἀδυσώπητο ἐχθρὸ εἶχε ἡ Ἑλλάδα, τὴν Ἰταλία».


Μεθαύριο εἶναι ἡ γιορτὴ τοῦ ἁγίου Δημητρίου, μεγάλη γιορτὴ γιὰ ὅλη τὴν Ἑλλάδα, πλὴν ἰδιαίτερα γιὰ τὴ Θεσσαλονίκη, ποὺ εἶναι κ’ ἡ πατρίδα του. Ἐκεῖ θὰ γίνει φέτος μεγαλύτερη πανήγυρη, ἐπειδὴ γιορτάζουνε τὰ ἐγκαίνια τῆς φημισμένης ἐκκλησιᾶς του, ποὺ κάηκε στὰ 1917 καὶ τώρα εἶναι πάλι ξανακαινουργιευμένη ἀπὸ τὴν ὑπηρεσία τοῦ ὑπουργείου τῆς Παιδείας.
H πρώτη ἐκκλησιὰ ἤτανε ἕνα χτίριο ἀπὸ τὰ πιὸ ἀρχαῖα τῆς χριστιανοσύνης, χτισμένη ἑκατὸ χρόνια ὕστερα ἀπὸ τὰ 313 μ.X., ποὺ μαρτύρησε ὁ ἅγιος Δημήτριος. Ἀλλὰ κάηκε ὕστερα ἀπὸ 300 χρόνια καὶ ξαναχτίσθηκε τὸν καιρὸ ποὺ βασίλευε Λέοντας ὁ Σοφός. Αὐτὰ τὰ ἱστορικὰ καὶ κάθε ἄλλη πληροφορία γιὰ τὸ χτίριο, γιὰ τὰ ψηφιδωτὰ ποὺ στολίζουνε τοὺς τοίχους, γιὰ τὶς τοιχογραφίες, μπορεῖ κανένας νὰ τὰ μελετήσει καταλεπτῶς σ\’ ἕνα χρήσιμο βιβλίο ποὺ ἔγραψε τελευταία στὴν ἁπλὴ γλῶσσα ὁ ξεχωριστὸς βυζαντινολόγος Ἀνδρέας Ξυγγόπουλος, καθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Θεσσαλονίκης.
O ἅγιος Δημήτριος μαζὶ μὲ τὸν ἅγιο Γεώργιο, εἶναι τὰ δύο παλληκάρια τῆς χριστιανοσύνης. Αὐτοὶ εἶναι κάτω στὴ γῆ, κ\’ οἱ δύο ἀρχάγγελοι Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ εἶναι ἀπάνω στὸν οὐρανό. Στὰ ἀρχαῖα χρόνια τοὺς ζωγραφίζανε δίχως ἅρματα, πλὴν στὰ κατοπινὰ τὰ χρόνια τοὺς παριστάνουνε ἁρματωμένους μὲ σπαθιὰ καὶ μὲ κοντάρια καὶ ντυμένους μὲ σιδεροπουκάμισα. Στὸν ἕναν ὦμο ἔχουνε κρεμασμένη τὴν περικεφαλαία καὶ στὸν ἄλλον τὸ σκουτάρι, στὴ μέση εἶναι ζωσμένοι τὰ λουριὰ ποὺ βαστᾶνε τὸ θηκάρι τοῦ σπαθιοῦ καὶ τὸ ταρκάσι πόχει μέσα τὶς σαγίτες καὶ τὸ δοξάρι.
Τὰ τελευταῖα χρόνια, ὕστερα ἀπὸ τὸ πάρσιμο τῆς Πόλης, οἱ δύο αὐτοὶ ἅγιοι καὶ πολλὲς φορὲς κι’ ἄλλοι στρατιωτικοὶ ἅγιοι ζωγραφίζουνται καβαλλικεμένοι ἀπάνω σὲ ἄλογα, σὲ ἄσπρο ὁ ἅγιος Γεωργης, σὲ κόκκινο ὁ ἅγιος Δημήτρης. Κι\’ ὁ μὲν ἕνας κονταρίζει ἕνα θεριὸ κι’ ὁ ἄλλος ἕναν πολεμιστή, τὸν Λυαῖο.
Στὰ στιχηρὰ τοῦ ἁγ. Δημητρίου τῆς σημερινῆς Κυριακῆς βλέπουμε ὅτι τὰ δύο πρῶτα εἶναι ἀφιερωμένα στὸ πόλεμο τῶν πιστῶν κατὰ τῆς αἱρέσεως καὶ στὶς προσευχές τους νὰ τοὺς λυτρώσει μὲ τὶς πρεσβείαις του ὁ Ἅγιος ἀπὸ τὶς συμφορὲς ποὺ τοὺς βασανίζουν. Διότι οἱ πιστοὶ λόγω τοῦ ἀγῶνος τους κατὰ τῶν αἱρετικῶν διώκονται, αἰχμαλωτίζονται, καταφεύγουν σὲ σπήλαια καὶ στὰ βουνά, περιφέρονται ἀπὸ τόπο σὲ τόπο, ὥστε νὰ μὴν μολυνθοῦν ἀπὸ τὴν αἵρεση καὶ τοὺς αἱρετικούς.
Αὐτὰ τὰ στιχηρὰ δίνουν θάρρος στοὺς σημερινοὺς Χριστιανούς, ποὺ ἀρνούμενοι τὴν αἵρεση ὑψώνουν τεῖχος καὶ ἀποτειχίζουν τοὺς αἱρετικοὺς ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία. Τὰ στιχηρὰ δίνουν θάρρος διότι ἀποδεικνύουν, ὅτι σὲ καιροὺς αἱρέσεως ἡ Ἐκκλησία πάντα ἔτσι ἀντιστεκόταν, οἱ δὲ πιστοὶ προτιμοῦσαν νὰ πηγαίνουν στὰ ὄρη καὶ στὰ σπήλαια παρὰ στοὺς ναοὺς ποὺ εἶχαν ὑπὸ τὴν κατοχή τους οἱ αἱρετικοί. Μάλιστα σήμερα οὔτε αἰχμαλωτιζόμαστε οὔτε διωκόμαστε οὔτε πέρνουμε τὰ βουνὰ καὶ τὰ ὄρη. Ἄρα σὲ σύγκριση μὲ τοὺς τότε Χριστιανοὺς τὸ μόνο κοινὸ εἶναι ἡ ἔλλειψη ἱερέων. Κατὰ τὰ ἄλλα μᾶλλον λόγω τῶν ἁμαρτιῶν μας δὲν ὑποφέρουμε σχεδὸν τίποτα.
Αὐτὰ τὰ στιχηρὰ ἐλέγχουν ὅμως παράλληλα ὅλους ὅσους ἰσχυρίζονται ὅτι πολεμοῦν τὴν αἵρεση κοινωνώντας παράλληλα μαζί της καὶ μνημονεύοντας τοὺς αἱρετίζοντες ἐπισκόπους ὡς ὀρθοτομοῦντες, χωρίς νὰ κακοπαθοῦν (βλ. τὸν σημερινὸ Απόστολο) κατηγορώντας μάλιστα ὅσους δὲν τοὺς μιμοῦνται καὶ προτιμοῦν νὰ ἀντισταθοῦν ὡς ἀκραίους καὶ ἄνευ ἐπίγνωσης ζηλωτές, ἐνῶ ἡ Ἐκκκλησία τοὺς ἀναφέρει στοὺς ὕμνους Tης ὡς πράγματι πιστούς.
Καὶ γιὰ νὰ ἀποδειχθεῖ ἡ διαχρονικὴ συμφωνία τῆς Ἐκκλησίας καλοῦμε τὸν ἀναγνώστη νὰ συγκρίνει τὰ στιχηρὰ τῆς ἑορτῆς μὲ τὴν ἀκόλουθη περιγραφὴ τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καὶ τοῦ Μ. Βασιλείου γιὰ τὴν κατάσταση τῶν πιστῶν ποὺ ἀπέφευγαν νὰ λειτουργοῦνται ἐκεῖ ποὺ βρίσκονταν οἱ Αρειανοί:
"Τοῦτο τὸ ποίμνιον ἦν, ὅτε μικρόν τε καὶ ἀτελὲς ἦν... ἀσύντακτον, καὶ ἀνεπίσκοπον, καὶ ἀόριστον, μήτε νομὴν ἐλευθέραν ἔχον, μήτε μάνδρᾳ περιεχόμενον, πλανώμενον ἐν ὄρεσι, καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς, ἄλλο ἀλλαχοῦ διεσπαρμένον τε καὶ διεῤῥιμμένον, ὡς ἕκαστον ἔτυχε σκεπόμενον, ἢ νεμόμενον, καὶ διακλέπτον ἀγαπητικῶς τὴν ἑαυτοῦ σωτηρίαν" (ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος P. G. 36, 460)
«Κεφάλαιον δέ τοῦ κακοῦ οἱ λαοί, τοὺς τῶν προσευχῶν καταλιπόντες οἴκους ἐν ταῖς ἐρήμοις συνάγονται θέαμα ἐλεεινόν, γυναῖκες καὶ παιδία καί γέροντες καὶ οἱ ἄλλως ἀσθενεῖς ἐν ὄμβροις λαβροτάτοις καὶ νιφετοῖς καί ἀνέμοις καὶ παγετῷ τοῦ χειμῶνος, ὁμοίως δὲ καὶ ἐν θέρει ὑπὸ τὴν φλόγα τὴν τοῦ ἡλίου, ἐν τῷ ὑπαίθρῳ ταλαιπωροῦντες. Καὶ ταῦτα πάσχουσι διὰ τὸ τῆς πονηρᾶς ζύμης Ἀρείου γενέσθαι μὴ καταδέχεσθαι» (Μ. Βασιλείου ἐπιστ. 242, Τοῖς Δυτικοῖς, ΕΠΕ 2, 28).
Ἀδαμάντιος Τσακίρογλου
Στιχηρὰ τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου




ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤ΄ΛΟΥΚΑ [:Λουκά 8, 26-39]
ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΔΑΙΜΟΝΙΖΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΓΕΡΓΕΣΗΝΩΝ
«Καὶ ἐλθόντι αὐτῷ εἰς τὸ πέραν εἰς τὴν χώραν τῶν Γεργεσηνῶν ὑπήντησαν αὐτῷ δύο δαιμονιζόμενοι ἐκ τῶν μνημείων ἐξερχόμενοι, χαλεποὶ λίαν, ὥστε μὴ ἰσχύειν τινὰ παρελθεῖν διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης. καὶ ἰδοὺ ἔκραξαν λέγοντες· τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ Θεοῦ; ἦλθες ὧδε πρὸ καιροῦ βασανίσαι ἡμᾶς;
(:και όταν ο Κύριος ήλθε στην απέναντι όχθη, στη χώρα των Γεργεσηνών, Τον συνάντησαν δύο δαιμονισμένοι που έβγαιναν από τα μνήματα που υπήρχαν εκεί, στα οποία ευχαριστιούνταν να κατοικούν. Ήταν και οι δύο επιθετικοί και πολύ επικίνδυνοι˙ τόσο, ώστε να μην μπορεί κανείς να περάσει απ’ τον δρόμο εκείνο. Και ξαφνικά απ’ τον φόβο τους κραύγασαν δυνατά και είπαν: “Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα σε μας και σε σένα, Ιησού, υιέ του Θεού; Ήλθες εδώ πρόωρα, πριν από τον καιρό της παγκόσμιας κρίσεως, για να μας βασανίσεις;”)» [Ματθ.8, 28-29].
Επειδή ο κόσμος θεωρούσε τον Ιησού ακόμη ως έναν απλό άνθρωπο, ήρθαν τώρα οι δαίμονες και ανακηρύσσουν τη θεότητά Του. Και αυτοί που την τρικυμισμένη πρώτα και τώρα, έπειτα από την εντολή Του, ησυχασμένη θάλασσα, δεν την άκουγαν που μαρτυρούσε με την απότομη γαλήνευσή της την ομολογία του Δημιουργού της, άκουγαν τους δαίμονες που κραύγαζαν αυτά, που ακριβώς και εκείνη κραύγαζε με τη γαλήνη της. Κι έπειτα, για να μη θεωρηθεί ότι η διακήρυξη αυτή των δαιμόνων απέβλεπε στην κολακεία του Ιησού που λίγο πριν με ένα πρόσταγμά Του είχε επιβληθεί στα στοιχεία της φύσης και είχε κοπάσει την τρικυμία, φωνάζουν δυνατά, βασιζόμενοι στην πείρα τους και λέγουν: «Ήρθες εδώ πρόωρα για να μας βασανίσεις;». Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο ομολογούν την έχθρα τους προς τον Κύριο, για να μη θεωρηθεί ύποπτη κολακείας η παράκλησή τους· γιατί δέχονταν αόρατα χτυπήματα και τους έδερνε χειρότερη από όσο την θάλασσα τρικυμία κι ένιωθαν να τρυπιούνται και να καίγονται και να παθαίνουν αθεράπευτα κακά και από την παρουσία Του μονάχα.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤ΄ΛΟΥΚΑ [: Γαλ. 1,11-19]
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
«Γνωρίζω δὲ ὑμῖν, ἀδελφοί, τὸ εὐαγγέλιον τὸ εὐαγγελισθὲν ὑπ' ἐμοῦ ὅτι οὐκ ἔστι κατὰ ἄνθρωπον· οὐδὲ γὰρ ἐγὼ παρὰ ἀνθρώπου παρέλαβον αὐτὸ οὔτε ἐδιδάχθην, ἀλλὰ δι' ἀποκαλύψεως ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ (:σας γνωστοποιώ, λοιπόν, αδελφοί, ότι το Ευαγγέλιο που σας κήρυξα δεν αποτελεί ανθρώπινη επινόηση· διότι όχι μόνο οι υπόλοιποι απόστολοι, αλλά κι εγώ δεν το παρέλαβα ούτε το διδάχθηκα από κάποιον άνθρωπο, αλλά το παρέλαβα με αποκάλυψη του Θεού, ο Οποίος απευθείας μου φανέρωσε και μου αποκάλυψε τον Κύριο Ιησού)» [Γαλ. 1,11-12].
Πρόσεξε ότι με κάθε τρόπο υποστηρίζει αυτό θερμώς, ότι έγινε μαθητής του Χριστού, όχι με την μεσολάβηση ανθρώπου, αλλά αφού ο Ίδιος αυτοπροσώπως τον έκρινε άξιο να αποκαλύψει σε αυτόν όλη την αλήθεια. Και ποια απόδειξη υπάρχει για όσους απιστούν, Παύλε, ότι ο Θεός σου αποκάλυψε αυτοπροσώπως, και όχι διαμέσου κάποιου άλλου, εκείνα τα απόρρητα μυστήρια; «Η μεταστροφή μου από την προηγούμενη κατάσταση στην οποία βρισκόμουν», λέγει· «διότι αν εκείνος που ενήργησε την αποκάλυψη δεν ήταν ο Θεός, δεν θα δεχόμουνα τόσο ακαριαία μεταβολή· διότι εκείνοι μεν οι οποίοι διδάσκονται από ανθρώπους, όταν είναι διακαείς και φανατικοί στα αντίθετα, χρειάζονται χρόνο και επινοητικότητα πολλή για να πενθούν· εκείνος όμως ο οποίος μεταβλήθηκε τόσο ακαριαία και ανένηψε και σε αυτό ακόμη το αποκορύφωμα της μανίας στο οποίο βρισκόταν καταδιώκοντας τους Χριστιανούς, είναι ολοφάνερο ότι επειδή αξιώθηκε θεϊκής οράσεως και διδασκαλίας, για τον λόγο αυτόν αμέσως επανήλθε στην τέλεια υγεία».
Για τον λόγο αυτόν αναγκάζεται να διηγηθεί την προηγούμενη του μεταστροφή και καλεί αυτούς ως μάρτυρας των όσων έγιναν· «διότι για το ότι μεν ο μονογενής Υιός του Θεού με έκρινε άξιο για να με καλέσει ο ίδιος αυτοπροσώπως από τον ουρανό, εσείς δεν γνωρίζετε- διότι πώς είναι δυνατόν, εφόσον δεν ήσασταν παρόντες; Αλλά το ότι ήμουν φανατικός διώκτης το γνωρίζετε · διότι μέχρι και εσάς διαδόθηκε ο φανατισμός μου, αν και ήταν μεγάλη η απόσταση μεταξύ Παλαιστινίων και Γαλατών· ώστε δεν θα έφθανε τόσο μακρά η φήμη εάν αυτά που συνέβησαν δεν γίνονταν με τόση πολλή και ανυπόφορη σε όλους υπερβολή».
Η Ὀρθοδοξία δὲν φοβᾶται νὰ λέει τὴν ἀλήθεια. Δεῖτε τὴν συμφωνία τῶν συμβουλῶν πραγματικῶν ποιμένων. Καί ἐάν αὐτά συνέβαιναν καί ἴσχυαν τὴν δεκαετία τοῦ 80, σκεφθεῖτε τί ἰσχύει καί τί συμβαίνει σήμερα ἐν ἔτει 2025.

ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ ΔΙΔΑΧΑΙ
Αἱ αἱρέσεις εἶναι σχέδια διαβόλου
Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἐπιπλήττει τοὺς Κορινθίους (Α΄ Κορ. ια΄ 17-18), λέγοντας:
«Τοῦτο δὲ παραγγέλλων οὐκ ἐπαινῶ, ὅτι οὐκ εἰς τὸ κρεῖττον, ἀλλ’ εἰς τὸ ἧττον συνέρχεσθε. Πρῶτον µὲν γὰρ συνερχοµένων ὑµῶν ἐν ἐκκλησίᾳ ἀκούω σχίσµατα ἐν ὑµῖν ὑπάρχειν καὶ µέρος τι πιστεύω». (: Ἡ παραγγελία δὲ αὐτή, ποὺ πρόκειται νὰ σᾶς κάµω, δὲν εἶναι πρὸς ἔπαινόν σας. Διότι συναθροίζεσθε ὄχι διὰ τὸ καλύτερον, διὰ νὰ ὠφελῆτε δηλαδὴ καὶ οἰκοδοµῆτε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον, ἀλλὰ συναθροίζεσθε διὰ τὸ χειρότερον, δηλαδὴ διὰ νὰ βλάπτεσθε πνευµατικῶς. Διότι πρῶτον µέν, ὅταν συναθροίζεσθε εἰς σύναξιν ἐκκλησιαστικήν, ἀκούω ὅτι µεταξύ σας ὑπάρχουν διαιρέσεις φατριαστικαί, καὶ ἕνα µέρος ἀπὸ ὅσα ἀκούω, τὸ πιστεύω»).
Πόσο ἐπικίνδυνο εἶναι στὶς συνάξεις τῶν ὀρθοδόξων πιστῶν νὰ ὑπάρχουν ἀνάμεσα καὶ ἄνθρωποι αἱρετικοὶ ἤ σχισματικοί.
«Τί λοιπὸν θὰ συμβῆ, λέγει ὅταν εἶναι κακὸς (ὁ πνευματικὸς προϊστάμενος) καὶ δὲν τὸν ὑπακοῦμε; Κακός, πῶς τὸ ἐννοεῖς; Ἄν εἶναι τέτοιος ἐξ αἰτίας τῆς Πίστεως, ἀπόφευγέ τον καὶ ἀπομακρύνσου ἀπ’ αὐτόν, ὄχι μόνο ἄν εἶναι ἄνθρωπος, ἀλλὰ κι ἄν ἀκόμη εἶναι ἄγγελος ποὺ κατέβηκε ἀπ’ τὸν οὐρανό. Ἄν ὅμως εἶναι κακὸς ὡς πρὸς τὴν ἰδιωτική του ζωή, μή ἀσχολεῖσαι μ’ αὐτήν».

