Μία ὡραία ὁμιλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου περί μετανοίας
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἦταν κήρυκας τῆς μετανοίας, καί ὅλο προέτρεπε τόν λαό νά μποῦν στήν Ἐκκλησία καί νά ὁμολογήσουν τίς ἁμαρτίες τους, γιά νά λάβουν τήν ἄφεση. Λέγει: «Κἄν ἁμαρτωλός ἦς, εἴσελθε εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἵνα λέγῃς τάς ἁμαρτίας σου». Παριστάνει δέ πολύ εὔκολη τήν μετάνοια, ἀφοῦ μετάνοια ὅλο κι ὅλο εἶναι νά παραδεχτοῦμε τήν ἁμαρτωλότητά μας καί νά ποῦμε τό «ἥμαρτον».
Ποιά δυσκολία ἔχει αὐτό; «Ἥμαρτες;», ρωτάει ὁ ἅγιος πατέρας. «Εἰπέ τῷ Θεῷ ὅτι ἡμάρτηκα. Ποῖος κάματος οὗτος;».
1. Τό πρῶτο, λοιπόν, οὐσιαστικό βῆμα γιά τήν μετάνοια, ἡ πρώτη ὁδός μετανοίας, εἶναι νά ὁμολογήσουμε τήν ἁμαρτία μας, ὅπως μᾶς λέγει ὁ Ἡσαΐας (43,26): «Λέγε σύ τάς ἀνομίας σου πρῶτος, ἵνα δικαιωθῇς». Πές τήν ἁμαρτία, γιά νά λύσεις τήν ἁμαρτία, λέγει ὁ Χρυσόστομος. Καί φέρει παραδείγματα ἀπό τήν Ἁγία Γραφή ὁ ἅγιος Πατέρας, γιά νά ἀποδείξει ὅτι ὅποιος ὁμολογεῖ τήν ἁμαρτία του λύνει τήν ἁμαρτία του, ἐνῶ ὅποιος δέν τήν ὁμολογεῖ τοῦ εἶναι ἀσυγχώρητη ἡ ἁμαρτία. Αὐτά τά παραδείγματα, χριστιανοί μου, θά σᾶς ἀναφέρω κι ἐγώ.
α) Πρῶτο παράδειγμα ὁ Κάϊν. Φόνευσε τόν ἀδελφό του τόν Ἄβελ. Μεγάλη ἡ ἁμαρτία του. Ἀλλά ὁ Θεός γιά νά τόν παρακινήσει σέ μετάνοια τόν ρωτάει: «Ποῦ εἶναι ὁ Ἄβελ ὁ ἀδελφός σου;». Καί ὁ Κάϊν μέ αὐθάδεια τοῦ ἀπαντᾶ: «Οὐκ οἶδα», δέν ξέρω. Δέν ὁμολόγησε, λοιπόν, τήν ἁμαρτία του ὁ φονιάς. Γι᾿ αὐτό καί τιμωρήθηκε νά γίνει φυγάς καί πλανόδιος, νά γυρίζει στενάζοντας καί τρέμοντας στήν γῆ (βλ. Γεν. 4,8- 13).
β) Ἀλλά, ἔχουμε ἄλλο ἀντίθετο παράδειγμα ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, ἑνός πού ὁμολόγησε τήν ἁμαρτία του, γι᾿ αὐτό καί τοῦ συγχωρέθηκε. Εἶναι ὁ προφητάναξ Δαυΐδ, πού διέπραξε μοιχεία καί κοντά στή μοιχεία διέπραξε καί φόνο, χωρίς μάλιστα νά φαίνεται ὅτι αἰσθάνθηκε τήν ἐνοχή τῶν δύο μεγάλων του αὐτῶν ἁμαρτιῶν. Ἀλλά ὁ καλός μας Θεός, πού θέλει τήν σωτηρία τοῦ ἁμαρτωλοῦ, στέλνει στόν ἁμαρτήσαντα Δαυΐδ τόν προφήτη Νάθαν, ὁ ὁποῖος τοῦ μίλησε παραβολικά καί μέ καλό τρόπο, γιά νά τόν κάνει νά νοιώσει τήν ἁμαρτία του. Τοῦ εἶπε γιά ἕνα πλούσιο, πού δέν πῆρε ἀπό τά κοπάδια του ἕνα πρόβατο γιά νά προσφέρει γεῦμα στόν ἐπισκέπτη του, ἀλλά πῆγε καί πῆρε τήν μοναδική ἀμνάδα ἑνός φτωχοῦ γιά τραπέζι στόν ξένο του (βλ. Β´ Βασ. 12, 1-5). Ἔτσι καί ὁ Δαυΐδ: Σάν βασιλιᾶς μποροῦσε νά πάρει ὁποιαδήποτε γυναίκα ἤθελε καί νά τήν κάνει βασίλισσα. Ἀλλά πῆγε καί πῆρε τήν «ἀμνάδα», τήν μία γυναίκα τοῦ ἀξιωματικοῦ του Οὐρίου καί μοίχευσε μ᾽ αὐτήν. Τότε ὁ Δαυΐδ, χριστιανοί μου, ἔνοιωσε πόνο γι᾽ αὐτό πού ἔκανε καί ὁμολόγησε τήν ἁμαρτία του. «Ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ», εἶπε στόν προφήτη Νάθαν. Καί αὐτός ἀμέσως τοῦ ἀπάντησε:«Καί ὁ Κύριος ἀφῆκε τό ἁμάρτημά σου»! Δυνατά καί τά δύο παραδείγματα: Ὁ Κάϊν δέν ὁμολόγησε τήν ἁμαρτία του καί γι᾿ αὐτό δέν συγχωρέθηκε. Ὁ Δαυΐδ τήν ὁμολόγησε, δηλαδή τήν ἐξομολογήθηκε, καί γι᾿ αὐτό συγχωρέθηκε.
2. Ἄλλη ὁδός, δηλαδή ἄλλος τρόπος μετανοίας, μᾶς λέγει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, εἶναι τό νά πονᾶμε, τό νά πενθοῦμε γιά τίς ἁμαρτίες μας· καί αὐτό, λέγει ὁ ἅγιος Πατέρας, δέν ἔχει κόπο πολύ. «Δέν σοῦ λέγω – λέγει – νά κολυμπήσεις στά πελάγη, οὔτε νά περπατήσεις μακρύ δρόμο, οὔτε νά πληρώσεις χρήματα πολλά». Ἁπλᾶ, πόνεσε γιά τήν ἁμαρτία σου καί θά συγχωρεθεῖ ἡ ἁμαρτία σου. Καί ὡς παράδειγμα γι᾽ αὐτό πού λέει ἀναφέρει τόν βασιλιά Ἀχαάβ. Αὐτός, παρακινηθείς ἀπό τήν γυναίκα του, τήν κακή Ἰεζάβελ, φόνευσε τόν πτωχό Ναβουθέ, γιά νά τοῦ κληρονομήσει τόν ἀμπελῶνα του.
Τό ἄκουσε αὐτό ὁ προφήτης Ἠλίας καί πῆγε καί τόν ἤλεγξε μέ παρρησία καί τόλμη πολλή γιά τήν ἁμαρτία του: «Ἐπειδή σκότωσες –τοῦ εἶπε– τόν πτωχό Ναβουθέ, γι᾿ αὐτό θά χυθεῖ καί τό δικό σου αἷμα καί τά σκυλιά θά γλείψουν τό αἷμα σου» (βλ. Γ/ Βασ. 20,19). Καί ἀπό τόν ἔλεγχο αὐτόν τοῦ προφήτου ὁ βασιλιάς Ἀχαάβ λυπήθηκε, πόνεσε καί ζοῦσε σκυθρωπάζοντας καί πενθώντας γιά τήν ἁμαρτία του. Γι᾿ αὐτό καί τοῦ συγχωρέθηκε ἡ ἁμαρτία. Καί «ἀπολογούμενος», τρόπον τινά, ὁ Θεός στόν Ἠλία, γιατί δέν ἐκπλήρωσε τήν ἀπειλή κατά τοῦ Ἀχαάβ, ἀφοῦ αὐτός μετανόησε, εἶπε στόν Προφήτη: «Εἶδες πῶς ὁ Ἀχαάβ πένθησε καί πόνεσε γιά τήν ἁμαρτία του; Γι᾿ αὐτό, δέν θά πράξω κατά τήν ἁμαρτία του». «Βαβαί»!, λέγει ὁ Χρυσόστομος, «Ὁ Δεσπότης γίνεται συνήγορος δούλου καί ἀπολογεῖται ὁ Θεός σέ ἄνθρωπο (τόν Ἠλία) γιά ἄνθρωπο (γιά τόν Ἀχαάβ)»! Εἶδες, λέγει, τέλος, ὁ Χρυσόστομος, πῶς τό νά πενθήσει κανείς γιά τήν ἁμαρτία του σβήνει τήν ἁμαρτία του;
3. Ἔχουμε καί τρίτη ὁδό μετανοίας, χριστιανοί μου. Ὁ Θεός ἔδωσε πολλούς τρόπους μετανοίας, ὥστε νά εἶναι εὔκολη ἡ σωτηρία μας, λέγει ὁ Χρυσόστομος. Τρίτη ὁδός εἶναι ἡ ταπείνωση. «Ταπεινοφρόνησον καί ἔλυσας τάς σειράς τῶν ἁμαρτιῶν», λέγει ὁ ἅγιος Πατέρας. Καί ὡς παράδειγμα φέρει τόν Τελώνη, τῆς παραβολῆς πού ἀναφέρει τό ἱερό Εὐαγγέλιο τοῦ Λουκᾶ (18,9-14). Ὁ Φαρισαῖος τόν κατηγόρησε δημόσια, καταμεσίς στόν Ναό, λέγοντάς τον καί δείχνοντάς τον ὡς ἁμαρτωλό. Καί ὁ Τελώνης δέν διαμαρτυρήθηκε, δέν τοῦ ὑπέβαλε μήνυση στό δικαστήριο, δέν τοῦ εἶπε κἄν, «ποῦ μέ ξέρεις καί μέ βρίζεις;». Ἀλλά ταπεινωμένος γιά τά ἁμαρτήματά του, δέν ἔδωσε σημασία στά λόγια τοῦ ὑβριστοῦ καί κομπορρήμονα Φαρισαίου καί μέ σκυμμένο τό κεφάλι ἔλεγε αὐτή τήν ὡραία προσευχή: «Ὁ Θεός ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» (Λουκ. 18,13). Καί ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός εἶπε στό τέλος τῆς παραβολῆς: «Σᾶς βεβαιώνω, πῶς αὐτός ὁ Τελώνης ἔφυγε γιά τό σπίτι του δικαιωμένος καί ὄχι ὁ ἄλλος, ὁ Φαρισαῖος»! «Ὥστε – συμπεραίνει ὁ Χρυσόστομος – ἐάν ὁμολογήσῃς τάς ἁμαρτίας σου καί ταπεινοφρονήσῃς, δίκαιος γίνη».
Εἴθε, ἀδελφοί μου, νά βαδίζουμε τάς ὁδούς τῆς μετανοίας (κατά τό «εὕρω κἀγώ τήν ὁδόν διά τῆς μετανοίας») γιά νά βροῦμε ἔλεος τήν Ἡμέρα τῆς Κρίσεως καί νά γευθοῦμε τόν γλυκό Παράδεισο, ΑΜΗΝ.
Καὶ ἕνα ἀπόσπασμα τοῦ ἀρχαίου κειμένου:
Ἁμαρτωλὸς εἶ; μὴ ἀπογνῷς, ἀλλ' εἴσελθε μετάνοιαν προβαλλόμενος. Ἥμαρτες; εἰπὲ τῷ Θεῷ ὅτι, Ἡμάρτηκα. Ποῖος κάματος οὗτος; ποία περίοδος; ποία θλῖψις; ποία στενοχωρία λόγον εἰπεῖν ὅτι, Ἥμαρτον; Μὴ γὰρ σύ, σαυτὸν ἐὰν μὴ εἴπῃς ἁμαρτωλόν, οὐκ ἔχεις κατήγορον τὸν διάβολον; Πρόλαβε, καὶ ἅρπασον αὐτοῦ τὸ ἀξίωμα· ἐκείνου γὰρ ἀξίωμα τὸ κατηγορεῖν. Τί οὖν οὐ προλαμβάνεις αὐτόν, καὶ λέγεις τὴν ἁμαρτίαν, καὶ ἐξαλείφεις τὸ ἁμάρτημα, εἰδὼς ὅτι τοιοῦτον κατήγορον ἔχεις σιγῆσαι μὴ δυνάμενον;
Ἥμαρτες; εἴσελθε εἰς τὴν ἐκκλησίαν, εἰπὲ τῷ Θεῷ ὅτι, Ἥμαρτον. Οὐδέν σε ἄλλο ἀπαιτῶ, ἢ τοῦτο μόνον. Ἡ γὰρ θεία Γραφή φησι· Λέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου πρῶτος, ἵνα δικαιωθῇς· εἰπὲ τὴν ἁμαρτίαν, ἵνα λύσῃς τὴν ἁμαρτίαν. Οὐκ ἔστιν ἐν τούτῳ κάματος, οὐδὲ περίοδος λόγων, οὔτε χρημάτων δαπάνη, οὔτε ἄλλο τι τοιοῦτον οὐδέν· λόγον εἰπόν, εὐγνωμόνησον ἐπὶ τῇ ἁμαρτίᾳ, καὶ εἰπὲ ὅτι, Ἡμάρτηκα.
Καὶ πόθεν τοῦτο, φησίν, ὅτι ἐὰν εἴπω τὴν ἁμαρτίαν πρῶτος, λύω τὴν ἁμαρτίαν; Ἔχω ἐν τῇ Γραφῇ καὶ τὸν εἰπόντα καὶ λύσαντα, καὶ τὸν μὴ εἰπόντα καὶ κατακριθέντα. Κάϊν ἀπέκτεινε τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ Ἄβελ τῷ φθόνῳ κατεχόμενος, ὡς τῷ φθόνῳ φόνον ἐπακολουθῆσαι· καὶ γὰρ λαβὼν αὐτὸν εἰς τὸ πεδίον ἀνεῖλε. Καὶ τί φησι πρὸς αὐτὸν ὁ Θεός; Ποῦ Ἄβελ ὁ ἀδελφός σου; Ὁ ἐπιστάμενος τὰ πάντα ἐρωτᾷ, οὐκ ἀγνοῶν, ἀλλ' εἰς μετάνοιαν ἕλκων τὸν φονεύσαντα. Ὅτι γὰρ οὐκ ἀγνοῶν ἠρώτα, ἔδειξε· Ποῦ Ἄβελ ὁ ἀδελφός σου; Ὁ δὲ εἶπεν, Οὐκ οἶδα· μὴ φύλαξ τοῦ ἀδελφοῦ μου εἰμὶ ἐγώ; Ἔστω, οὐκ εἶ φύλαξ· διὰ τί καὶ ἀναιρετής; οὐκ ἐφύλαττες· διὰ τί καὶ ἀπέκτεινες; Ὅμως ὁμολογεῖς ταῦτα; Αἴτιος εἶ καὶ τῆς φυλακῆς. Τί οὖν ὁ Θεὸς πρὸς αὐτόν; Φωνὴ αἵματος τοῦ ἀδελφοῦ σου βοᾷ πρὸς μὲ ἐκ τῆς γῆς. Ἤλεγξεν εὐθέως καὶ τὴν τιμωρίαν αὐτῷ ἐπήγαγεν, οὐ τοσοῦτον διὰ τὸν φόνον, ὅσον διὰ τὴν ἀναίδειαν· οὐ γὰρ τοσοῦτον μισεῖ ὁ Θεὸς τὸν ἁμαρτάνοντα, ὅσον τὸν ἀναισχυντοῦντα. Ἀμέλει τὸν Κάϊν εἰς μετάνοιαν ἐλθόντα οὐ δέχεται, ἐπειδὴ μὴ πρῶτος εἶπε τὴν ἁμαρτίαν. Τί γάρ φησι; Μείζων ἡ ἁμαρτία μου τοῦ ἀφεθῆναί με· ἀντὶ τοῦ, Μέγα ἥμαρτον· οὐκ εἰμὶ ἄξιος ζῆσαι. Τί οὖν πρὸς αὐτὸν ὁ Θεός; Στένων καὶ τρέμων ἔσῃ ἐπὶ τῆς γῆς· καὶ τιμωρίαν αὐτῷ ἀπέφηνε δεινὴν καὶ χαλεπήν. Οὐκ ἀναιρῶ σε, φησὶν, ἵνα μὴ λήθῃ παραδοθῇ ἡ ἀλήθεια, ἀλλὰ ποιῶ σε νόμον ὑπὸ πάντων ἀναγινωσκόμενον, ἵνα ἡ συμφορὰ μήτηρ φιλοσοφίας γένηται.
Καὶ περιῄει ὁ Κάϊν, νόμος ἔμψυχος, στήλη κινουμένη, σιωπῶσα, καὶ σάλπιγγος λαμπροτέραν ἀφιεῖσα τὴν φωνήν. Μή τις ποιήσῃ, φησὶ, τοιαῦτα, ἵνα μὴ πάθῃ τοιαῦτα. Ἔλαβε τὴν τιμωρίαν διὰ τὴν ἀναισχυντίαν, καὶ μὴ εἰρηκὼς, ἐλεγχθεὶς δὲ, κατεκρίθη διὰ τὴν ἁμαρτίαν. Εἰ γὰρ ἑαυτῷ ὡμολόγησε, κἂν ἐξαλείψας ἦν τὴν ἁμαρτίαν πρῶτος.
Joannes Chrysostomus Scr. Eccl.: De paenitentia (homiliae 1-9): Vol 49, pg 286, ln 9 (ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ Ἐξ ἀγροῦ αὐτοῦ ἐπανελθόντος).
