Θεολογική ερμηνεία της εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου

Η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου

Το πρόσωπον της Υπεραγίας Θεοτόκου αναφέρεται πολλάκις και ποικιλοτρόπως εις την Θείαν Λατρείαν. Οι ιεροί υμνογράφοι συναγωνίζονται εις την εύρεσιν των καλλιτέρων ποιητικών εκφράσεων διά να τονίσουν την θέσιν, την οποίαν κατέχει η Μητέρα του Θεού εις το Μυστήριον της Ενσαρκώσεως του Χριστού, την ζωήν της Εκκλησίας και την καρδίαν των πιστών.

Εις την τιμητικήν προσκύνησιν της Υπεραγίας Θεοτόκου έχει αφιερώσει η Εκκλησία μας ιδιαιτέρας ιεράς Ακολουθίας και πανηγύρεις. Είναι γνωστοί οι Παρακλητικοί Κανόνες (Μικρός και Μέγας), ο Ακάθιστος Ύμνος και αι λεγόμεναι Θεομητορικαί εορταί, με τας οποίας οι πιστοί εκφράζουν τα αισθήματα αγάπης, ευγνωμοσύνης και αφοσιώσεως εις την «άσπιλον; αμόλυντον, άφθορον, άχραντον, αγνήν Παρθένον, Θεόνυμφον Δέσποιναν».

Τέλος προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου έχομεν πολλάς εικόνας και πολλούς ιερούς ναούς. Φέρουν διάφορα ονόματα από τας ιδιότητας, τας οποίας απέδωκεν η Εκκλησία εις την Παναγίαν, όπως Γοργοεπήκοος, Ελεούσα, Παμμακάριστος, Οδηγήτρια, Παρηγορίτισσα, Παντάνασσα, Περίβλεπτος κ. α.

Τα διάφορα γεγονότα της ζωής της Θεοτόκου απεικονίζονται άριστα εις τας βυζαντινάς μας εικόνας. Εις αυτάς η στάσις του σώματός της και τα χαρακτηριστικά του προσώπου της εκφράζουν τα αισθήματα της αγνής και πλούσιας καρδίας της και μας υπενθυμίζουν την αγνότητά της, την πίστιν της και την ταπεινοφροσύνην της, καθώς και τον ρόλον της Παναγίας εις την Ενανθρώπησιν του Κυρίου.

Τον ρόλον της Θεοτόκου εις την Ενανθρώπησιν του Κυρίου φέρει η Εκκλησία μας εις την μνήμην των πιστών ιδιαιτέρως με την εορτήν του Ευαγγελισμού. Η Ακολουθία της εορτής είναι στηριγμένη εις την αφήγησιν του Ευαγγελιστού Λουκά:

«᾿Εν δε τω μηνί τω έκτω απεστάλη ο άγγελος Γαβριήλ υπό του Θεού εις πόλιν της Γαλιλαίας, η όνομα Ναζαρέτ, προς παρθένον μεμνηστευμένην ανδρί, ω όνομα ᾿Ιωσήφ, εξ οίκου Δαυΐδ, και το όνομα της παρθένου Μαριάμ. και εισελθών ο άγγελος προς αυτήν είπε· χαίρε, κεχαριτωμένη· ο Κύριος μετά σου· ευλογημένη συ εν γυναιξίν. η δε ιδούσα διεταράχθη επί τω λόγω αυτού, και διελογίζετο ποταπός είη ο ασπασμός ούτος. και είπεν ο άγγελος αυτή· μη φοβού, Μαριάμ· εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ. και ιδού συλλήψη εν γαστρί και τέξη υιόν, και καλέσεις το όνομα αυτού ᾿Ιησούν. ούτος έσται μέγας και υιός υψίστου κληθήσεται, και δώσει αυτώ Κύριος ο Θεός τον θρόνον Δαυΐδ του πατρός αυτού, και βασιλεύσει επί τον οίκον ᾿Ιακώβ εις τους αιώνας, και της βασιλείας αυτού ουκ έσται τέλος. είπε δε Μαριάμ προς τον άγγελον· πως έσται μοι τούτο, επεί άνδρα ου γινώσκω; και αποκριθείς ο άγγελος είπεν αυτή· Πνεύμα ῞Αγιον επελεύσεται επί σε και δύναμις υψίστου επισκιάσει σοι· διό και το γεννώμενον άγιον κληθήσεται υιός Θεού. και ιδού ᾿Ελισάβετ η συγγενής σου και αυτή συνειληφυία υιόν εν γήρει αυτής, και ούτος μην έκτος εστίν αυτή τη καλουμένη στείρα· ότι ουκ αδυνατήσει παρά τω Θεώ παν ρήμα. είπε δε Μαριάμ· ιδού η δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατά το ρήμά σου. και απήλθεν απ᾿ αυτής ο άγγελος.». (Από το Ευαγγέλιον της εορτής, Λουκ. 1, 26-38).

Α΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν-Ὀρθοδοξίας

                                


Ἁγ. Λουκᾶ Κριμαίας

Τὴν πρώτη Κυριακὴ τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία πανηγυρίζει τὸ θρίαμβο τῆς Ὀρθοδοξίας, τῆς ὀρθῆς πίστεως, ἡ ὁποία καταπάτησε ὅλες τίς αἱρέσεις καὶ στερεώθηκε γιά πάντα. Γι’ αὐτὸ ἡ Κυριακὴ αὐτὴ καλεῖται Κυριακὴ τῆς Ὀρθοδοξίας.

Οἱ αἱρέσεις φάνηκαν ἤδη ἀπαρχῆς τοῦ χριστιανισμοῦ. Οἱ ἴδιοι οἱ Ἀπόστολοι τοῦ Χριστοῦ προειδοποιοῦσαν τοὺς συγχρόνους τους, καὶ μαζὶ μ’αὐτοὺς καὶ ἐμᾶς, γιά τὸν κίνδυνο ἀπὸ τοὺς ψευδοδιδασκάλους.

Ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Πέτρος στή Β’ Καθολικὴ ἐπιστολὴ γράφει τὸ ἑξῆς: «Ἐγένοντο δὲ καὶ ψευδοπροφῆται ἐν τῷ λαῷ, ὡς καὶ ἐν ὑμῖν ἔσονται ψευδοδιδάσκαλοι, οἵτινες παρεισάξουσιν αἱρέσεις ἀπωλείας, καὶ τὸν ἀγοράσαντα αὐτοὺς δεσπότην ἀρνούμενοι ἐπάγοντες ἑαυτοῖς ταχινὴν ἀπώλειαν· καὶ πολλοὶ ἐξακολουθήσουσιν αὐτῶν ταῖς ἀσελγείαις, δι᾿ οὓς ἡ ὁδὸς τῆς ἀληθείας βλασφημηθήσεται» (Β’ Πετ. 2, 1-2).

Ὁ ἅγιος ἀπόστολος Παῦλος, ἐπιστρέφοντας στήν Παλαιστίνη ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, σταμάτησε στήν Ἔφεσο. Ἐκεῖ στούς χριστιανοὺς κατοίκους τῆς πόλεως ἔλεγε: «Ἐγὼ γὰρ οἶδα τοῦτο, ὅτι εἰσελεύσονται μετὰ τὴν ἄφιξίν μου λύκοι βαρεῖς εἰς ὑμᾶς μὴ φειδόμενοι τοῦ ποιμνίου· καὶ ἐξ ὑμῶν αὐτῶν ἀναστήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα τοῦ ἀποσπᾶν τοὺς μαθητὰς ὀπίσω αὐτῶν.» (Πράξ. 20, 29-30).

Πολλοὶ τέτοιοι ψευδοδιδάσκαλοι καὶ σχισματικοὶ ὑπῆρχαν στούς πρώτους αἰῶνες τοῦ χριστιανισμοῦ. Μερικὲς αἱρέσεις τάραζαν τὴν Ἐκκλησία ὁλόκληρους αἰῶνες, ὅπως γιά παράδειγμα οἱ αἱρέσεις τοῦ Ἀρείου, τοῦ Μακεδονίου, τοῦ Εὐτυχοῦς, τοῦ Διοσκόρου, τοῦ Νεστορίου καὶ ἐπίσης ἡ αἵρεση τῆς εἰκονομαχίας. Οἱ αἱρέσεις αὐτὲς προκάλεσαν πολλὲς διαταραχὲς στήν Ἐκκλησία καὶ τὴν βασάνισαν πολύ.

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ (Μέρος β΄)

 Ἀπάντηση σὲ ἐρωτήσεις

ΑΙΡΕΤΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ «ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ» ΕΙΚΟΝΩΝ

Ποιός εἶναι ὁ  «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν» 

Τοῦ Παναγιώτη Σημάτη

 Μέρος β΄ (Τὸ α΄ μέρος ἐδῶ) 

4. 4. Ποιός εἶναι ὁ «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν»;

Εἴδαμε στὸ α΄μέρος ὅτι δύο βασικὰ εἶναι οἱ εἰκόνες ποὺ ἀναφέρονται στὴν Ἁγία Τριάδα καὶ ὅτι στοὺς ὀρθόδοξους ναοὺς θὰ συναντήσουμε τὴν μία ἀπὸ τὶς δύο ἢ καὶ τὶς δύο.

i) Ἡ μία εἰκόνα εἶναι ἐκείνη ποὺ εἰκονίζει τρεῖς Ἀγγέλους φιλοξενούμενους ἀπὸ τὸν Ἀβραάμ (καὶ τὴν Σάρρα), γνωστὴ ὡς «Φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ».

ii) Ἡ ἄλλη εἰκόνα, εἶναι ἐκείνη ποὺ ἀπεικονίζει τὸν Θεὸν Πατέρα ὡς γέροντα στὴν ἡλικία, τὸν Υἱὸ ὡς νεώτερο Αὐτοῦ καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ὡς περιστερά (ἡ εἰκόνα αὐτὴ ἀποκαλεῖται καὶ εἰκόνα τοῦ “Σύνθρονου”).

Στὴν δεύτερη αὐτὴ εἰκόνα τοῦ «Σύνθρονου», ἀπεικονίζεται ὁ Θεὸς Πατὴρ ὡς ὁ «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν».

Ποιός ὅμως εἶναι αὐτὸς  ὁ «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν»; Ὁ Πατὴρ ἢ ὁ Υἱός;

Ἐξετάζοντας τὰ συγκεκριμένα σημεῖα τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁμιλοῦν γιὰ τὸ θέμα μας, διαπιστώνουμε ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἡ Ὑμνολογία, γενικὰ ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἀποδίδει τὸν συμβολισμὸ τοῦ «Παλαιοῦ τῶν Ἡμερῶν» κυρίως στὸν Υἱό,  μὲ ἐξαίρεση τὴν περίπτωση μιᾶς ἀπὸ τὶς «ὁράσεις» τοῦ Δανιήλ. Ὁ Δανιὴλ διηγεῖται τὴν παρουσία τοῦ «Παλαιοῦ τῶν Ἡμερῶν» στὸ 7^ο κεφάλαιο. Ὅπως ἐξάγεται ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἑρμηνεία, ἰδίως τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου:

(α) Στὴν πρώτη ὅραση ποὺ μᾶς παραδίδει ὁ Δανιήλ, ὁ «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν» εἶναι ὁ Υἱὸς ὡς ἔνθρονος Κριτὴς τοῦ κόσμου (Δανιὴλ κεφ. ζ΄, στίχ. 9, 10). Εἶναι πολλὲς δεκάδες τὰ χωρία τῶν Πατέρων καὶ οἱ ὕμνοι τῆς Ἐκκλησίας ποὺ ὀνομάζουν «Παλαιὸ τῶν Ἡμερῶν» τὸν Χριστό. Π.χ.: «Ὁ παλαιὸς ἡμερῶν, ὁ καὶ τὸν νόμον πάλαι ἐν Σινᾷ δοὺς τῷ Μωσεῖ, σήμερον βρέφος ὁρᾶται...» (Ἑσπερινὸς Μεταμορφώσεως).

(β) Στὴν ἑπομένη ὅραση ὑπάρχει ὁ «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν» ἀλλ’ ὡς ὁ Θεὸς Πατήρ, ἐνῶ ὁ Υἱὸς στὴν ἴδια ὅραση περιγράφεται ὡς «υἱὸς ἀνθρώπου» (Δανιὴλ κεφ. ζ΄, στίχ. 13-14).

(γ)  Στὴν τελευταία ὅραση, στὴν ὁποία ὑπάρχει ὁ «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν» πρόκειται πάλι γιὰ τὸν Υἱό (Δανιὴλ κεφ. ζ΄, στίχ. 22).

Ἂς δοῦμε τὸ θέμα ἀναλυτικά.

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Ἀπάντηση σὲ ἐρωτήσεις

ΑΙΡΕΤΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ «ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ» ΕΙΚΟΝΩΝ

Ποιός εἶναι ὁ  «Παλαιὸς τῶν Ἡμερῶν» 

Τοῦ Παναγιώτη Σημάτη

Ἕνα ἄρθρο μὲ τίτλο «Ἀπαγορευμένες Ἀπεικονίσεις» ποὺ δημοσιεύτηκε σὲ τοπικὴ ἐφημερίδα  προκάλεσε ἀντιδράσεις, θετικὲς καὶ ἀρνητικές, ἀλλὰ καὶ ἐρωτήσεις εἰδικὰ γιὰ τὴν ὀρθότητα τῆς ἀπεικονίσεως τῆς Ἁγίας Τριάδος. Μάλιστα μοῦ ἐστάλη καὶ ἐπιστολὴ ἐκπαιδευτικοῦ πού, προβληματισμένος ἀπὸ τὶς ἀπόψεις ποὺ κυκλοφοροῦν, ζητοῦσε περαιτέρω διευκρινήσεις. Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι ἀπευθύνθηκε καὶ σὲ γνωστὸ ὀρθόδοξο πρωτοπρεσβύτερο, ὁ ὁποῖος στὴν ἀπάντηση ἀντὶ γιὰ ὀρθόδοξες θέσεις ἐπαναλάμβανε θέσεις κάποιας μερίδος τῶν Γ.Ο.Χ. Ἔτσι ἀναγκάστηκα νὰ ἀσχοληθῶ καὶ πάλι μὲ τὸ θέμα, ἀφοῦ εἶχα συγκεντρώσει παλαιότερα ἀρκετὰ στοιχεῖα, προσθέτοντας καὶ νέα Πατερικὰ κείμενα.

Νομίζω ὅτι τὸ πλῆθος Ἁγιογραφικῶν καὶ Πατερικῶν κειμένων ποὺ παρατίθενται, φωτίζουν τὸ θέμα καὶ ἰδίως ἐκεῖνα τὰ σημεῖα ποὺ προκαλοῦν σύγχυση. Ἔτσι, ὅσοι ἔχουν ἀγαθὴ προαίρεση θὰ δοῦν τὸ θέμα ὄχι σύμφωνα μὲ τὴν προσωπική τους προτίμηση ἢ παγιωμένες τοποθετήσεις ἄλλων, ἢ καὶ τὸ χειρότερο, μὲ ἀποκρύψεις, κολοβώσεις καὶ διαστροφικὲς ἑρμηνεῖες πατερικῶν κειμένων, ἀλλὰ μὲ τὴν αὐθεντικὴ γνώμη τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Στηρίχτηκα κατ’ ἐξοχὴν στὰ κείμενα τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου, ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, ἁγίου Νικοδήμου, ἀλλὰ σὲ κείμενα συγχρόνων, ὅπως τοῦ π. Ἀθανασίου Μυτιληναίου καὶ τοῦ κ. Νικ. Ζήση (νῦν π. Σεραφείμ).

  Εὐνόητο, ὅτι ἂν σὲ  κάποιο σημεῖο δὲν ἀποδίδω σωστὰ τὸ πνεῦμα τῆς Παραδόσεως, μὲ χαρὰ καὶ εὐγνωμοσύνη θὰ δεχθῶ τὶς παρατηρήσεις τῶν ἐμπείρων. Διότι, κατὰ τὸν Μ. Βασίλειον: «δεῖ δοκιμάζειν τὰ παρὰ τῶν διδασκάλων λεγόμενα (σ.σ. καὶ ἁγιογραφούμενα)· καὶ τὰ μὲν σύμφωνα ταῖς Γραφαῖς δέχεσθαι, τὰ δὲ ἀλλότρια ἀποβάλλειν· καὶ τοὺς τοιούτοις διδάγμασιν ἐπιμένοντας ἀποστρέφεσθαι σφοδρότερον». [Ἡ ἠλεκτρονική μου διεύθυνση εἶναι simatis511@gmail.com]. 

1. Δύο βασικὰ εἶναι οἱ εἰκόνες ποὺ ἀναφέρονται στὴν Ἁγία Τριάδα. Στοὺς ὀρθόδοξους ναοὺς θὰ συναντήσουμε τὴν μία ἀπὸ τὶς δύο ἢ καὶ τὶς δύο.

i) Ἡ μία εἰκόνα εἶναι ἐκείνη ποὺ ἀπεικονίζει τὸν Θεὸν Πατέρα ὡς γέροντα στὴν ἡλικία, τὸν Υἱὸ ὡς νεώτερο Αὐτοῦ καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ὡς περιστερά (ἡ εἰκόνα αὐτὴ ἀποκαλεῖται καὶ εἰκόνα τοῦ “Σύνθρονου”).

ii) Ἡ ἄλλη εἰκόνα, εἶναι ἐκείνη ποὺ εἰκονίζει τρεῖς Ἀγγέλους φιλοξενούμενους ἀπὸ τὸν Ἀβραάμ (καὶ τὴν Σάρρα), γνωστὴ ὡς «Φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ».

Ἡ εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος ποὺ προκαλεῖ πρόβλημα, εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ «Σύνθρονου», γιατὶ εἶναι μιὰ εἰκόνα σύνθετη, ἀφοῦ ποτὲ κανεὶς προφήτης ἢ Ἅγιος δὲν εἶδε ὅραμα ἢ ἀποκάλυψη τῆς Ἁγίας Τριάδος σ’ αὐτὴ τὴν μορφή, ἐνῶ ἀντίθετα ἡ «Φιλοξενεία τοῦ Ἀβραὰμ» εἶναι πραγματικὸ γεγονός, ποὺ περιγράφεται ἐκτενῶς στὴν Ἁγία Γραφή.

Τὸ πρῶτο ἐρώτημά σας (οἱ ἀπαντήσεις δομήθηκαν μὲ βάση τὶς ἐρωτήσεις ἐκπαιδευτικοῦ) εἶναι:

«Οἱ ἁγιογράφοι ποὺ τὴν ζωγράφησαν εἶναι δυνατὸν νὰ σφάλλουν; Δὲν ἐξομοιώνονται οἱ ἁγιογράφοι πρὸς τοὺς Ἁγίους Εὐαγγελιστάς; Δὲν ἐστηρίζοντο σὲ θεολογικὰ δεδομένα, ὅταν ζωγράφιζαν τὴν μνημονευθεῖσα εἰκόνα τοῦ “Σύνθρονου”; Μάλιστα, μὲ τὴν ἁγιογραφία αὐτὴ δὲν καθιστοῦν περισσότερο κατανοητὴ τὴν Ἁγία Τριάδα στοὺς πιστούς;».

α) Κατ’ ἀρχάς, αὐτὴ ἡ θέση (ὅτι οἱ ἁγιογράφοι ὡς ἐξομειούμενοι «πρὸς τοὺς Εὐαγγελιστὰς» δὲν αὐθαιρετοῦν) στρέφεται κατὰ τῆς ἐπιχειρηματολογίας, ὅσων ὑποστηρίζουν αὐτὴ τὴ θέση.