Ἀποφοιτήριος Λόγος στὸ Harvard

                         

                   Σολζενίτσιν Ἀλεξάντερ

8 Ἰουνίου 1978

Χαίρομαι εἰλικρινὰ ποὺ βρίσκομαι μαζί σας μὲ τὴν εὐκαιρία αὐτὴ καὶ γνωρίζω προσωπικὰ αὐτὸ τὸ παλιὸ καὶ φημισμένο Πανεπιστήμιο. Τὰ συγχαρητήρια καὶ τὶς καλύτερες εὐχές μου σὲ ὅλους τους σημερινοὺς ἀποφοίτους.

Τὸ ἔμβλημα τοῦ Harvard εἶναι ἡ λέξη ‘Ἀλήθεια’ (‘Veritas’). Πολλοὶ ἀπὸ σᾶς ἔχουν ἤδη διαπιστώσει, καὶ ἄλλοι θὰ τὸ διαπιστώσουν στὴν πορεία τῆς ζωῆς τους, ὅτι ἡ ἀλήθεια μᾶς διαφεύγει ἂν δὲν συγκεντρώσουμε ὅλη τὴν προσοχή μας στὴν ἀναζήτησή της. Κι ἐνῶ ἀκόμη ἐκείνη μᾶς διαφεύγει, παραμένει ὡστόσο ἡ ψευδαίσθηση ὅτι τὴν γνωρίζουμε, καὶ ὁδηγεῖ σὲ πολλὲς παρανοήσεις. Ἀκόμη, ἡ ἀλήθεια σπάνια εἶναι εὐχάριστη: σχεδὸν πάντα εἶναι πικρή. Ὑπάρχει κάποια πίκρα καὶ στὸν λόγο μου σήμερα. Θέλω ὅμως νὰ τονίσω ὅτι ἔρχεται ὄχι ἀπὸ ἕναν ἀντίπαλο ἀλλὰ ἀπὸ ἕναν φίλο.

Πρὶν τρία χρόνια στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες εἶπα κάποια πράγματα ποὺ τότε θεωρήθηκαν ἀπαράδεκτα. Σήμερα, πολλοὶ συμφωνοῦν μὲ ὅσα εἶπα τότε…

Ἕνας κόσμος διχασμένος

Ὁ διχασμὸς στὸν σημερινὸ κόσμο εἶναι ἀντιληπτὸς ἀκόμη καὶ μὲ μία βιαστικὴ ματιά. Ὁποιοσδήποτε σύγχρονος ἄνθρωπος ἀναγνωρίζει εὔκολα δύο παγκόσμιες δυνάμεις, ποὺ ἡ καθεμιὰ ἔχει ἤδη τὴ δύναμη νὰ καταστρέψει τὴν ἄλλη. Ὡστόσο, ἡ κατανόηση τοῦ διχασμοῦ συχνὰ περιορίζεται σ’ αὐτὴ τὴν πολιτικὴ ἔννοια, στὴν ψευδαίσθηση ὅτι ὁ κίνδυνος μπορεῖ νὰ ἀποτραπεῖ μὲ ἐπιτυχεῖς διπλωματικὲς διαπραγματεύσεις ἢ μὲ τὴν ἐπίτευξη μίας στρατιωτικῆς ἰσορροπίας. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τὸ ρῆγμα εἶναι πιὸ βαθὺ καὶ πιὸ ριζικό, ὅτι τὰ χάσματα εἶναι περισσότερα ἀπ’ ὅσα μπορεῖ νὰ δεῖ κανεὶς μὲ πρώτη ματιά. Αὐτὸ τὸ βαθὺ πολλαπλὸ ρῆγμα κρύβει τὸν κίνδυνο μίας πολλαπλῆς συμφορᾶς γιὰ ὅλους μας, σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχαία ἀλήθεια ὅτι ἕνα διχασμένο Βασίλειο – στὴν περίπτωση αὐτὴ ἡ Γῆ μας –δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ.

Σύγχρονοι κόσμοι

[Στὸ μέρος αὐτὸ ὁ Σολζενίτσιν παρατηρεῖ ὅτι ὁ κόσμος εἶναι διχασμένος πολὺ περισσότερο ἀπ’ ὅτι ἁπλῶς σὲ Δύση καὶ Σοβιετικὸ μπλόκ. Ὑπάρχει, γιὰ παράδειγμα, ὁ Τρίτος Κόσμος τῶν ὑπανάπτυκτων κρατῶν, καθὼς καὶ αὐτόνομα ἔθνη καὶ περιοχὲς ὅπως ἡ Ἰαπωνία, ἡ Κίνα, ἡ Ἰνδία, τὸ Ἰσραὴλ καὶ ὁ Μουσουλμανικὸς κόσμος. Ἔτσι στὴν πραγματικότητα ὁ κόσμος εἶναι πολὺ πιὸ ἑτερογενὴς – πολιτικά, πολιτισμικά, ἰδεολογικὰ καὶ θρησκευτικὰ – ἀπ’ ὅσο συχνὰ ἀναγνωρίζεται. Σχολιάζει ὅτι μέχρι τὸν 20ο αἰώνα ἡ Δύση, κινούμενη ἐν μέρει ἀπὸ μία αἴσθηση πολιτισμικῆς ὑπεροχῆς, κυριάρχησε σὲ μεγάλο μέρος τοῦ κόσμου καὶ ἔφτιαξε μεγάλες ἀποικιακὲς αὐτοκρατορίες. Ὡστόσο, τὸ ρεῦμα ἔχει γυρίσει, καὶ πολλὰ ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἔθνη καὶ περιοχὲς ἔχουν πλέον διεκδικήσει καὶ ἀνακτήσει τὴν ἀνεξαρτησία τους].

Χριστιανισμὸς καὶ σοσιαλισμός

                    

                             Φίοντορ  Ντοστογιέφσκυ

Προσχέδιο – Δοκίμιο

Στὸ σοσιαλισμὸ ὑπάρχουν μικροάτομα, ἐνῶ στὸ χριστιανισμὸ βρίσκεται ἡ πλήρης ἀνάπτυξη τοῦ προσώπου καὶ τοῦ θελήματός του. Ὁ Θεὸς εἶναι ἡ ἰδέα τῆς συλλογικῆς ἀνθρωπότητας, τῶν πάντων. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ συλλογικά, ὅπως στὶς πρῶτες πατριαρχικὲς κοινωνίες, γιὰ τὶς ὁποῖες διασώθηκαν κάποιες παραδόσεις, τότε ζεῖ ἄμεσα.

Ἀκολουθεῖ ἔπειτα μία παροδικὴ περίοδος, ἡ περαιτέρω ἐξέλιξη, ποὺ εἶναι ὁ πολιτισμὸς (ὁ πολιτισμὸς εἶναι παροδικὴ μόνο φάση). Στὴν περαιτέρω αὐτὴ ἐξέλιξη παρουσιάζεται τὸ φαινόμενο -καινούριο γεγονὸς ἀπὸ τὸ ὁποῖο δὲν ξεφεύγει κανεὶς- κατὰ τὸ ὁποῖο ἀναπτύσσεται ἡ ἀτομικὴ συνείδηση, ἡ ἄρνηση τῶν ἄμεσων ἰδεῶν, ἐμπειριῶν καὶ γνώσεων (δηλ τῶν αὐθεντικῶν καὶ συλλογικῶν). Ὁ ἄνθρωπος ὡς ἄτομο, στὴν κατάσταση αὐτὴ τῆς γενικῆς γενετικῆς ἀναπτύξεώς του ἐτοποθετεῖτο σὲ ἐχθρικὴ καὶ ἀρνητικὴ στάση ἀπέναντι στὸν ἐξουσιαστικὸ συλλογικὸ νόμο τῶν πάντων.

Γι\’ αὐτὸ καὶ πάντοτε ἔχανε τὴν πίστη του στὸ Θεό. Μὲ αὐτὸ τελείωναν ὅλοι οἱ πολιτισμοί. Στὴν Εὐρώπη π.χ ὅπου ἡ ἐξέλιξη τοῦ πολιτισμοῦ ἔφτασε μέχρι τὰ ἔσχατα ὅρια, δηλαδὴ μέχρι τὰ ἀκραῖα σύνορα τῆς ἀναπτύξεως τοῦ ἄτομου, ἡ πίστη στὸ Θεὸ χάθηκε μέσα στὸ ἄτομο. Αὐτὴ ἡ κατάσταση, δηλαδὴ ἡ διάσπαση τῶν μαζῶν σὲ ἄτομα, μὲ ἄλλα λόγια ὁ πολιτισμός, εἶναι μία κατάσταση ἄρρωστη. Περὶ αὐτοῦ μαρτυρεῖ τὸ χάσιμο τῆς ζωντανῆς Ἰδέας περὶ Θεοῦ.