Χρυσόστομος Παπαδόπουλος
Ἀρχαιοτάτη ὑπῆρχεν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἑορτή ἡ Ἐπιφάνεια καλουμένη ἤ τά Ἐπιφάνια, Θεοφάνεια ἤ τά Θεοφάνια, ὑποδηλοῦσα οὐ μόνον τήν κατά σάρκα γέννησιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀλλά καί τήν ἐν τῷ Ἰορδάνῃ φανέρωσιν αὐτοῦ ὡς Θεοῦ (1), τούτου δ’ ἕνεκα συνεωρτάζοντο αἱ δύο ἐορταί, ἡ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως καί ἡ τῶν Θεοφανείων, καί μόλις ἀπό τοῦ τέλους τοῦ Δ’ αἰῶνος ἐπῆλθεν ὁ χωρισμός τῶν ἑορτῶν.
Ἐν Ἱεροσολύμοις ἐπεβραδύνθη ὁ χωρισμός οὗτος, ὡς καταφαίνεται ἐκ τῆς κατά τόν στ’ αἰώνα εἰδήσεως Κοσμᾶ τοῦ Ἰνδικοπλεύστου λέγοντος ὅτι «οἱ Ἱεροσολυμῖται… ταῖς Ἐπιφανείοις ποιοῦσι τήν γένναν» (2), ὄντως δέ σ.355 «Καίτοι γέ οὔπω δέκατον ἐστιν ἔτος καθ’ ὅν χρόνον ἔγραφεν ἡ Συλβία, ἐν Ἱεροσολύμοις συνεωρτάζετο ἔτι ἡ ἑορτή τῶν Χριστουγέννων μετά τῆς Ἐπιφανείας τοῦ Κυρίου τῇ 6 Ἰανουαρίου, πρώτην δέ φορὰν ἀπό τῆς ἀνευρέσεως τοῦ χειρογράφου αὐτῆς ἐγνώσθη ἡ εἴδησις, ὅτι ἐπί 8 ἡμέρας ἐπανηγυρίζετο ἡ ἑορτή αὕτη ὡς καί ἡ τοῦ Πάσχα καί ἡ τῆς Πεντηκοστῆς (3). Ἐτελεῖτο δέ ἡ πανήγυρις αὐτῆς ἐν Βηθλεέμ, ὅπου κατά τήν νύκτα ἐν τῷ Σπηλαίῳ τῆς γεννήσεως ἐτέλει ὁ Ἐπίσκοπος Ἱεροσολύμων, ἐπειδή ἡ Βηθλεέμ λίαν μεταγενεστέρως εἶχεν ἴδιον ἐπίσκοπον (4), τήν λειτουργίαν. Συγχρόνως ὅμως ἐπανηγυρίζετο ἡ ἑορτή καί ἐν τοῖς λοιποῖς προσκυνήμασι, κατά τάς τρεῖς πρώτας ἡμέρας ἐν τῷ Γολγοθᾷ, τήν τετάρτην ἡμέραν ἐπί τοῦ ὄρους τῶν Ἐλαιῶν, τήν πέμπτην ἐν Βηθανίᾳ, τήν ἕκτην ἐν Σιών, τήν ἑβδόμην ἐν τῷ Ναῷ τῆς Ἀναστάσεως καί τήν ὀγδόην ἐν τῷ τοῦ Σταυροῦ, συνέρρεε δέ κατά τάς ἡμέρας ἐκείνας ἄπειρον πλῆθος ἐκ τῶν πέριξ εἰς Ἱερουσαλήμ διά τάς πανηγύρεις τῶν ὀκτώ ἡμερῶν. Κατά τήν διάρκειαν αὐτῶν οἱ μοναχοί τῆς Βηθλεέμ ἀδιαλείπτως ἐλιτάνευον ἐν τῷ Ναῷ αὐτῆς καί ἐτέλουν τάς καθωρισμένας τελετὰς ἐν τῷ ἱερῷ Σπηλαίῳ (5).
