Ερμηνευτικές προσεγγίσεις του Μεγάλου Φωτίου για τον Ηρώδη, τους Μάγους και τη σφαγή των νηπίων
Βασίλειος Γ. Βοξάκης, Θεολόγος καθηγητής
Ο Άγιος Φώτιος, γνωστός και ως Μέγας Φώτιος, αποτελεί έναν από τους διαπρεπέστερους Πατέρες της Εκκλησίας. Υπήρξε μια έξοχη Εκκλησιαστική προσωπικότητα, στον οποίο η Εκκλησία δικαίως απέδωσε τον σπάνιο τίτλο του Μεγάλου. Ποικίλο και αξιοθαύμαστο υπήρξε το έργο του Μεγάλου Φωτίου, εκτεινόμενο σε πολλούς τομείς: Θεολογικό, φιλολογικό, ποιμαντικό, ιεραποστολικό κ.α.1 Στο κείμενο αυτό όμως θα εστιάσουμε στο κατ’ εξοχήν ερμηνευτικό του έργο, γνωστό ως «Αμφιλόχια», και πιο συγκεκριμένα στις Ερμηνευτικές προσεγγίσεις του στις σχετικές αναφορές τού κατά Ματθαίον Ευαγγελίου για τον Ηρώδη, τους Μάγους και τη σφαγή των νηπίων.
Όταν ο Βασίλειος ο Μακεδών έμεινε μόνος του στον θρόνο μετά τη δολοφονία του Μιχαήλ του Γ΄ και στην προσπάθειά του να κερδίσει την υποστήριξη της μερίδος των πιστών στον καθαιρεθέντα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιγνάτιο, προκάλεσε την εκθρόνιση του Φωτίου από τον Πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως το 867. Ο Φώτιος όχι μόνο απομακρύνθηκε από τον Πατριαρχικό θρόνο, αλλά και φυλακίσθηκε σε Μονή στις ακτές του Βοσπόρου, όπου διέμεινε επί μία τριετία. Εκεί, παρά τις ταλαιπωρίες του και τις θλίψεις του, δεν παρέμεινε αργός. Μέσα στο κελί, όπου κρατούνταν υπό περιορισμό, δεν έχασε την πίστη του στον Θεό ούτε απογοητεύθηκε, αλλά εκμεταλλεύθηκε με τον καλύτερο τρόπο τον άφθονο χρόνο που αναγκαστικά είχε. Έτσι λοιπόν επιδόθηκε στη σύνταξη του εκτενέστερου και ενός από τα εκλεκτότερα Θεολογικά συγγράμματά του. Το έργο αυτό είναι γνωστό ως «Αμφιλόχια ή λόγων ιερών συλλογή, εν η ζητήματα της θείας Γραφής διαλύεται». Όσο ακόμα ήταν Πατριάρχης, ο φίλος του, Αμφιλόχιος Μητροπολίτης Κυζίκου, του είχε υποβάλει ένα κατάλογο με πλήθος θεολογικών ερωτημάτων παρακαλώντας τον να δώσει σ’ αυτά απαντήσεις. Ο Μέγας Φώτιος με βάση τις πλούσιες θεολογικές του γνώσεις και την αξιοθαύμαστη θύραθεν παιδεία του συνέταξε το έργο αυτό «εν τω καιρώ των πειρασμών»2 υπονοώντας τις δοκιμασίες που ακολούθησαν την εκθρόνισή του. Στο σύγγραμμα αυτό δίνει απαντήσεις σε 326 ερωτήσεις. Οι απορίες αυτές αφορούν θέματα δογματικά, φιλοσοφικά, φιλολογικά, ιστορικά και ως επί τω πλείστον ερμηνευτικά της Αγίας Γραφής. Στις 326 απαντήσεις του στο σύγγραμμα αυτό ο πολυγραφότατος αυτός Πατήρ της Εκκλησίας, όπως είχε επισημάνει ο καθηγητής Πατρολογίας Παναγιώτης Χρήστου, διαπραγματεύεται τα θέματα : «με κριτικήν δύναμιν, δογματικήν ακρίβειαν και πρωτοτυπίαν»3. Από τα 326 συνολικά ερωτήματα περίπου τα 260 αφορούν απορίες ερμηνευτικού περιεχομένου. Τα ερμηνευτικά προβλήματα, για τα οποία τίθενται τα ερωτήματα αυτά, αφορούν χωρία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Πρόκειται για χωρία δυσχερή ως προς την κατανόηση ή φαινομενικά αντιφάσκοντα με άλλα χωρία της Αγίας Γραφής. Ο Άγιος Φώτιος στη σύνταξη του έργου του αυτού επωφελείται από τα ερμηνευτικά υπομνήματα παλαιοτέρων Πατέρων και Εκκλησιαστικών συγγραφέων, συμβάλλοντας όμως σημαντικά και εκείνος, γεγονός που τον κατατάσσει μεταξύ των διαπρεπέστερων ερμηνευτών της Ορθοδόξου Θεολογίας. Επειδή η αφορμή για τη σύνταξη του έργου τού δόθηκε από τον Αμφιλόχιο Κυζίκου, αυτό έμεινε γνωστό ως «Αμφιλόχια».
Στα «Αμφιλόχια» ο Μέγας Φώτιος καλείται να απαντήσει στο ερώτημα ΤΖ΄ «δια τι επικελεύεται ο Ηρώδης τοις εις προσκύνησιν ήκουσι του Σωτήρος ημών Χριστού μάγοις, ‘‘ακριβώς εξετάσατε, λέγων, περί του παιδίου, επάν δε εύρητε, απαγγείλατέ μοι, ίνα καγώ ελθών προσκυνήσω αυτώ’’»4 Δηλαδή γιατί προτρέπει ο Ηρώδης τους Μάγους, που είχαν φθάσει μέχρι εκεί προκειμένου να προσκυνήσουν τον Σωτήρα, λέγοντάς τους «αφού ερευνήσετε προσεκτικά για το παιδί, όταν το βρείτε αναγγείλετέ μου την είδηση, για να έλθω και εγώ να το προσκυνήσω».
Όπως είναι γνωστό από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, οι Μάγοι οδηγήθηκαν από τον αστέρα, ο οποίος ήταν άγγελος κατά την Χρυσοστομική ερμηνεία, μέχρι τα Ιεροσόλυμα, όπου και χάθηκε, προκειμένου να τους αναγκάσει να μπουν στην πόλη. Ο Ηρώδης, όταν πληροφορήθηκε ποιον αναζητούσαν οι Μάγοι και αφού έλαβε σχετικές πληροφορίες από τους Αρχιερείς, κάλεσε τους Μάγους στα Ανάκτορά του για να μάθει περισσότερα από αυτούς. Στο τέλος του διαλόγου που είχε μαζί τους είπε : «ακριβώς εξετάσατε, περί του παιδίου, επάν δε εύρητε, απαγγείλατέ μοι, ίνα καγώ ελθών προσκυνήσω αυτώ»5.
