Ἐτυμολογία
Ἡ λέξη «νηστεία»
προέρχεται ἀπό τό στερητικό «νη-» καί τό ρῆμα «ἐσθίω» πού σημαίνει τρώω. Ἄρα, ἔννοια
τῆς νηστείας εἶναι ἀποχἡ ἀπό τό φαγητό. Κατά συνέπεια ἔχουμε καί τήν διάκριση τῶν
τροφῶν σέ νηστήσιμες καί σέ ἀρτύσιμες. Ἐπιπλέον, στήν ἐκκλησιαστική γλῶσσα ἡ
νηστεία δέν εἶναι μόνο ἡ ἀποχή τῶν φαγητῶν ἀλλά κυρίως ἡ ἀποχή ἀπό τίς ἡδονές τῆς
ζωῆς καί τά πάθη μας. Προέλευση τῆς νηστείας
Ἡ νηστεία στήν Ἐκκλησία δέν εἶναι ἀνθρώπινη ἐφεύρεση. Κατά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀρχαία ἐντολή καί κατά τόν Μ. Βασίλειο νομοθετήθηκε στόν Παράδεισο μέ τήν ἐντολή τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πρός τόν Ἀδάμ καί τήν Εὔα: «Ἀπό παντός ξύλου τοῦ ἐν τῷ Παραδείσῳ βρώσει φαγεῖν, ἀπό δέ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλόν καί πονηρόν, οὐ φάγεσθε». Ἐπίσης ὁ προφήτης Μωϋσῆς νήστεψε μαζί μέ ὅλο τόν ἰσραηλιτικό λαό στήν ἔρημο πρίν παραλάβει τίς Δέκα Ἐντολές, ὁρίστηκε μάλιστα ἀκόμα καί ἀποχή τῶν συζύγων ἀπό τίς μεταξύ τους σχέσεις γιά τρεῖς ἡμέρες (Ἔξ. Κδ,28). Ὁ προφήτης Ηλίας νήστεψε ὥστε νά μήν βρέξει γιά τριάμισι χρόνια (Γ’ Βασ. Ιζ,1 καί στό βιβλίο τοῦ προφήτη Ἰωνᾶ διαβάζουμε ὅτι οἱ Νινευίτες γλύτωσαν ἀπό τήν καταστροφή τῆς πόλης τους ἐπειδή νήστεψαν μέχρι καί τά ζώα τους. Στήν Καινή Διαθήκη βλέπουμε ὅτι καί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος νήστεψε γιά σαράντα ἡμέρες πρίν ἐξέλθη γιά τήν δημόσια δράση Του (Ματθ. δ,2). Στά ἱερά Εὐαγγέλια βλέπουμε τόν Κύριο νά δίνει ὁδηγίες στούς μαθητές Του ἀκόμα καί γιά τήν ποιότητα τῆς νηστείας πού δέν πρέπει νά μοιάζει μέ αὐτήν τῶν Φαρισαίων. Ἀκόμα ἔχουμε τό παράδειγμα τοῦ ἀπ. Παύλου ὁ ὁποῖος μετά τήν μεταστροφή του δέν ἔφαγε γιά τρεῖς μέρες (Πραξ. Θ,9) καί ἀρκετές ἄλλες περιπτώσεις.
Ἡ
σημασία τῆς νηστείας
Ὁ ἱ. Χρυσόστομος
ἀναρωτιέται λέγοντας ὅτι ἐάν ἡ νηστεία ἦταν τόσο ἀναγκαία στόν Παράδεισο, πόσο ἀναγκαία
εἶναι ἐκτός τοῦ Παραδείσου; Ἐάν τό φάρμακο (ἡ νηστεία) ἦταν ἀναγκαία πρό τῆς
πληγῆς (ἐκδίωξη ἀπό τόν Παράδεισο), πόσο μᾶλλον μετά τήν πληγή; Ἐάν ἦταν ἀναγκαία
πρίν τόν πόλεμο τῶν ἁμαρτωλῶν ἐπιθυμιῶν καί τῶν παθῶν μας, πόσο ἀναγκαία εἶναι
μετά; Γι’ αὐτό καί ὁ Κύριος εἶπε ὅτι «τοῦτο τό γένος οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μή ἐν
προσευχῇ καί νηστείᾳ». Ἡ νηστεία σύμφωνα μέ τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι
«παθοκτόνος», τρέπει τόν διάβολο σέ φυγή. Ἀκόμα, δέν ἔχει σκοπό τήν ταλαιπωρία
τοῦ σώματος ἀλλά τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς καθώς ἀποτελεῖ φάρμακο πού καθαρίζει ἀπό
τά πάθη. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος πού μπορεῖ νά προσαρμοστεῖ σέ περίπτωση
ασθένειας. Ὁ σκοπός τῆς νηστείας εἶναι νά ἀποτελέσει τό μέσον τῆς ἀπόκτησης τῶν
ἀρετῶν καί τελικῶς τῆς σωτηρίας μας, στήν κοινωνία μέ τόν Θεό. Ἀκόμα, ἡ νηστεία
εἶναι ἀναγκαία καί στόν ἔγγαμο βίο. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀναφέρει ὅτι αὐτή ἐμποδίζει
τήν ἀσυδοσία στίς συζυγικές σχέσεις καί ὁδηγεῖ τούς συζύγους στήν σύμφωνη ἐγκράτεια
ὥστε νά ἀσχοληθοῦν μέ τήν προσευχή. Ἡ νηστεία, ὅμως, ὀφείλει νά εἶναι καί
πνευματική. Νηστεία ἀπό τά φαγητά, ὅπως λένε οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, κάνει
καί ὁ Διάβολος, καθώς δέν ἔχει σάρκα ὅπως ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά εἶναι ἡ πηγή τῆς
κακίας. Ὁ Μ. Βασίλειος συμβουλεύει νά μήν περιοριστοῦμε στήν δίαιτα ἀλλά νά
νηστέψουμε ἀπό τά πάθη μας. Νά συγχωροῦμε καί νά μήν ἀδικοῦμε καθώς μπορεῖ νά
μήν τρῶμε κρέας ἀλλά νά «τρῶμε» τόν πλησίον. Ἀλλοίμονο σέ αὐτούς πού μεθᾶνε
χωρίς κρασί λέει ὁ προφ. Ἠσαΐας ἐννοώντας γιά παράδειγμα τόν θυμό πού ὅπως λέει
πάλι ὁ Μ. Βασίλειος παραφρονεῖ τήν ψυχή.
Ἡ
Νηστεία στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία
Σύμφωνα μέ τήν
Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί μέ ἀποφάσεις Οἰκουμενικῶν καί Τοπικῶν Συνόδων, ἔχουν
θεσπιστεῖ συγκεκριμένες ἡμέρες νηστείας: ἡ Τετάρτη, ὡς ἀνάμνηση τῆς προδοσίας
του Κυρίου ἀπό τόν Ἰούδα, ἡ Παρασκευή, ἐνθυμούμενοι τά Σεπτά Πάθη, τήν Σταύρωση
καί τόν Θάνατο τοῦ Κυρίου. Ἔπειτα ἔχουμε μακρές περιόδους νηστείας, ἔχοντας ὡς
παράδειγμα τόν ἴδιο τόν Κύριο πού νήστεψε 40 ἡμέρες στό Σαραντάριο Ὄρος: · τήν Μεγάλη
Τεσσαρακοστή, · τήν
Νηστεία τῶν Χριστουγέννων, · τήν
Νηστεία τοῦ Δεκαπενταυγούστου · τῶν Ἁγίων
Ἀποστόλων. Ἄλλες καθιερωμένες ἡμέρες νηστείας εἶναι αὐτή τῆς Παραμονῆς τῶν
Θεοφανείων (5η Ἰανουαρίου), τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ (14η Σεπτεμβρίου)
καί τῆς Ἀποτομῆς τῆς τιμίας κεφαλῆς τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου (29η Αὐγούστου).
Τέλος ὑπάρχουν καί οἱ νηστεῖες πού καθορίζονται ἀπό τούς Πνευματικούς – Ἐξομολόγους
στόν κάθε πιστό ξεχωριστά εἴτε πρό τῆς συμμετοχῆς σέ ἱερά Μυστήρια εἴτε σάν ἐπιτίμιο.
Ἡ
νηστεία στίς ἄλλες θρησκεῖες
Ἡ νηστεία εἶναι ἕνας παγκόσμιος θεσμός καί συναντᾶται ἀπό τά ἀρχαῖα χρόνια σέ διάφορους λαούς καί σχεδόν σέ ὅλες τίς θρησκεῖες. · οἱ ἀρχαῖοι Αἰγύπτιοι νήστευαν κατά τίς ἑορτές τῆς θεᾶς Ἴσιδος καί γενικά σέ ὅλες τίς ἑορτές τους, · οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες κατά τά Ἐλευσίνια Μυστήρια καί εἰδικότερα οἱ Λακεδαιμόνιοι πρίν ἀπό κάθε σοβαρή πολεμική ἐπιχείρηση. Γενικά γιά τούς προγόνους μας ἡ νηστεία ἦταν ἕνα μέσον καθαρμοῦ καί προσέγγισης τοῦ θείου. · ὁ Βουδισμός, ἐπίσης, περιέχει αὐστηρότατες διατάξεις περί νηστείας πού φτάνουν μέχρι τήν ἀπαγόρευση κατάποσης τοῦ σάλιου! · οἱ Ἑβραῖοι νήστευαν μιά φορά κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἐξιλασμοῦ καί μετά τήν Βαβυλώνιο αἰχμαλωσία προστέθηκαν καί ἄλλες περίοδοι νηστείας. Ἡ νηστεία δήλωνε πολλές φορές τήν μετάνοια τῶν Ἰσραηλιτῶν, ὅπως βλέπουμε πολλές φορές στήν Παλαιά Διαθήκη, καί ἀργότερα χρησίμευε ὡς ὑπενθύμιση ἐθνικῶν καταστροφῶν ὅπως ἡ ἅλωση τῆς Ἱερουσαλήμ ἀπό τούς Βαβυλώνιους. · τό Ἰσλάμ ἔχει ὡς νηστεία τήν περίοδο τοῦ Ραμαζανίου, ἕναν μῆνα κατά τόν ὁποῖο οἱ πιστοί του ἀπέχουν τῆς τροφῆς καί τοῦ νεροῦ ἀπό τήν ἀνατολή μέχρι τήν δύση τοῦ ἡλίου. Στίς ἐνδιάμεσες ὧρες μποροῦν νά φᾶνε ὅσο θέλουν.
Ἡ νηστεία στίς αιρετικές ομάδες
Μέσα
στό πνεῦμα τῆς ἐκκοσμίκευσης τῆς πίστης, οἱ αἱρετικοί διαφοροποιήθηκαν ἀπό τήν Ὀρθόδοξη
Ἐκκλησία. Ἔτσι βλέπουμε ὅτι: · στόν
Παπισμό ἐπικράτησε μιά χαλαρή ἀντίληψη γιά τόν ἱερό θεσμό τῆς νηστείας. Τό
«κόσκινο» τῆς κοσμικῆς λογικῆς δέν ἐπέτρεψε νά παραμείνει στήν Δύση κανένα εἶδος
ὀρθόδοξης ἄσκησης. Οὐσιαστικά ἀπαγορεύεται μόνο τό κρέας σέ περιόδους νηστείας
καί ὁ κάθε τοπικός «ἐπίσκοπος» ἔχει τό δικαίωμα νά ρυθμίζει τίς νηστεῖες.
Περίοδος νηστείας ὑπάρχει μόνο ἀπό τήν Καθαρά Δευτέρα μέχρι τό Μ. Σάββατο, κατά
τίς παραμονές κάποιων ἑορτῶν καί πρίν τήν λήψη τῆς κοινωνίας. · στόν
Προτεσταντισμό, ἀφοῦ ἀπορρίφθηκε ὅλη ἡ Ἱερά Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ἀπορρίφθηκε
καί ἡ νηστεία, ἄν καί εἶναι δύσκολο νά καταγράψουμε τίς ἀπόψεις καί τῶν 23.000
προτεσταντικῶν ὁμολογιῶν… · στούς
Μάρτυρες τοῦ Ἱεχωβᾶ (ἤ Χιλιαστές), εἶναι φυσικό νά ἔχει ἀπορριφθεῖ καί ἡ
νηστεία τῆς Ἐκκλησίας μαζί μέ τό ἀσκητικό της φρόνημα.
Ἀντί ἐπιλόγου:
Σοφά λόγια τοῦ
Γέροντος π. Ἐπιφανίου Θεοδωρόπουλου γιά τήν Νηστεία Λένε μερικοί: · Δέν νηστεύουμε ὅταν
βρισκόμαστε σέ μιά συγκέντρωση γιά νά μή στενοχωρήσουμε καί σκανδαλίσουμε
κάποιους μέ τή στάση μας. Θά μᾶς σχολιάσουν. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός δέν εἶπε νά μή
δείχνουμε ὅτι νηστεύουμε ὅπως οἱ ὑποκριτές Φαρισαῖοι; · Ὁ Γέροντας ἀπαντοῦσε
σ’ αὐτό ὡς ἑξῆς:- Ὅταν νηστεύουμε, ὅπως κι ὅταν κάνουμε ὁποιαδήποτε καλή πράξη,
πρέπει νά ἐνεργοῦμε μέ ταπεινό φρόνημα, ὡς «ἀχρεῖοι δοῦλοι», ὑπακούοντας στίς ἐντολές
τῆς Ἐκκλησίας. Και τοῦτο ἀνεξάρτητα ἄν μᾶς βλέπουν ἤ δέν μᾶς βλέπουν οἱ ἄνθρωποι.
Ὅπως δέν πρέπει νά ἐπιζητοῦμε τόν ἔπαινο τῶν ἀνθρώπων, ἔτσι δέν πρέπει καί νά
φοβόμαστε τόν ψόγο καί τά σχόλιά τους ὅταν κάνουμε τό καθῆκον μας πρός τίς ἐντολές
τοῦ Θεοῦ. Δέν εἶναι σωστό νά ἐξαρτώμεθα στό θέμα αὐτό ἀπό τό ἐάν κάποιος
στενοχωρηθεῖ ἤ «σκανδαλισθεῖ». Ἄν ἐμεῖς κάνουμε τό καθῆκον μας, ἡ εὐθύνη τοῦ
σκανδαλισμοῦ βαρύνει τόν σκανδαλιζόμενο, ὁ ὁποῖος σέ τελευταία ἀνάλυση εἴτε δέν
ἀναγνωρίζει τήν αὐθεντία τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας Του πάνω στή ζωή μας εἴτε
προσπαθεῖ νά δικαιολογήσει τή δική του ἀδυναμία. Σκεπτόμαστε αὐτούς πού θά
«σκανδαλισθοῦν», ὅταν μᾶς δοῦν νά νηστεύουμε καί δέν ὑπολογίζουμε αὐτούς πού θά
μᾶς δοῦν νά μή νηστεύουμε, γνωρίζοντας ἐνδεχομένως τίς ἀρχές καί τά πιστεύω
μας. Σ’ αὐτή τήν τελευταία περίπτωσηση ἡ εὐθύνη τοῦ σκανδαλισμοῦ βαρύνει ἐξ ὁλοκλήρου
ἐμᾶς, «Αὐτοί πού ἐνσυνείδητα παραθεωροῦν τό θέμα τῆς νηστείας, χωρίς νά ἔχουν
λόγους ὑγείας, πολύ φοβᾶμαι ὅτι δέν ἐνδιαφέρονται πραγματικά γιά τή σωτηρία τῆς
ψυχῆς τους» (ἀπό τό βιβλίο «ΥΠΟΘΗΚΕΣ ΖΩΗΣ ἀπό τή διδασκαλία τοῦ πατρός Ἐπιφανίου»
- Ἔκδοσις Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζῆνος) Γεράσιμος Ἀθανασίου
Ἀπόφοιτος Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν διότι ἐμεῖς εἴμαστε οἱ παραβάτες τῆς ἐντολῆς.
Ἐξ ἄλλου ἄν αὐτή τή συλλογιστική τήν ἐπεκτείνουμε καί στίς ἄλλες ἐντολές τῆς Ἐκκλησίας,
καταργοῦμε ὅλο τόν ἠθικό νόμο τοῦ Θεοῦ. Θέλω π.χ. νά πάω στήν Ἐκκλησία. Πάντοτε
σχεδόν θά συναντήσω ἀνθρώπους στό δρόμο. Σκέπτομαι: «Ἄν μπῶ μέσα καί μέ δοῦν, ἄν
εἶναι ἄθεοι καί ἀντίχριστοι θά ἐνοχληθοῦν καί θά ἐξοργισθοῦν. Ἄν εἶναι εὐσεβεῖς
πιστοί, θά ποῦν: Τί καλός Χριστιανός! Πάει στήν Ἐκκλησία! Καί ὁ ἔπαινός τους θά
μοῦ ἀφαιρέσει τήν ὠφέλεια τοῦ ἐκκλησιασμοῦ. Ἄς μήν πάω λοιπόν στήν Ἐκκλησία. Θά
ἐκκλησιασθῶ ὅταν δέν θά μέ δεῖ κανείς». Κι ἔτσι πάει περίπατο ὁ ἐκκλησιασμός!
Ποῦ ἀκούσθηκαν αὐτά; Ποιό Εὐαγγέλιο λέει τέτοια πράγματα;
Περιοδικό «Στῶμεν
καλῶς» ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2015 ΤΕΥΧΟΣ 41ο
