Ιωάννης Λίτινας
Στην προηγούμενη ενότητα προσεγγίσαμε ελάχιστα στο πνεύμα και ύφος της Εγκυκλίου του Μεγάλου Φωτίου με την οποία καταδικάζει τις καινοτομίες των παπικών και ιδιαιτέρως αυτή του filioque, αντιπαραθέτοντας ορθόδοξη επιχειρηματολογία. Είναι σημαντικό ακόμα να επισημανθεί, ότι την εν προκειμένω στάση και διδασκαλία του Αγίου υιοθέτησε ολόκληρη η Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία, καθώς διέκρινε στις διαμαρτυρίες, καταγγελίες και αναθεματισμούς, την ιδία Αυτής φωνή και ανεγνώρισε αυτόν ως πρόμαχο της Ορθοδοξίας και προασπιστή των πιστών.
Τα εγκώμια με τα οποία τον στεφανώνει στην αθάνατη υμνολογία Της είναι εξαίσιου κάλλους, ενώ τον κατατάσσει στη τιμητική χορεία των Ισαποστόλων και Ομολογητών. Ιδού μερικά:
«Ορθοδοξίας πρόμαχον, Ορθοδόξων προασπιστήν, Εκκλησίας στύλον και εδραίωμα, χάριτος όργανον, σκεύος εκλογής, θεόφθογγον κιθάραν του Πνεύματος, πυρίπνοον ρήτορα, σοφώτατον ιεράρχην, οικουμένης διδάσκαλον, λαμπρόν τω λόγω και τοις δόγμασι, στερρότατον αιρέσεων αντίπαλον, κατήγορον πλάνης αιρέσεως, Ορθοδοξίας θείον συνήγορον, φωτολόγον, φωτώνυμον κ.α.».
«Τι
των πρό αυτού Πατέρων υποδεέστερος; Εφάμιλλος αυτών, και τους μεν τοις
τρόποις μιμούμενος, τοις δε ευθείαις ταις τρίβοις επόμενος, ελάλει εναντίων ανόμων ο μέγας και την αρετήν και την σοφίαν, και ουκ ησχύνετο, τούτω μεν, «ουκ έξεστί σοι», λέγων… «ανατρέπειν όρια, α συνοδικώς έθεντο οι Πατέρες ημών».1
Μετά την Εγκύκλιο, το επόμενο έτος – 867, ακολούθησε η εν Κων/πόλει ορθόδοξος Σύνοδος, στην οποία καταδικάσθηκαν οι καινοτομίες που ήλεγξε ο Μ.Φώτιος. Τα πρακτικά της, που συντάχθηκαν πιθανότατα βάσει της Εγκυκλίου, δυστυχώς, αφού μεταφέρθηκαν στη Ρώμη κατεκαύθησαν για ευνόητους λόγους, όπως και τα πρακτικά των -υπό τον αυτόν Άγιο- συγκροτηθεισών Συνόδων, των ετών 858, 861 και 866. Δεδομένου αυτού, γίνεται αντιληπτό ότι η Εγκύκλιος του Μεγάλου Φωτίου αποτελεί θησαυρό πολύτιμο για την Εκκλησία και δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι είναι υπόδειγμα ορθόδοξης μαρτυρίας, σε αντιρρητικής φύσεως κείμενο εναντίον των παπικών.
Αποπειρώμενοι να τυποποιήσουμε ένα απλό διάγραμμα που αντιπροσωπεύει το πνεύμα αυτού του ιστορικού κειμένου, καταλήξαμε στο εξής σχήμα:
α) Επισήμανση του πονηρού ως πρωταιτίου των αιρέσεων και των δυσσεβών ως πειθομένων σ’ αυτόν.
β) Έλεγχος προς ανάσχεση των παπικών κακοδοξιών σε έντονο επιτιμητικό ύφος με παράλληλη αντιπαράθεση ορθόδοξης επιχειρηματολογίας.
γ) Έκδήλωση έμπονης αγωνίας για τους πιστούς που παραφθείρονται από τη δράση των αιρετικών.
δ) Ανακοίνωση συνοδικής καταδίκης των παπικών και των κακοδοξιών τους , «επιμένοντας αυτών τη πολυτρόπω πλάνη».
Το 879/80 ακολούθησε η Η΄ Οικουμενική Σύνοδος – εισέτι μη τυπικώς ανακηρυχθείσα ως οικουμενική από μεταγενέστερη Σύνοδο. Κατ’ αυτήν συμμετείχαν 383 Πατέρες μεταξύ των οποίων και οι αντιπρόσωποι του ορθόδοξου Πάπα Ιωάννη Η΄, προεδρεύσαντος του Μεγάλου Φωτίου. Αποτέλεσμα της Συνόδου ήταν η αποκατάσταση (προσωρινώς) της ομοφροσύνης και ενότητος μεταξύ ορθοδόξου Ανατολής και παπικής Δύσεως και η ουσιαστική άρση του σχίσματος.
Εκδόθηκαν σημαντικές αποφάσεις δογματικοσυμβολικού και κανονικού περιεχομένου με κυριότερες2:
α) Όρος Πίστεως. (Θεσπίζεται το αμετάβλητον, απαραχάρακτον και απαρασάλευτον του Συμβόλου της Πίστεως κατά πάσης παραχαράξεως, κατακριθείσης της προσθήκης του filioque).
β) Ανακήρυξη της εν Νικαία συνελθούσης το 787 Συνόδου ως Εβδόμης Οικουμενικής.
γ) Ακύρωση των αποφάσεων των εν Ρώμη (863) και εν Κων/πόλη (869/70) λατινικών συνόδων κατά του Μ.Φωτίου και αναγνώρισή του ως κανονικού Πατριάρχη. Η δε ορθόδοξη συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας είχε ήδη κατατάξει τις συνόδους αυτές μεταξύ των ψευδοσυνόδων, την δε του 869/70 μεταξύ των ληστρικών.
δ) Απαγόρευση μετατροπής του πρωτείου τιμής του επισκόπου Ρώμης σε διοικητικό πρωτείο εξουσίας επί συμπάσης της Εκκλησίας, συναινούντος του Πάπα Ιωάννη Η΄. Καταδικάσθησαν τα αντικανονικώς τολμηθέντα υπό των παπών. (Ο πάπας Νικόλαος Α’ είχε την αξίωση να αθωώνει κληρικούς καταδικασμένους από άλλη Εκκλησία και αντίθετα, να καταδικάζει άλλους επεμβαίνοντας στα εσωτερικά τους).
Ο Πατριάρχης είχε προηγουμένως έλθει αντιμέτωπος με τις εισαχθείσες βλάσφημες καινοτομίες στην Πίστη και την Ι.Παράδοση από τον πάπα Λέοντα 9ο (1049-1054) σε ορθόδοξες επισκοπές, είχε έλθει αντιμέτωπος ακόμη με την ασεβή και αλαζονική στάση του – που επέδειξε δια υβριστικών επιστολών προς το πρόσωπό του, τις αξιώσεις του εφ΄ όλης της Εκκλησίας – ισχυριζόμενος ότι ο επίσκοπος Ρώμης είναι αλάθητος και ότι κατέχει θείω δικαίω εκκλησιαστική και πολιτική εξουσία, τις επεκτατικές του επιδιώξεις – αυθαίρετη προσάρτηση της Κάτω Ιταλίας που υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις αντικανονικές ενέργειες του – αναρμόδια και αντικανονική κατάργηση βυζαντινής αρχιεπισκοπής Σιπόντου3.
Παρόμοιες επεκτατικές ενέργειες είχε εφαρμόσει ο πάπας Νικόλαος Α’ (858-867) επί Πατριαρχίας Μ. Φωτίου. Δεν είναι μικρής σημασίας, για την κατανόηση του ηγεμονικού πνεύματος των παπών, το γεγονός ότι η ρωμαιοκαθολική κοινότητα έχει ανακηρύξει και τους δύο αυτούς πάπες ως αγίους. Συνεπώς, η βαθύτερη αιτία της επιβολής απόσχισης της Ρωμαϊκής Εκκλησίας από την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία, ήταν η ημαρτημένη αντίληψη των δυτικών περί του μοναρχικού παπικού πρωτείου εξουσίας, το οποίο μεθόδευαν να επιβάλλουν και στην Ανατολή.
Χαρακτηριστικό του θράσους και της ασέβειας των αντιπροσώπων του πάπα ήταν ο τρόπος που κατέθεσαν τον βλάσφημο λίβελο με τον οποίο αφόριζαν «πάσαν την των Ορθοδόξων Εκκλησίαν»: Την 16η Ιουλίου 1054 εισήλθαν μέσα στο ναό της Αγίας Σοφίας εν ώρα της Θείας Λειτουργίας και μη φοβούμενοι Θεόν και τα φρικτά Μυστήρια, τον απέθεσαν αναιδώς πάνω στην Αγία Τράπεζα! Εντύπωση δε προκαλεί ότι ανάμεσα στις κατηγορίες που εξαπέλυαν εναντίον των ορθοδόξων, για «πλείστα ζιζάνια αιρέσεων», είναι ότι «ως οι πνευματομάχοι ή θεομάχοι απέκοψαν από του Συμβόλου του Αγίου Πνεύματος την εκπόρευσιν εκ του Υιού»!4
Το κείμενο της απόφασης αναθέματος των παπικών από την εν Κων/πόλη Σύνοδο του 1054, ακολουθώντας την ορθόδοξη μεθοδολογία «επόμενοι τοις Αγίοις Πατράσιν», χρησιμοποιεί εκφράσεις πανομοιότυπες με αυτήν της Εγκυκλίου του Μεγάλου Φωτίου («Ούκ ην άρα, ως έοικε, κόρος τω πονηρώ των κακών», «άνδρες εκ σκότους αναδύντες»), ακόμα και σε εκφράσεις του θυμικού («ώ, των του πονηρού μηχανημάτων!»). Επίσης τους χαρακτηρίζει ομοίως ως δυσσεβείς και τον λίβελο «ανόσιο και μυσαρό»5, προδίδοντας το ίδιο πνεύμα αυστηράς αντιμετώπισης των κακοδόξων και σθεναράς προάσπισης της Ορθόδοξης Πίστης και του ποιμνίου.
Κατ’ αυτό τον τρόπο διαπιστώνεται η πνευματική συνέχεια και συγγένεια της εκκλησιαστικής ηγεσίας της εποχής με τους Αγίους Πατέρες και δη τον Μεγάλο Φώτιο.
Το διάγραμμα που ακολουθείται είναι :
α) Επισήμανση του πονηρού ως πρωταιτίου των αιρέσεων και των δυσσεβών ως πειθομένων σ’ αυτόν.
β) Έκθεση παπικού λιβέλου και επίκριση των παπικών κακοδοξιών και κατηγοριών σε έντονο επιτιμητικό ύφος.
γ) Έκθεση του βασιλικού γράμματος.
δ) Ανακοίνωση αναθεματισμού.
1. Κων/νου Τυπάλδου. (1891). Ιερά Ακολουθία του εν Αγίοις Πατρός και Ισαποστόλου Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως του Ομολογητού (σελ.ε’).
2. Καρμίρης Ι. (1960).Τα Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. τόμος Ι. (σελ.261-267). Αθήνα
3. Ως άνω (σελ.331-332).
4. Ως άνω (σελ.346)
5. Ως άνω (σελ.346)
Μετά την Εγκύκλιο, το επόμενο έτος – 867, ακολούθησε η εν Κων/πόλει ορθόδοξος Σύνοδος, στην οποία καταδικάσθηκαν οι καινοτομίες που ήλεγξε ο Μ.Φώτιος. Τα πρακτικά της, που συντάχθηκαν πιθανότατα βάσει της Εγκυκλίου, δυστυχώς, αφού μεταφέρθηκαν στη Ρώμη κατεκαύθησαν για ευνόητους λόγους, όπως και τα πρακτικά των -υπό τον αυτόν Άγιο- συγκροτηθεισών Συνόδων, των ετών 858, 861 και 866. Δεδομένου αυτού, γίνεται αντιληπτό ότι η Εγκύκλιος του Μεγάλου Φωτίου αποτελεί θησαυρό πολύτιμο για την Εκκλησία και δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι είναι υπόδειγμα ορθόδοξης μαρτυρίας, σε αντιρρητικής φύσεως κείμενο εναντίον των παπικών.
Αποπειρώμενοι να τυποποιήσουμε ένα απλό διάγραμμα που αντιπροσωπεύει το πνεύμα αυτού του ιστορικού κειμένου, καταλήξαμε στο εξής σχήμα:
α) Επισήμανση του πονηρού ως πρωταιτίου των αιρέσεων και των δυσσεβών ως πειθομένων σ’ αυτόν.
β) Έλεγχος προς ανάσχεση των παπικών κακοδοξιών σε έντονο επιτιμητικό ύφος με παράλληλη αντιπαράθεση ορθόδοξης επιχειρηματολογίας.
γ) Έκδήλωση έμπονης αγωνίας για τους πιστούς που παραφθείρονται από τη δράση των αιρετικών.
δ) Ανακοίνωση συνοδικής καταδίκης των παπικών και των κακοδοξιών τους , «επιμένοντας αυτών τη πολυτρόπω πλάνη».
Το 879/80 ακολούθησε η Η΄ Οικουμενική Σύνοδος – εισέτι μη τυπικώς ανακηρυχθείσα ως οικουμενική από μεταγενέστερη Σύνοδο. Κατ’ αυτήν συμμετείχαν 383 Πατέρες μεταξύ των οποίων και οι αντιπρόσωποι του ορθόδοξου Πάπα Ιωάννη Η΄, προεδρεύσαντος του Μεγάλου Φωτίου. Αποτέλεσμα της Συνόδου ήταν η αποκατάσταση (προσωρινώς) της ομοφροσύνης και ενότητος μεταξύ ορθοδόξου Ανατολής και παπικής Δύσεως και η ουσιαστική άρση του σχίσματος.
Εκδόθηκαν σημαντικές αποφάσεις δογματικοσυμβολικού και κανονικού περιεχομένου με κυριότερες2:
α) Όρος Πίστεως. (Θεσπίζεται το αμετάβλητον, απαραχάρακτον και απαρασάλευτον του Συμβόλου της Πίστεως κατά πάσης παραχαράξεως, κατακριθείσης της προσθήκης του filioque).
β) Ανακήρυξη της εν Νικαία συνελθούσης το 787 Συνόδου ως Εβδόμης Οικουμενικής.
γ) Ακύρωση των αποφάσεων των εν Ρώμη (863) και εν Κων/πόλη (869/70) λατινικών συνόδων κατά του Μ.Φωτίου και αναγνώρισή του ως κανονικού Πατριάρχη. Η δε ορθόδοξη συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας είχε ήδη κατατάξει τις συνόδους αυτές μεταξύ των ψευδοσυνόδων, την δε του 869/70 μεταξύ των ληστρικών.
δ) Απαγόρευση μετατροπής του πρωτείου τιμής του επισκόπου Ρώμης σε διοικητικό πρωτείο εξουσίας επί συμπάσης της Εκκλησίας, συναινούντος του Πάπα Ιωάννη Η΄. Καταδικάσθησαν τα αντικανονικώς τολμηθέντα υπό των παπών. (Ο πάπας Νικόλαος Α’ είχε την αξίωση να αθωώνει κληρικούς καταδικασμένους από άλλη Εκκλησία και αντίθετα, να καταδικάζει άλλους επεμβαίνοντας στα εσωτερικά τους).
11ος αι.
Δύο αιώνες μετά, η παπική Δύση όχι μόνο δεν εξαφάνισε τις κακοδοξίες
και καινοτομίες που ελέγχθησαν από τον Μέγα Φώτιο, αλλά τις προσαύξησε
με νέες. Έτος-σταθμός στον αιώνα αυτόν είναι το 1054. Επί πατριαρχίας
Μιχαήλ Κηρουλαρίου στην Κωνσταντινούπολη, συνεκροτήθη Σύνοδος (20
Ιουλίου) που εξέδωσε απόφαση με την οποία ανεθεματίσθη ο λατινικός
λίβελος αφορισμού των Ορθοδόξων, καθώς και οι υπογράψαντες, οι
συναινούντες με αυτόν και «οι κατά της Ορθοδόξου Πίστεως βλασφημήσαντες», οριστικοποιώντας έτσι την υφιστάμενη απομάκρυνση των δυτικών από την αρχαία πίστη και παράδοση.Ο Πατριάρχης είχε προηγουμένως έλθει αντιμέτωπος με τις εισαχθείσες βλάσφημες καινοτομίες στην Πίστη και την Ι.Παράδοση από τον πάπα Λέοντα 9ο (1049-1054) σε ορθόδοξες επισκοπές, είχε έλθει αντιμέτωπος ακόμη με την ασεβή και αλαζονική στάση του – που επέδειξε δια υβριστικών επιστολών προς το πρόσωπό του, τις αξιώσεις του εφ΄ όλης της Εκκλησίας – ισχυριζόμενος ότι ο επίσκοπος Ρώμης είναι αλάθητος και ότι κατέχει θείω δικαίω εκκλησιαστική και πολιτική εξουσία, τις επεκτατικές του επιδιώξεις – αυθαίρετη προσάρτηση της Κάτω Ιταλίας που υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις αντικανονικές ενέργειες του – αναρμόδια και αντικανονική κατάργηση βυζαντινής αρχιεπισκοπής Σιπόντου3.
Παρόμοιες επεκτατικές ενέργειες είχε εφαρμόσει ο πάπας Νικόλαος Α’ (858-867) επί Πατριαρχίας Μ. Φωτίου. Δεν είναι μικρής σημασίας, για την κατανόηση του ηγεμονικού πνεύματος των παπών, το γεγονός ότι η ρωμαιοκαθολική κοινότητα έχει ανακηρύξει και τους δύο αυτούς πάπες ως αγίους. Συνεπώς, η βαθύτερη αιτία της επιβολής απόσχισης της Ρωμαϊκής Εκκλησίας από την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία, ήταν η ημαρτημένη αντίληψη των δυτικών περί του μοναρχικού παπικού πρωτείου εξουσίας, το οποίο μεθόδευαν να επιβάλλουν και στην Ανατολή.
Χαρακτηριστικό του θράσους και της ασέβειας των αντιπροσώπων του πάπα ήταν ο τρόπος που κατέθεσαν τον βλάσφημο λίβελο με τον οποίο αφόριζαν «πάσαν την των Ορθοδόξων Εκκλησίαν»: Την 16η Ιουλίου 1054 εισήλθαν μέσα στο ναό της Αγίας Σοφίας εν ώρα της Θείας Λειτουργίας και μη φοβούμενοι Θεόν και τα φρικτά Μυστήρια, τον απέθεσαν αναιδώς πάνω στην Αγία Τράπεζα! Εντύπωση δε προκαλεί ότι ανάμεσα στις κατηγορίες που εξαπέλυαν εναντίον των ορθοδόξων, για «πλείστα ζιζάνια αιρέσεων», είναι ότι «ως οι πνευματομάχοι ή θεομάχοι απέκοψαν από του Συμβόλου του Αγίου Πνεύματος την εκπόρευσιν εκ του Υιού»!4
Το κείμενο της απόφασης αναθέματος των παπικών από την εν Κων/πόλη Σύνοδο του 1054, ακολουθώντας την ορθόδοξη μεθοδολογία «επόμενοι τοις Αγίοις Πατράσιν», χρησιμοποιεί εκφράσεις πανομοιότυπες με αυτήν της Εγκυκλίου του Μεγάλου Φωτίου («Ούκ ην άρα, ως έοικε, κόρος τω πονηρώ των κακών», «άνδρες εκ σκότους αναδύντες»), ακόμα και σε εκφράσεις του θυμικού («ώ, των του πονηρού μηχανημάτων!»). Επίσης τους χαρακτηρίζει ομοίως ως δυσσεβείς και τον λίβελο «ανόσιο και μυσαρό»5, προδίδοντας το ίδιο πνεύμα αυστηράς αντιμετώπισης των κακοδόξων και σθεναράς προάσπισης της Ορθόδοξης Πίστης και του ποιμνίου.
Κατ’ αυτό τον τρόπο διαπιστώνεται η πνευματική συνέχεια και συγγένεια της εκκλησιαστικής ηγεσίας της εποχής με τους Αγίους Πατέρες και δη τον Μεγάλο Φώτιο.
Το διάγραμμα που ακολουθείται είναι :
α) Επισήμανση του πονηρού ως πρωταιτίου των αιρέσεων και των δυσσεβών ως πειθομένων σ’ αυτόν.
β) Έκθεση παπικού λιβέλου και επίκριση των παπικών κακοδοξιών και κατηγοριών σε έντονο επιτιμητικό ύφος.
γ) Έκθεση του βασιλικού γράμματος.
δ) Ανακοίνωση αναθεματισμού.
(συνεχίζεται)
1. Κων/νου Τυπάλδου. (1891). Ιερά Ακολουθία του εν Αγίοις Πατρός και Ισαποστόλου Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως του Ομολογητού (σελ.ε’).
2. Καρμίρης Ι. (1960).Τα Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. τόμος Ι. (σελ.261-267). Αθήνα
3. Ως άνω (σελ.331-332).
4. Ως άνω (σελ.346)
5. Ως άνω (σελ.346)
Πηγή: Ἐδῶ
