ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ COVID-19 ΕΞ ΕΠΟΨΕΩΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ COVID-19

ΕΞ ΕΠΟΨΕΩΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ἐλευθερίου Κρητικοῦ, θεολόγου

Εἰσαγωγικά

Τό ἀντικείμενο τοῦ παρόντος ἄρθρου ἀφορᾶ στήν ἠθική τοῦ ἐμβολίου κατά τοῦ covid-19¹. Αὐτό ἄρχισε νά ἐφαρμόζεται ἀπό τήν 27^η Δεκεμβρίου 2020. Τά ἐρωτήματα, ἠθικά διλήμματα καί ἐνστάσεις πού ἀνακύπτουν ἐκ τῶν εἰδήσεων τῶν σχετιζομένων μέ τό νέο ἐμβόλιο εἶναι πολλά. Ἡ χρήση κυτταρικῶν ἱστῶν ἀπό ἐκτρωθέντα ἔμβρυα, τό περιεχόμενό του πού ἀποτελεῖται ἀπό ἀγγελιοφόρο RNA (mRNA) κ.ἄ. εἶναι αὐτά τά ὁποῖα δημιουργοῦν τίς ἀνάλογες ἠθικές ἐνστάσεις.

Τά περισσότερα ἐμβόλια κατά τοῦ covid-19, πού ἐλέγχονται αὐτή τή στιγμή, χρησιμοποιοῦν κυτταρικές σειρές ἀπό ἐκτρωθέντα ἔμβρυα εἴτε κατά τήν παραγωγή τους εἴτε κατά τόν ἔλεγχό τους. Τήν εἴδηση γιά τή χρήση νεφρικῶν κυττάρων (ΗΕΚ 293) καί κυττάρων ἀμφιβληστροειδοῦς ἐκτρωθέντων ἐμβρύων (PER.C6) δίνουν ἀρκετές πηγές². Μέ ἀφορμή, λοιπόν, αὐτή τήν πληροφορία θά ἐξετάσουμε στή συνέχεια τό κατά πόσο εἶναι ἠθικό καί ἐπιτρεπτό νά ἐφαρμοσθεῖ αὐτό τό ἐμβόλιο -σέ ὅσους δέν ἔχει ἐφαρμοστεῖ.

Μπορεῖ νά μήν ἔχει ὑπάρξει στό παρελθόν ὅμοια κατά πάντα περίπτωση, γιά νά δοθεῖ μιά ἀπ’ εὐθείας ἀπάντηση ἀπό τήν ἐκκλησιαστική Παράδοση, ἀλλά σίγουρα μέ βάση τήν ἐκκλησιαστική γραμματεία ὑπάρχουν οἱ βάσεις, γιά νά ἀναπτυχθεῖ ἕνα τέτοιο θέμα. Ἡ ἐξέταση αὐτοῦ τοῦ ἐμβολίου ἐξ ἐπόψεως ἠθικῆς δέν πρόκειται νά ἐξαντληθεῖ στό παρόν ἄρθρο. Ἐδῶ θά ἀσχοληθοῦμε μόνο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς μέ τή χρήση κυτταρικῶν ἱστῶν πού προέρχονται ἀπό ἐκτρωθέντα ἔμβρυα.

1.          Ἡ ἄμβλωση καί ἡ συμμετοχή σέ αὐτή διά τοῦ ἐμβολίου.

Ἀρχικά, ἀπαραίτητο γιά τήν κατανόηση τοῦ ὅλου θέματος εἶναι νά καταδείξουμε ποιά εἶναι ἡ στάση τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας ἀπέναντι στήν ἄμβλωση, ἀφοῦ ὅπως λέγεται καί ἀναφέρθηκε ἀνωτέρω, κάποια ἀπό τά νέα ἐμβόλια περιέχουν ἤ ἔχουν χρησιμοποιηθεῖ γιά τήν πειραματική προεργασία παραγωγῆς τους κυτταρικοί ἱστοί ἀπό ἐκτρωθέντα ἔμβρυα. Ἄμβλωση σημαίνει τή διακοπή τῆς κύησης, ὅταν εἶναι διαπιστωμένη ἡ ὕπαρξη ζωῆς. Ἡ ἄμβλωση συνιστᾶ φόνο, ἀνθρωποκτονία ἐκ προθέσεως καί φανερώνει τήν ἀποτυχία τοῦ καθήκοντος τῆς ἀγάπης.

Οἱ ἱεροί κανόνες ἀναγνωρίζουν τό ἔμβρυο ὡς πρόσωπο καί ὡς ἐκ τούτου ἐπιτιμοῦν τούς προβαίνοντας σέ ἔκτρωση. Ἡ σύνοδος τῆς Ἀγκύρας (313-314) στόν 21^ο κανόνα της ἀναφέρει:

«Περὶ τῶν γυναικῶν τῶν ἐκπορνευουσῶν καὶ ἀναιρουσῶν τὰ γεννώμενα καὶ σπουδαζουσῶν φθόρια ποιεῖν, ὁ μὲν πρότερος ὅρος μέχρις ἐξόδου ἐκώλυσε, καὶ τούτῳ συντίθενται. Φιλανθρωπότερον δέ τι εὑρόντες, ὡρίσαμεν δεκαετῆ χρόνον, κατὰ τοὺς βαθμοὺς τοὺς ὡρισμένους, πληρῶσαι»³.

Ἀκόλουθοι χρονολογικά κανόνες ἐπί τοῦ ζητήματος εἶναι ὁ 2^ος καί 8^ος τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, πού εἶναι ἐπικυρωμένοι ἀπό τή σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 691. Ἀναφέρει ὁ 2^ος κανόνας τοῦ ἱεροῦ πατρός:

«Ἡ φθείρασα κατ’ ἐπιτηδεύσιν, φόνου δίκην ὑπέχει, ἀκριβολογίᾳ δὲ ἐκμεμορφωμένου καὶ ἀνέξεικονίστου παρ’ ἡμῖν οὐκ ἔστιν. Ἐνταῦθα γὰρ ἐκδικεῖται οὐ μόνον τὸ γεννηθησόμενον, ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ ἑαυτῇ ἐπιβουλεύσασα, διότι ὡς ἐπὶ τὸ πολύ ἐναποθνήσκουσι ταῖς τοιαύταις ἐπιχειρήσεσιν αἱ γυναῖκες. Πρόσεστι δὲ τούτῳ καὶ ἡ φθορὰ τοῦ ἐμβρύου, ἕτερος φόνος κατά γε τὴν ἐπίνοιαν τῶν ταῦτα τολμώντων. Δεῖ μέντοι μὴ μέχρι τῆς ἐξόδου παρατείνειν αὐτῶν τὴν ἐξομολόγησιν, ἀλλὰ δέχεσθαι μὲν μετὰ τὸ μέτρον τῶν δέκα ἐτῶν, ὁρίζειν δὲ μὴ χρόνῳ, ἀλλὰ τρόπῳ τῆς μετανοίας τὴν θεραπείαν»⁴.

Οἱ ἱεροί κανόνες ἀναφέρονται ὄχι μόνο σ’ αὐτούς πού διαπράττουν ἄμβλωση, ἀλλά καί σ’ αὐτούς πού συμμετέχουν καί συμβάλλουν στήν ὑλοποίησή της. Στόν 8^ο κανόνα του ὁ Μέγας Βασίλειος σημειώνει: «Καὶ αἱ τοίνυν τὰ ἀμβλωθρίδια διδοῦσαι φάρμακα, φονεύτριαί εἰσι καὶ αὐταί, καὶ αἱ δεχόμεναι τὰ ἐμβρυοκτόνα δηλητήρια»⁵. Ὁ δέ ἅγιος Ἰωάννης Νηστευτής στόν 21^ο κανόνα του ἀναφέρει: «Τὰς φθειρούσας τὰ ἔμβρυα κατ᾿ ἐπιτήδευσιν καὶ τὰς διδούσας καὶ λαμβανούσας φάρμακα, ὥστε ἀμβλωθρίσαι καὶ ἄωρα τὰ βρέφη ἐκπεσεῖν, ἡμεῖς μέχρι τῶν ε´ ἤ καὶ τριῶν ἐτῶν τὸ πλεῖον, οἰκονομεῖσθαι ταύτας ὁριζόμεθα»⁶.

Συμμετοχή στήν ἄμβλωση δύναται νά θεωρηθεῖ καί ἡ ἀποδοχή αὐτοῦ τοῦ ἐμβολίου. Ἡ συμμετοχή γίνεται μέ τήν ἐφαρμογή του. Ὁ ἄνθρωπος συναινεῖ στό κακούργημα τῆς δολοφονίας τῶν ἐξ’ ἄκρας συλλήψεως ἀνθρωπίνων ὄντων, σκεπτόμενος ὠφελιμιστικά ἤ μέ βάση τό φιλελεύθερο ἀτομικισμό. Βοηθάει καί ἐπικροτεῖ σιωπηρά διά τῆς στάσεώς του τή διάπραξη ἐκτρώσεων. Ἀφοῦ, λοιπόν, γίνεται ἀποδεκτή ἡ χρήση κυτταρικῶν ἱστῶν ἀπό ἐκτρωθέντα ἔμβρυα, τίποτα δέ θά ἐμποδίσει τήν προσπάθεια αὔξησης τῶν ἐκτρώσεων καί ἀπενοχοποίησής τους πρός ὄφελος τῆς ἐπιστήμης. Ἡ ζωή ἐμπορικοποιεῖται καί ἐμπορευματοποιεῖται, μετατρεπόμενη σέ θεραπαινίδα τῆς οἰκονομίας μέ ὄφελος τῶν μεγάλων ἑταιρειῶν, πού δημιουργοῦν τά ἐμβόλια. Ἡ ζωή τῶν ἐμβρύων βρίσκεται ὑπό τόν ἔλεγχο τῶν συμφερόντων καί ἔτσι ἀλλάζει ἡ ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν.

2.          Θυσία στή θεά Ὑγίεια καί ὁ ἐξ αὐτῆς μολυσμός.

Σκεπτόμενος κανείς ἀτομικιστικά, ἐγωκεντρικά θεωρεῖ ὅτι ἐπιτρέπεται ὁ θάνατος τοῦ μή δυναμένου νά ὑπερασπισθεῖ τή ζωή του προκειμένου νά ζήσει κάποιος ἄλλος. Ἡ ἄμβλωση εἶναι ἀποδεκτή καί τά πάντα ἐπιτρέπονται στό βωμό τῆς θεᾶς Ὑγίειας. Οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας εἶχαν προσωποποιήσει τήν ὑγεία σέ θεά καί τή λάτρευαν μαζί μέ τόν πατέρα της Ἀσκληπιό. Αὐτοί ὅμως φέρονταν μέ περισσότερη φρόνηση ἀπό τούς σημερινούς λάτρεις της, διότι στό πρόσωπό της τιμοῦσαν ὄχι μόνο τή σωματική ὑγεία, ἀλλά καί τήν ψυχική, πρᾶγμα τό ὁποῖο σήμερα περιφρονεῖται καί ἔχει ἐξαλειφθεῖ ἀπό μεγάλο μέρος τῶν ἐπιστημόνων. Τά πάντα γίνονται εἰς βάρος τῆς ψυχικῆς ὑγείας, ὡσάν ὁ ἄνθρωπος νά ἀποτελεῖται μόνον ἀπό ὕλη καί ὄχι καί ἀπό πνεῦμα.

Ὁ ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν Παῦλος λέγει πρός τούς Κορινθίους: «ἃ θύει τὰ ἔθνη, δαιμονίοις θύει καὶ οὐ Θεῷ· οὐ θέλω δὲ ὑμᾶς κοινωνοὺς τῶν δαιμονίων γίνεσθαι»⁷. Ὁ φόνος, ἡ ἄμβλωση εἶναι λατρεία καί θυσία στό διάβολο. Οἱ διαπράττοντες αὐτή μιμοῦνται τόν ἐξ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνο, χωρίς κανέναν ἐνδοιασμό καί φόβο, διότι τά πάντα γι’ αὐτούς εἶναι ὁ παρών κόσμος, οἱ κοσμικές τρυφές καί ἀπολαύσεις μιᾶς καί ἀναβιβάζουν τή σάρκα σέ θεό τους. Μέ αὐτά ὅμως ὁ χριστιανός δέ μπορεῖ νά ἔχει σχέση. Δέν ἐγκλωβίζεται στόν παρόντα κόσμο, ἀλλά προσβλέπει στά μέλλοντα. Γι’ αὐτό καί δέ μπορεῖ νά δεχθεῖ τό ἐμβόλιο πού περιέχει ἤ ἔχουν χρησιμοποιηθεῖ γι’ αὐτό τά κύτταρα ἐμβρύων θυσιασθέντων στό βωμό τῆς ἀναβιούμενης εἰδωλολατρείας. Δέ δύναται νά κλίνει γόνυ τῷ Βάαλ. Ἀκούει τόν Παῦλο νά λέγει: «οὐ θέλω δὲ ὑμᾶς κοινωνοὺς τῶν δαιμονίων γίνεσθαι» και πάλι «φεύγετε ἀπὸ τῆς εἰδωλολατρείας»⁸.

Ὁ Ἠσαΐας βοᾶ πρό Χριστοῦ λέγων: «ἀπόστητε, ἀπόστητε, ἐξέλθατε ἐκεῖθεν καὶ ἀκαθάρτου μὴ ἅπτεσθε, ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῆς, ἀφορίσθητε»⁹ καί τό ἐπαναλαμβάνει ὁ Παῦλος μετά Χριστόν¹⁰. Ἀκάθαρτο εἶναι ἡ ἁμαρτία καί δέ μπορεῖ ὁ χριστιανός νά συμβαδίζει μέ αὐτήν: «μὴ συγκοινωνεῖτε τοῖς ἔργοις τοῖς ἀκάρποις τοῦ σκότους, μᾶλλον δὲ καὶ ἐλέγχετε»¹¹. Ὁ Παῦλος θέλει οἱ χριστιανοί ὄχι μόνο νά περιφρονοῦν κάθε εἶδος εἰδωλολατρείας καί τίς θυσίες στά εἴδωλα, ἀλλά θέλει μέ ζῆλο νά ἀπομακρύνονται ἀπό αὐτά καί ἀπό κάθε τί μολυσμένο ἀπό τήν ἁμαρτία. Ὁ λόγος εἶναι: «ὅτι οὐ προσάγεται τῷ Δεσπότῃ τῷ σῷ»¹², δέν σέ ὁδηγοῦν στόν Κύριο καί μάλιστα καταντροπιάζεις τήν εὐγένειά σου πού σοῦ προσφέρθηκε ὡς τέκνο Θεοῦ¹³.

Ἐάν ὁ ἄνθρωπος συμμετέχει ἔμμεσα στήν ἄμβλωση διά τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ ἐμβολίου, τότε ἀναμφισβήτητα μολύνεται ἠθικά. Δημιουργεῖται τό ἑξῆς ὀξύμωρο σχῆμα: ἐνῶ στό ἅγιο βάπτισμα ὁ χριστιανός ὁμολόγησε ὅτι ἀποτάσσεται τό σατανά «καὶ πάσῃ τῇ λατρείᾳ αὐτοῦ καὶ πάσῃ τῇ πομπῇ αὐτοῦ» τώρα ἔρχεται νά μετέχει στήν ἀνθρωποκτονία, πού δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά σπονδή στό διάβολο. Ὁ ψαλμωδός ὅμως θά φωνάξει «ἔλαιον δὲ ἁμαρτωλοῦ μὴ λιπανάτω τὴν κεφαλήν μου»¹⁴. Τώρα μᾶς προτρέπουν πολύ περισσότερο νά ἀποδεχτοῦμε μέσα στό σῶμα μας τά ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας.

3.          Τό διά τῶν κολλύβων παράδοξο θαῦμα τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος. Ὁ τότε καί ὁ σημερινός μολυσμός.

Αὐτό τό γεγονός τῆς προσπάθειας μολύνσεως τῶν ἀνθρώπων μέ τό ἐμβόλιο μᾶς θυμίζει τό διά τῶν κολλύβων παράδοξο θαῦμα τοῦ ἁγίου καί ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος. Μετά τόν Κωνστάντιο, τό γιό τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ἔλαβε τά σκῆπτρα τῆς βασιλείας τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὁ Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης. Αὐτός κίνησε σκληρό διωγμό ἐναντίον τῶν χριστιανῶν καί σκέφτηκε πῶς νά τούς μιάνει χωρίς νά τό πάρουν εἴδηση. Ξέροντας ὅτι οἱ χριστιανοί κατά τήν πρώτη ἑβδομάδα τῶν Νηστειῶν ἐξαγνίζονται περισσότερο διά τῆς νηστείας καί ἀφοσιώνονται στό Θεό, κάλεσε τόν ἔπαρχο τῆς πόλεως καί τόν πρόσταξε νά ἀποσύρει ἀπό τήν ἀγορά τά πωλούμενα τρόφιμα καί ποτά καί νά ἐκθέσει πρός πώληση ἄλλα, ἀφοῦ προηγουμένως τά ἀναμείξει μέ αἷμα ἀπό τίς θυσίες καί τά μιάνει, ὥστε, ἀγοράζοντάς τα καί χρησιμοποιώντας τα οἱ νηστεύοντες χριστιανοί, νά μιανθοῦν ἀπό τά εἰδωλόθυτα. Ὁ ἔπαρχος ἔκαμε ἀμέσως πράξη τήν ἐντολή.

Ἀλλά ὁ ὀφθαλμός τοῦ Θεοῦ πού βλέπει τά πάντα καί ἁρπάζει ἐκείνους πού κάνουν τόν σοφό καί τούς ταπεινώνει μέ τήν ἴδια τους τήν πανουργία, λαμβάνοντας πάντοτε πρόνοια γιά μας, διέλυσε τίς ἐναντίον τῶν χριστιανῶν μυσαρές ἐπινοήσεις τοῦ Παραβάτη. Ἔστειλε στόν πατριάρχη Εὐδόξιο (ὁ ὁποῖος βέβαια δέν τύχαινε νά εἶναι ὀρθόδοξος περί τήν Πίστη) τόν μέγα του ἀθλοφόρο Θεόδωρο, τόν ἐπονομαζόμενο Τήρωνα, ἐκ τοῦ τάγματος τῶν Τηρώνων (=νεοσυλλέκτων) στό ὁποῖο ἀνῆκε. Ὁ ἅγιος Θεόδωρος, λοιπόν, ἐμφανίστηκε στόν πατριάρχη σέ ὥρα πού ἦταν ξύπνιος, καί ὄχι σέ ὄνειρο, καί τοῦ εἶπε κάπως ἔτσι: Σήκω ἀμέσως καί σύναξε τό ποίμνιο τοῦ Χριστοῦ καί δῶσε αὐστηρή ἐντολή κανένας νά μήν ἀγοράσει τίποτε ἀπολύτως ἀπό τά τρόφιμα πού ὑπάρχουν στήν ἀγορά, διότι εἶναι μιασμένα ἀπό τόν ἀσεβῆ αὐτοκράτορα, τόν Ἰουλιανό, μέ αἷμα ἀπό τίς θυσίες. Ὁ πατριάρχης βρέθηκε σέ μεγάλη ἀμηχανία καί διερωτᾶτο πῶς θά ἦταν δυνατόν γιά ἐκείνους τούς χριστιανούς πού δέν εἶχαν στίς ἀποθῆκες τους τρόφιμα δικῆς τους παραγωγῆς νά μήν ἀγοράσουν ἀπό τά ἐκτεθειμένα στήν ἀγορά πρός πώληση. Ὁ Ἅγιος ὅμως τοῦ εἶπε νά προσφέρει σ’ αὐτούς κόλλυβα, καί ἔτσι μέ τόν τρόπο αὐτό θά θεραπεύσει τίς ἀνάγκες τους σέ τρόφιμα. Ἀλλά ὁ Εὐδόξιος βρέθηκε καί πάλι σέ ἀμηχανία, γιατί δέν ἤξερε τί ἦταν τά κόλλυβα, καί ρώτησε νά μάθει. Ἀμέσως δέ ὁ Ἅγιος τοῦ εἶπε: «Κόλλυβα ἐμεῖς στά Εὐχάιτα συνηθίζουμε νά ὀνομάζουμε τό βρασμένο σιτάρι». Ἀλλά ὁ πατριάρχης ἤθελε νά ἐξακριβώσει καί ποιός ἦταν ἄραγε αὐτός πού ἐνδιαφερόταν τόσο πολύ γιά τόν χριστώνυμο λαό. Στήν ἐπιθυμία αὐτή τοῦ Εὐδοξίου ὁ Ἅγιος ἀπάντησε: «Αὐτός πού αὐτή τή στιγμή ἐστάλη νά σᾶς βοηθήσει εἶναι ὁ μάρτυς τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος». Ἀμέσως λοιπόν τότε ὁ πατριάρχης σηκώθηκε καί συγκέντρωσε τό χριστεπώνυμο πλήρωμα καί, ἀφοῦ ἀνάγγειλε σ’ αὐτό τά ὅσα εἶδε, ἔπραξε αὐτά πού τοῦ εἶπε ὁ Μάρτυς. Τοιουτοτρόπως διατήρησε τό ποίμνιο τοῦ Χριστοῦ ἀμόλυντο ἀπό τή μυσαρή ἐπινόηση τοῦ ἐχθροῦ καί παραβάτη τῆς Πίστεώς μας¹⁵.

Τόν Ἰουλιανό τόν Παραβάτη μιμοῦνται καί οἱ σημερινοί ἄρχοντες πού προσπαθοῦν νά μολύνουν τούς πιστούς. Ἡ μόλυνση διά τοῦ ἐμβολίου εἶναι πολλή χειρότερη ἀπό αὐτή τοῦ Ἰουλιανοῦ. Ἡ σημερινή μόλυνση βασίζεται σέ αἷμα ἀθώων ἐμβρύων καί στήν προσπάθεια ἀνατροπῆς τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας. Δυστυχῶς, ἀκόμα καί ἐπίσκοποι πρότειναν τό ἐν λόγῳ ἐμβόλιο. Μάλιστα εἴδαμε καί ἀρκετούς ἐξ αὐτῶν νά τό δέχονται στό σῶμα τους. Οἱ πιστοί πρέπει νά ἔχουν καθαρά τά ὀρθόδοξα αἰσθητήριά τους καί νά κατανοοῦν, ἄν κάτι εἶναι κατά Θεόν ἤ ὄχι. «Σέ ὅλα αὐτά, πού φαίνονται τερπνά καί εὐχάριστα, κρύβεται ὁ κοινός ἐχθρός μας, ὁ διάβολος, περιμένοντας μήπως τυχόν δελεασθοῦμε καί ἑλκυσθοῦμε ἀπό αὐτά πού βλέπουμε, καί ἔτσι ξεστρατίσουμε ἀπό τόν ἴσιο δρόμο καί πέσουμε στήν ἐνέδρα του. Καί ὑπάρχει μεγάλος φόβος μήπως τυχόν σπεύσουμε ἀπροφύλακτοι σ’ αὐτά καί νομίσουμε ὅτι ἡ εὐχαρίστηση ἀπό τήν ἀπόλαυσή τους δέν εἶναι τίποτε τό βλαβερό καί, μόλις γευθοῦμε τό δόλωμα, καταπιοῦμε τό ἀγκίστρι πού εἶναι κρυμμένο σ’ αὐτό…»¹⁶.

Ὅπως ὁ Θεός τότε διά τοῦ ἁγίου Θεοδώρου ἐνημέρωσε καί προφύλαξε τούς πιστούς τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔτσι καί σήμερα ὁ Θεός διά τῶν ἀνθρώπων του ἐνημερώνει καί ἐφιστᾶ τήν προσοχή τῶν πιστῶν. Ἤδη φωτισμένοι γέροντες ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος, ὅπως ὁ ἠγούμενος τῆς Μονῆς Ἁγίου Παύλου π. Παρθένιος, ὁ γέροντας Εὐθύμιος ἀπό τήν Καψάλα καί ὁ γέροντας Γαβριήλ ἀπό τό Κελλί ἁγίου Χριστοδούλου τοῦ ἐν Πάτμῳ, καθώς καί ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κυθήρων κ. Σεραφείμ, κράτησαν ἀρνητική στάση ἀπέναντι στό ἐν λόγῳ ἐμβόλιο¹⁷.

4.          Οἱ ἅγιοι μᾶς διδάσκουν ποιά στάση νά τηρήσουμε.

Στή συνέχεια θά παρουσιάσουμε τή στάση ἁγίων σέ παρόμοιες καταστάσεις. Ἡ ὠφέλεια ἀπό τή σπουδή τῶν βίων τους εἶναι μεγάλη. Μελετώντας τους μποροῦμε νά τούς μιμούμαστε, κατά τό «μιμηταί μου γίνεσθε»¹⁸. Ἀποτελοῦν τά φῶτα στή ζωή του κόσμου, διότι μιμήθηκαν τό μοναδικό καί ἀληθινό φῶς, τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Οἱ βίοι τῶν ἁγίων εἶναι «τό ἐφαρμοσμένο Εὐαγγέλιο», ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Ἰουστίνος Πόποβιτς.

Ἀπό τίς σπουδαιότερες βιβλικές μορφές εἶναι οἱ ἅγιοι ἑπτά μάρτυρες Μακκαβαίοι: Ἀβείμ, Ἀντώνιος, Γουρίας, Ἐλεάζαρος, Εὐσεβωνᾶς, Ἀχείμ, Μάρκελλος, ἡ μητέρα τους Σολομονή καί ὁ διδάσκαλός τους Ἐλεάζαρος. Αὐτοί ἔζησαν τήν ἐποχή τῆς κυριαρχίας τοῦ Ἀντιόχου τοῦ Δ΄ τοῦ Ἐπιφανοῦς (175-164 π.Χ.).Ὁ Αντίοχος, ἀφοῦ ἐξόντωσε καί αἰχμαλώτισε ὅλο τό ἔθνος τῶν Ἑβραίων, ἀνάγκαζε μέ κάθε τρόπο τό λαό αὐτό νά ἀρνηθεῖ τήν πάτρια θρησκεία του καί νά ἀσπαστεῖ τήν εἰδωλολατρεία. Εἰδικά μάλιστα πρόσταζε νά τρῶνε χοιρινό κρέας, κατά παράβαση τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου. Στήν προσταγή ὅμως αὐτή τοῦ τυράννου ἀπείθησαν οἱ ἑπτά Παῖδες, ἡ μητέρα τους Σολομονή καί ὁ δάσκαλός τους Ἐλεάζαρος μένοντας σταθεροί καί ἀκλόνητοι στήν πάτρια πίστη τους. Ἐπειδή λοιπόν αὐτοί δέν πειθάρχησαν στήν προσταγή τοῦ βασιλιᾶ, ἐκεῖνος ἐξαγριώθηκε καί πρόσταξε τήν τιμωρία τους. Ἔτσι διά φρικτῶν βασανιστηρίων οἱ ἅγιοι αὐτοί παρέδωσαν τό πνεύμα τους στον Κύριο, λαμβάνοντας ἀπό τό Θεό τούς ἀμάραντους στεφάνους τῆς καρτερίας τους¹⁹.

Παρομοίως κινήθηκε καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἐκ Μονεμβασίας, ὁ ὁποῖος τιμᾶται τήν 21^η Ὀκτωβρίου. Αὐτός ἦταν γόνος ἱερατικῆς οἰκογένειας. Τό ἔτος 1770 οἱ ὀρδές τοῦ Ἀλβανοῦ Χατζῆ Ὀσμάν, ἀφοῦ κατέπνιξαν κάθε σημεῖο ἑλληνικῆς ἀντίστασης, ἔφτασαν καί στίς Γοῦβες. Οἱ Ἀρβανῖτες σκότωσαν τόν πατέρα τοῦ Ἰωάννη καί ἐν συνεχεία αἰχμαλώτισαν τόν ἴδιο καί τήν μητέρα του, ἐνῶ τούς πῆραν μαζί τους στήν Λάρισα, ὅπου ἐκεῖ πουλήθηκαν δύο καί τρεῖς φορές ὁ καθένας ξεχωριστά. Ὕστερα ἀπό δύο χρόνια ξαναπουλήθηκαν ἀλλά αὐτή τήν φορά ἀγοράσθηκαν ἀπό τό ἴδιο ἀφεντικό, ἕναν Τοῦρκο πού εἶχε κτήματα καί ὑποστατικά. Σε μιά νηστεία τοῦ δεκαπενταύγουστου ὁ Τοῦρκος, ἀφοῦ εἶχε κουραστεῖ νά προσπαθεῖ νά τόν ἀλλαξοπιστήσει, προσπάθησε νά τόν κάνει νά ἀρτυθεῖ καί νά καταλύσει τήν ἁγία νηστεία. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὄχι ἁπλῶς δέν ἔφαγε ἀρτυμένα φαγητά, ἀλλά οὔτε κἄν τά δοκίμασε καί παρακαλοῦσε καί προσευχόταν στήν Παναγία νά τόν βοηθήσει νά μήν ἀρτυθεῖ, ἐνῶ προτιμοῦσε καλύτερα νά θανατωθεῖ παρά νά χαλάσει τήν νηστεία. Ὁ ἀφέντης του, βλέποντας ὅτι δέν πείθεται, τόν ἄφηνε νηστικό δύο καί τρεῖς ἡμέρες, χωρίς νά τοῦ δίνει τίποτε νά φάει. Τέλος, ἐξαγριωμένος πιά ὁ Τοῦρκος, στίς 19 Ὀκτωβρίου 1773 τοῦ ἔδωσε μία θανατηφόρα μαχαιριά στήν καρδιά καί μετά ἀπό δύο ἡμέρες ὁ ἅγιος Ἰωάννης πέθανε καί ἔλαβε τό στεφάνι τοῦ μαρτυρίου²⁰.

Καί στά δύο συναξάρια βλέπουμε ὅτι οἱ ἅγιοι τοῦ Θεοῦ δέν ὑπέκυψαν στούς ἰσχυρούς τῆς γῆς νά ἀρνηθοῦν τήν πίστη τους. Καί στίς δύο περιπτώσεις τούς ζητήθηκε νά παραβοῦν θεία ἐντολή. Στήν πρώτη νά παραβοῦν τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ πρός τούς Ἑβραίους πού ἀπαγόρευε νά τρώγουν χοιρινό κρέας: «καὶ τὸν ὗν, ὅτι διχηλεῖ ὁπλὴν τοῦτο, καὶ ὀνυχίζει ὄνυχας ὁπλῆς, καὶ τοῦτο οὐκ ἀνάγει μηρυκισμόν, ἀκάθαρτον τοῦτο ὑμῖν· ἀπὸ τῶν κρεῶν αὐτῶν οὐ φάγεσθε καὶ τῶν θνησιμαίων αὐτῶν οὐχ ἅψεσθε, ἀκάθαρτα ταῦτα ὑμῖν»²¹. Στή δεύτερη περίπτωση ζητήθηκε ἀπό τόν ἅγιο Ἰωάννη νά καταλύσει τήν νηστεία τῆς Παναγίας μας. Οἱ ἅγιοι τήν ὑπακοή στήν προσταγή γιά παράβαση τῶν θείων ἐντολῶν τήν θεώρησαν ὅμοια τῆς ἄρνησης τῆς πίστεώς τους. Γι’ αὐτό οὔτε τά πάτρια ἔθη ἀρνήθηκαν οὔτε τό νομοθέτη Θεό ἀντάλλαξαν μέ τήν πρόσκαιρη ζωή. Καί σήμερα αὐτό τό ὁποῖο μᾶς ζητοῦν οἱ ἄρχοντες τοῦ κόσμου τούτου εἶναι νά δεχθοῦμε τό ἐμβόλιο κατά τοῦ covid-19 πού βασίζεται στό φόνο. Νά συναινέσουμε καί νά γίνουμε συμμέτοχοι στήν ἁμαρτία τῆς ἀμβλώσεως.

5.          Ἐπίλογος. Προσοχή μήν ἐπιφέρουμε τήν ὀργή τοῦ Θεοῦ.

Ἡ Ἐκκλησία ἀποφασίζει καί πορεύεται μέ βάση τήν ἠθική τοῦ Εὐαγγελίου καί ὄχι μέ βάση τήν κοσμική ἠθική, πού μεταβάλλεται ἀναλόγως τούς καιρούς. Στήν ἠθική τῆς Ἐκκλησίας δέ χωράει ὁ ὠφελιμισμός καί ἡ ἰδιοτέλεια. Ἀντιθέτως, στήν ἠθική τοῦ κόσμου, ἀναλόγως τό ἀποτέλεσμα τῆς πράξεως, δικαιολογεῖται ἡ ἀνήθικη πράξη. Εἶναι τό γνωστό: «ὁ σκοπός ἁγιάζει τά μέσα». Γιά τήν Ἐκκλησία ὅμως τό ἐπιθυμητό ἀποτέλεσμα δέ μπορεῖ νά δικαιολογήσει μιά ἀνήθικη πράξη. Ἡ ἄμβλωση εἶναι καταδικαστέα ἀπό τήν Ἐκκλησία. Ἡ ἐφαρμογή τοῦ ἐν λόγῳ ἐμβολίου ἀποτελεῖ ἔμμεση συμμετοχή στήν ἄμβλωση, ἀφοῦ βασίζεται σέ κυτταρικούς ἱστούς ἐκτρωθέντων ἐμβρύων. Οἱ πιστοί διά τῆς συμμετοχῆς τους σέ αὐτόν τόν ἐμβολιασμό κινδυνεύουν νά μολυνθοῦν ἠθικά μέ χειρότερη μόλυνση αὐτῆς πού σκέφθηκε ὁ Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης. Ἡ ἄμβλυνση καί ἡ ἀνατροπή τοῦ ὀρθοῦ φρονήματος τῶν πιστῶν βρίσκεται πρό τῶν πυλῶν.

Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν καθῆκον νά ἐπιμελοῦνται καί νά προσέχουν τήν ὑγεία τους. Ὅμως σέ καμμιά περίπτωση αὐτή δέν εἶναι ἀνώτερη τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἐντολῶν του πού ὁδηγοῦν σέ αὐτόν. Ἡ ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν δέν θά πρέπει νά διασαλευτεῖ στή συνείδηση τῶν χριστιανῶν. Τό ἀνώτατο, ὕψιστο ἀγαθό εἶναι ὁ Θεός: «Ἔστι μὲν οὖν τὸ κυρίως καὶ πρώτως μακαριστὸν, τὸ ἀληθινῶς ἀγαθόν. Τοῦτο δέ ἐστιν ὁ Θεός… Μακάριον γὰρ τῷ ὄντι τὸ αὐτόκαλον, πρὸς ὃ πάντα ἀποβλέπει, οὗ πάντα ἐφίεται, ἡ ἄτρεπτος φύσις, τὸ δεσποτικὸν ἀξίωμα, ἡ ἀόχλητος ζωὴ, ἡ ἄλυπος διεξαγωγὴ, περὶ ἣν οὐκ ἔστιν ἀλλοίωσις, ἧς οὐχ ἅπτεται μεταβολή· ἡ βρύουσα πηγὴ, ἡ ἄφθονος χάρις, ὁ ἀδαπάνητος θησαυρός»²². Δέν εἶναι δυνατόν οἱ χριστιανοί νά ἀρνηθοῦν τό Θεό καί στή θέση του νά τοποθετήσουν τήν ὑγεία, ἄν καί δυστυχῶς αὐτό ἔχει ἐπικρατήσει στήν παροῦσα περίοδο.

Ὁ Θεός λέει στό Δευτερονόμιο: «αὐτοὶ παρεζήλωσάν με ἐπ᾿ οὐ Θεῷ, παρώξυνάν με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν»²³, ὅταν ὁ Μωϋσῆς κατηγόρησε τούς Ἰουδαίους γιά εἰδωλολατρεία ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὅταν ἀπευθύνεται στούς Κορινθίους καί τούς λέει ὅτι δέν μποροῦν νά μετέχουν καί στήν τράπεζα τοῦ Κυρίου καί στήν τράπεζα τῶν δαιμονίων, προσθέτει «ἢ παραζηλοῦμεν τὸν Κύριον; μὴ ἰσχυρότεροι αὐτοῦ ἐσμεν;»²⁴. Δηλαδή «μήπως θέλουμε νά προκαλέσουμε τή ζηλοτυπία τοῦ Κυρίου; Μήπως εἴμεθα ἰσχυρότεροι ἀπό αὐτόν;». Ἔτσι καί ἐμεῖς σήμερα, ὀφείλουμε νά προσέξουμε πολύ μήν προκαλέσουμε τόν Κύριο. Μήν προτιμήσουμε τήν ψευδή θεά Ὑγιεία ἀπό τόν ἀληθινό Θεό. Μήν τασσόμαστε μέ τούς ἐχθρούς τοῦ Θεοῦ καί τούς ἀντιπάλους του. «Μὴ γίνεσθε ἑτεροζυγοῦντες ἀπίστοις· τίς γὰρ μετοχὴ δικαιοσύνῃ καὶ ἀνομίᾳ; τίς δὲ κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος; τίς δὲ συμφώνησις Χριστῷ πρὸς Βελίαλ; ἢ τίς μερὶς πιστῷ μετὰ ἀπίστου; τίς δὲ συγκατάθεσις ναῷ Θεοῦ μετὰ εἰδώλων; ὑμεῖς γὰρ ναὸς Θεοῦ ἐστε ζῶντος, καθὼς εἶπεν ὁ Θεὸς ὅτι ἐνοικήσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω, καὶ ἔσομαι αὐτῶν Θεός, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι λαός»²⁵.

«Μὴ ἰσχυρότεροι αὐτοῦ ἐσμεν;». Τήν δύναμη του τήν γνωρίζουμε. Αὐτός θεράπευσε τόν υἱό τοῦ βασιλικοῦ, τήν πενθερά τοῦ Πέτρου, τόν λεπρό, τόν παραλυτικό, τόν χωλό, τούς τυφλούς καί πλείστους ἄλλους στήν Καπερναούμ καί Γαλιλαία. Αὐτός ἀνέστησε τόν υἱό τῆς χήρας στή Ναΐν, τή θυγατέρα τοῦ Ἰαείρου στήν Καπερναούμ, τόν Λάζαρο στή Βηθανία. Αὐτός ὑπόσχεται ἐπίγειες εὐλογίες στούς ἐλπίζοντες σέ αὐτόν καί τηροῦντες τό θέλημα του: «ἐὰν γὰρ καὶ πορευθῶ ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου, οὐ φοβηθήσομαι κακά, ὅτι σὺ μετ᾿ ἐμοῦ εἶ· ἡ ράβδος σου καὶ ἡ βακτηρία σου, αὗταί με παρεκάλεσαν»²⁶. Μήπως καί τώρα «ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου» δέν πορευόμεθα; Αὐτός ὑπόσχεται μακροβιότητα καί ὑγεία: «τίς ἐστιν ἄνθρωπος ὁ θέλων ζωήν, ἀγαπῶν ἡμέρας ἰδεῖν ἀγαθάς; παῦσον τὴν γλῶσσάν σου ἀπὸ κακοῦ καὶ χείλη σου τοῦ μὴ λαλῆσαι δόλον. ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ καὶ ποίησον ἀγαθόν, ζήτησον εἰρήνην καὶ δίωξον αὐτήν. ὀφθαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ δικαίους, καὶ ὦτα αὐτοῦ εἰς δέησιν αὐτῶν»²⁷. Καί πάλι: «μὴ ἴσθι φρόνιμος παρὰ σεαυτῷ, φοβοῦ δὲ τὸν Θεὸν καὶ ἔκκλινε ἀπὸ παντὸς κακοῦ· τότε ἴασις ἔσται τῷ σώματί σου καὶ ἐπιμέλεια τοῖς ὀστέοις σου»²⁸.

Αὐτός εἶναι ὁ μεγάλος ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων. Σέ αὐτόν νά ἔχουμε τήν ἐλπίδα μας καί ὄχι σέ ἀντικείμενες στό θέλημά του πράξεις. Ἀλλά καί ἄν κάποιοι ἀσθένησαν καί πέθαναν ἤ πρόκειται νά ἀσθενήσουν καί πεθάνουν ἀπό τόν covid-19 αὐτό δέν σημαίνει ὅτι δέν τούς σκέπασε ὁ Θεός. Ἁπλῶς εἶχαν ὁλοκληρωθεῖ οἱ καθορισμένες ἀπό τό Θεό ἡμέρες τῆς ζωῆς τους. «Θάνατοι δὲ ἐπάγονται, τῶν ὅρων τῆς ζωῆς πληρωθέντων, οὓς ἐξ ἀρχῆς περὶ ἕκαστον ἔπηξεν ἡ δικαία τοῦ Θεοῦ κρίσις, πόῤῥωθεν τὸ περὶ ἕκαστον ἡμῶν συμφέρον προβλεπομένου»²⁹. Σέ κάθε περίπτωση εἶναι προτιμότερος ὁ θάνατος ἔχοντας ἐφαρμόσει τό θεῖο νόμο, παρά ἡ ἀνυπακοή σέ αὐτόν γιά τήν παράταση ὁλίγων χρόνων ζωῆς μέ αἰώνιο ἀντίκτυπο στή σωτηρία τῆς ψυχῆς μας.

____________________

·          ·                1. Γιά περαιτέρω μελέτη καί ἐξέταση τοῦ θέματος ἀπό ἐπιστημονικῆς πλευρᾶς ἀξίζει νά μελετηθεῖ ἡ περισπούδαστη ἐπιστολή πρός τήν Ἱερά Σύνοδο τοῦ αἰδεσ/τάτου πρωτ. Στυλιανοῦ Καρπαθίου, θεολόγου-ψυχιάτρου, διδάκτορος τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν: Ἀνοιχτή ἐπιστολή τοῦ π. Στυλιανοῦ Καρπαθίου πρός τήν Σύνοδο γιά τό ζήτημα τοῦ ἐμβολίου, 31-01-2021, https://enromiosini.gr/.

·                2. Ἐνδεικτικά παραθέτουμε τίς ἑξῆς πηγές: What you need to know about the COVID-19 vaccines, 24-12-2020, https://www.liveaction.org/. PERSONHOOD ALLIANCE RESPONDS TO DISMISSALS OF COVID VACCINE-ABORTION LINK, 16-12-2020, https://personhood.org/. Holy See calls for just and equitable distribution of vaccines, 29-12-2020, https://www.vaticannews.va/. Ὑπάρχει ὑπόλειμμα DNA τῶν νεκρῶν ἐμβρύων στά ἐμβόλια;, 31-12-2020, https://www.newsbreak.gr/. Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Βιοηθικής δικαιώνει τον Μητροπολίτη Κυθήρων!, 30-12-2020, https://orthopraxia.gr/ (ὅπου παρατίθεται σέ ἑλληνική μετάφραση τό κείμενο τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Ἰνστιτούτου Βιοηθικῆς). Ανάπτυξη εμβολίων Covid-19 και χρήση κυτταρικών σειρών από εκτρωθέντα έμβρυα, 31-01-2021, https://afistemenaziso.gr/.

·                3. Γ. ΡΑΛΛΗ-Μ. ΠΟΤΛΗ, Σύνταγμα τῶν θείων καὶ ἱερῶν κανόνων τῶν τε Ἁγίων καὶ Πανευφήμων Ἂποστόλων καὶ τῶν ἱερῶν Οἰκουμενικῶν καὶ Τοπικῶν Συνόδων καὶ τῶν κατὰ μέρος Ἁγίων Πατέρων, τόμ. Γ΄, Ἀθήνησι 1853, σελ. 63.

·                4. Γ. ΡΑΛΛΗ-Μ. ΠΟΤΛΗ, Ὅ.π., τόμ. Δ΄, σελ. 96.

·                5. Γ. ΡΑΛΛΗ-Μ. ΠΟΤΛΗ, Ὅ.π., τόμ. Δ΄, σελ. 112-114.

·                6. Πηδάλιον τῆς Νοητῆς Νηὸς τῆς Μιᾶς Ἁγίας Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησίας, ἤτοι ἅπαντες οἱ Ἱεροὶ καὶ Θείοι Κανόνες, Πρὸς κατάληψιν τῶν ἁπλουστέρων ἑρμηνευόμενοι παρὰ Ἀγαπίου Ἱερομονάχου καὶ Νικοδήμου Μοναχοῦ, Ἀκριβὴς ἀνατύπωσις τῆς γ΄ Ἐκδόσεως τοῦ 1864, Ἔκδοσις «ΑΣΤΗΡ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ», Ἀθῆναι 1982, σελ. 711.

·                7. Α΄ Κορ. 10, 20.

·                8. Α΄ Κορ. 10, 14.

·                9. Ἠσ. 52, 11.

·                10. Β΄Κορ. 6, 17.

·                11. Ἐφεσ. 5, 11.

·                12. ἸΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Ὁμιλία ΚΔ΄ εἰς τὴν Α΄ πρὸς Κορινθίους, PG 61, 201.

·                13. ἸΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Ὅ.π.: «Μὴ τοίνυν τρέχετε ἐπὶ τὰ ἐναντία. Οὐδὲ γὰρ, εἰ βασιλέως υἱὸς ἦς, εἶτα τῆς πατρικῆς ἀπολαύων τραπέζης, ἀφεὶς ἐκείνην, τῆς τῶν καταδίκων καὶ δεσμωτῶν ἠθέλησας κοινωνῆσαι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, ἐπέτρεψεν ἂν ὁ πατήρ· ἀλλὰ καὶ μετὰ πολλῆς ἂν ἀπήγαγε τῆς σφοδρότητος, οὐχ ὡς δυναμένης τῆς τραπέζης βλάψαι, ἀλλ’ ὡς καταισχυνούσης σου τὴν εὐγένειαν καὶ τὴν τράπεζαν τὴν βασιλικήν».

·                14. Ψαλμ. 140, 5.

·                15. Βλ. Τριώδιον Κατανυκτικόν, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, σελ. 291-292 καί ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Τό διά τῶν κολλύβων θαύμα τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος, 7-3-2020, https://www.pemptousia.gr.

·                16. Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Περὶ τοῦ μὴ προσηλῶσθαι τοῖς βιωτικοῖς, PG 31, 541: «Τούτοις γὰρ δὴ πᾶσι τοῖς οὕτω τερπνοῖς ὁ κοινὸς ὑποκάθηται δυσμενὴς, ἀναμένων εἴ ποτε, τοῖς ὁρωμένοις δελεασθέντες, τῆς μὲν εὐθείας ἐκτραπῶμεν ὁδοῦ, πρὸς δὲ τὸν ἐκείνου λόχον ἑαυτοὺς ἀποκλίνωμεν. Καὶ δέος πολὺ μή ποτε, προσδραμόντες ἀφυλάκτως αὐτοῖς, καὶ τὴν ἐκ τῆς ἀπολαύσεως τέρψιν οὐδὲν ἡγησάμενοι βλαβερὸν, ἐγκεκρυμμένον τῇ πρώτῃ γεύσει τὸ τοῦ δόλου καταπίωμεν ἄγκιστρον…».

·                17. Κύριε, σῶσον λαόν ἀπεγνωσμένον, 14-12-2020, https://enromiosini.gr/. Γέρων Παρθένιος: Δεν θα δώσω σε κανέναν ευλογία να πάει να κάνει αυτό το εμβόλιο. Το θεωρώ απάτη και εκβιασμό!, 9-1-2021, https://enromiosini.gr/. Ὁ Γέρων Γαβριὴλ Ἁγιορείτης μιλάει γιὰ τὸν κίνδυνο τοῦ ἐμβολίου!, 18-1-2021, http://www.orthodoxia-ellhnismos.gr/.

·                18. Α΄ Κορ. 4, 16.

·                19. Βλ. Ὁ Μέγας Συναξαριστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας · Μὴν Αὔγουστος, τ. Η΄, Ἀθήναι 2005⁷, σελ. 13-14.

·                20. Ὁ ἀνυποχώρητος Nεομάρτυς ἅγ. Ἰωάννης καί ἡ νηστεία τοῦ Δεκαπενταυγούστου, 13-8-2019, https://enromiosini.gr/.

·                21. Λευϊτ. 11, 7-8.

·                22. Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Εἰς Α΄ Ψαλμόν, PG 29, 216.

·                23. Δευτ. 32, 21.

·                24. Α΄ Κορ. 10, 22.

·                25. Β΄ Κορ. 6, 14-16.

·                26. Ψαλμ. 22, 4.

·                27. Ψαλμ. 33, 13-16.

·                28. Παρ. 3, 7-8.

·                29. Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ὅτι οὐκ ἔστιν αἴτιος τῶν κακῶν ὁ Θεός, PG 31, 333B.

Πηγή ἐδῶ.