«Εν θλίψει επλάτυνάς με»
(Ψαλμός 4ος)
Περί
καταθλίψεως)
Του Ν. ΣΑΚΑΛΑΚΗ
Στην πραγματικότητα
της ζωής, προσωπικής, κοινωνικής, εθνικής ή εκκλησιαστικής συμβαίνουν, είναι
αλήθεια, μεταβολές τεράστιας σημασίας.
Κάθε περίοδος αυτών
των μεταβολών – μετασχηματισμών εμπεριέχει και προβλήματα με σοβαρές επιπτώσεις
στην παγκόσμια ψυχική υγεία. Όπως έχουν διαμορφώσει την σύγχρονη εκκλησιαστική,
οικονομική και πολιτική ζωή, ερήμην της Ορθοδοξίας, οι επιρροές των γεγονότων
στην ανθρώπινη ψυχή λειτουργούν αποργανωτικά – διαλυτικά, αντίθετα δηλ. προς
την ανώτερη πνευματική πλευρά της.
Ευτυχώς όμως, που η
ανθρώπινη ζωή – ιστορία δεν εκβιάζεται από τους ισχυρούς τελειωτικά, ούτε προς
το μέλλον ούτε προς τα πίσω, μιας και η διαχείρισή της και ο έλεγχός της
ανήκουν απόλυτα στον φιλάνθρωπο Τριαδικό Θεό.
Η Χριστοκεντρική
βίωση της ζωής, οδηγεί την ανθρώπινη ψυχή «Εις πλατυσμόν», έννοια αντίθετη της
στενοχώριας και της κατάθλιψης.
Η λέξη «πλατυσμός» χρησιμοποιείται
εκτεταμένα στην Αγία Γραφή και στην Πατερική γραμματεία, και σημαίνει την Θεία
παρηγορία στην ανθρώπινη καρδιά στις διάφορες δύσκολες στιγμές της. Είναι νόμος
πνευματικός του Θεού να μην υπάρχει, μετά την πτώση του ανθρώπου, ζωή
απηλλαγμένη (εντελώς) θλίψεων, κινδύνων και θανάτου. Όταν όμως δημιουργήθηκε ο
άνθρωπος από τον Θεό, ήταν κατά την φύσι του αναμάρτητος και αθάνατος.
Γράφει ο Άγιος
Ιωάννης ο Δαμασκηνός:
«Εποίησεν ο Θεός τον
άνθρωπον άκακον, ευθή, ενάρετον, άλυπον, αμέριμνον, πάση αρετή κατηγλαϊσμένον,
πάσιν αγαθοίς κομώντα».
Μετάφρασις: «Ο Θεός
εδημιούργησε τον άνθρωπον άκακον, ευθύν, ενάρετον, άλυπον, αμέριμνον,
στολισμένον με την λαμπρότητα κάθε αρετής, προικισμένον με όλα τα αγαθά» (Ε.Π.Ε., Τόμος 1ος,
σελ. 211).
Ο άνθρωπος καλείται,
και στη σημερινή πραγματικότητα, να πραγματώσει τον πνευματικό εαυτό του, όπως
δηλ. έχει πλουτιστεί απ’ αρχής από τον δημιουργό Του.
Μπορεί η κοινωνική
πραγματικότητα να μην είναι αποκαθαρμένη από την κόπρο της αμαρτίας, παρ’ όλα
αυτά το ρόδο της εν Χριστώ ζωής διαφυλάσσεται και αυξάνει.
Γράφει ο π. Αυγουστίνος
Καντιώτης:
«Ο
Ουράνιος Πατήρ δεν αίρει αυτούς (τους πιστούς) εκ της οδού της θλίψεως,
παρηγορεί όμως και εμψυχώνει αυτούς, ίνα με σταθερόν το βήμα βαδίζουν την
οδόνταύτην» (Εικόνες και
Πραγματικότητες, σελ. 222).
Εάν δηλ. ο άνθρωπος
εμπιστευθεί τις θεολογικές και ανθρωπολογικές θέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας
τότε θα βιώσει, δια των Μυστηρίων της την Ειρήνη της Θεότητας, έστω και εν μέσω
θλίψεων, ασθενειών ή διωγμών. Είναι εμπειρία (καθημερινή) της Εκκλησίας, πως
όσο καθαρίζεται η ψυχή του ανθρώπου από τα πάθη – αμαρτίες, τόσο εξαφανίζονται
και οι ψυχολογικές του ανισότητες.
Τα διάφορα
γεγονότα, η ενέργεια του διαβόλου και άλλες εγγενείς ψυχολογικές επιβαρύνσεις,
κάνουν πολλούς ανθρώπους καταθλιπτικούς, αγχώδεις, νευρωτικούς ή και
φοβισμένους. Εδώ ακριβώς χρειάζεται το μυστήριο της Εξομολογήσεως, με τη
βοήθεια διακριτικού πνευματικού ιερέως, ώστε ο άνθρωπος να ενισχυθεί από την
Θεία Χάρη με άφεση και παρηγορία. Πίσω από την παρουσία του όντως Ορθοδόξου
πνευματικού κρύβεται η παρουσία του ίδιου του Χριστού. Όχι σε πνευματικούς
αιρετικούς, σε οικουμενιστές ή σε πνευματικούς που δεν έχουν ρίζες βαθειές και
ισχυρές στην Ορθόδοξη ηθική.
Να υπογραμμίσουμε
μία από τις σημαντικότερες – συνηθέστερες αιτίες της καταθλίψεως: «Όταν υπερβολικώς δυσφορούμεν δια τας σωματικάς ανωμαλίας
και ασθενείας, που μας συμβαίνουν, και στενοχωρούμεθα εξ αυτών, πρέπει να
γνωρίζουμε, ότι η ψυχή ημών είναι ακόμη υποδουλωμένη εις τας σωματικάς
επιθυμίας. Και δι’ αυτόν ακριβώς τον λόγον, επειδή ακόμη ποθεί τας υλικάς
ανέσεις, δεν επιθυμεί να αναχωρήση από τα τερπνά του παρόντος κόσμου.
Παραλλήλως δε θεωρεί ως τρομακτικήν και φοβεράν αδημονίαν το να μη ημπορή, εξ
αφορμής της νόσου, να απολαύση την υλικήν ωραιότητα της ζωής» (ΕΥΕΡΓΕΤΙΝΟΣ,
Τόμος Γ΄, σελ. 222).
Η κατάθλιψη ως
πρόβλημα δεν είναι μόνο ιατρικό. Είναι κυρίως φαινόμενο πνευματικό, πρόβλημα
που βρίσκει την απάντησή του στην καρδιά του ανθρώπου.
Άξια προσοχής τα
λόγια του Αγίου Νείλου του Ασκητού:
«Σκοπός
του δημιουργού και ζωγράφου της κακίας δαίμονος εις βαρείαν και απαραμύθητον λύπην
εμβάλειν έκαστον άνθρωπον και αποστήσαι πίστεως, ελπίδος και της θείας αγάπης,
άπερ εστι καιριώτερα τε και κράτιστα της εις Χριστόν ευσεβείας… όπως την ψυχήν
του παθόντος ενέγκη εις απελπισμόν και αθυμίαν και τελείαν απόγνωσιν. Το μεν
ουν αμαρτήσαι, ανθρώπινον υπάρχει· το δε απελπίσαι, σατανικόν και ολέθριον.
Όθεν και αυτός ο διάβολος εκ της απογνώσεως εις τοιαύτην εξηκοντίσθη απώλειαν
μη θελήσας μετανοήσαι» (Νείλος ο
Ασκητής).
Μετάφραση: «Στόχος
του δαίμονα, που είναι δημιουργός και ζωγράφος της κάθε κακίας, είναι να βάλει
στην ψυχή του ανθρώπου βαρειά και απαρηγόρητη λύπη, ώστε να τον αποσπάσει –
απομακρύνει από την αληθινή πίστη, από την κατά Θεόν ελπίδα και από την αγάπη
προς τον Θεό, που είναι τα κυριώτερα και τα μεγαλύτερα σε αξία πράγματα της
κατά Χριστόν ζωής – ευσεβείας… με αποτέλεσμα να έλθει σε απελπισία, κατάθλιψη
και τελεία απόγνωση ο άνθρωπος. Το να αμαρτήσει κάποιος είναι ανθρώπινο, το δε
να πέσει σε απελπισία είναι εκ του σατανά και καταστροφικό. Γι’ αυτό και ο
ίδιος ο διάβολος από απόγνωση εκτινάχθηκε – οδηγήθηκε σε απώλεια χωρίς να θέλει
να μετανοήσει».
Για περισσότερες
(πνευματικά) αιτιολογήσεις της καταθλίψεως – απογνώσεως, αξίζει να προσεχθούν
τα κεφάλαια της φιλοκαλίας περί «λύπης» και «προσευχής», ως αρχή της
θεραπευτικής οδού.
Η Ορθόδοξη
πνευματικότητα δεν έχει ποτέ προχωρήσει σε μια άφρονα διχοτόμηση πνευματικής
ζωής και ιατρικής επιστήμης. Όταν χρειάζεται, η ιατρική κάνει αισθητή την
παρουσία της στην θεραπεία της κατάθλιψης, μιας και το νευρικό σύστημα (νεύρα),
ως η υλική βάση του πνεύματος (τρόπον τινά), γνωρίζει κοπώσεις, φθορές ή και
εκφυλισμούς της φυσιολογίας του, όπως συμβαίνει και στ’ άλλα συστήματα – όργανα
του ανθρωπίνου σώματος.
Με την πείρα της
βαθειάς γνώσης της ανθρώπινης ψυχής, η Εκκλησία υποδεικνύει ως αρχή της θεραπείας
της κατάθλιψης το φρόνημα του ανθρώπου.
Να θεωρήσει δηλ. ο
άνθρωπος την θεραπεία του ως «υπόθεση αρετής», ως έρωτα δηλ. να γίνει καλύτερος
κατά Θεόν. Στην προσπάθεια αυτή ο άνθρωπος θα οδηγηθεί προς μια νέα ανακάλυψη
του «είναι του» και της πραγματικότητας της ζωής.
Ο Άγιος Νείλος ο
Ασκητής γράφει (σχετικά):
-
Προσευχή είναι γέννημα της πραότητας και της αοργησίας.
-
Προσευχή είναι προβολή χαράς και ευχαριστίας.
-
Προσευχή είναι αποτρεπτικό της λύπης και της μικροψυχίας
-
Προσευχή είναι το ανέβασμα του νου στο Θεό.
Όλα τα παραπάνω πνευματικά
σημεία που αναφέραμε και άλλα περισσότερα, χρησιμοποίησε ο Άγιος Ιωάννης ο
Χρυσόστομος, όταν εθεράπευσε την κατάθλιψη της διακόνισσας Ολυμπιάδας. Πρέπει
να τονίσουμε, ότι οι Δεκαεπτά (17) επιστολές του Ι. Χρυσοστόμου «προς την
Ολυμπιάδα» ανήκουν στα πνευματικά αριστουργήματα της Εκκλησιαστικής – Πατερικής
γραμματείας και αποτελούν «φάρμακον σωτήριον παντί αθυμούντι» (Επιστ. Θ΄, 4 δ).
ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΑΚΑΛΑΚΗΣ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ
