Ήταν ο Άγιος Ιωάννης της Σαγκάης... σχισματικός;
Γενεύη | Μπερνάρντ Λε Καρό
(Σχετικά με τις δηλώσεις του μητροπολίτη Γαλλίας Εμμανουήλ)
Έχουν ειπωθεί ήδη πολλά για τα ατυχή γεγονότα στην εκκλησιαστική ζωή του πολύπαθου ορθόδοξου λαού στην Ουκρανία, μάλιστα, φαινόταν ότι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είχε εξαντλήσει πλέον όλα τα επιχειρήματά του προκειμένου να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα.
Ωστόσο, οι εκπρόσωποι της Κωνσταντινούπολης προσπαθούν τώρα να αποδείξουν ότι «οι Ρώσοι», όπως λένε, έκαναν στο παρελθόν το ίδιο, το οποίο κάνουν και σήμερα.
Ποιο είναι το θέμα; Με την αφορμή της πανήγυρης του ελληνικού καθεδρικού ναού στο Παρίσι, ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στη γαλλική πρωτεύουσα μητροπολίτης Εμμανουήλ της Γαλλίας δήλωσε:
«Η ευλογημένη ένωση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Εξωτερικού με το Πατριαρχείο Μόσχας οδήγησε στην επαναφορά αυτής της Εκκλησίας και των πολυάριθμων ψυχών της στους κόλπους της κανονικής Εκκλησίας. Στη διάρκεια σχεδόν ενός αιώνα η Εκκλησία αυτή ήταν χωρισμένη. Οι σχισματικοί επίσκοποι χειροτονούσαν άλλους επισκόπους επί τρεις-τέσσερις γενιές. Αλλά ήρθε ο καιρός, που το Πατριαρχείο Μόσχας με μια απλή υπογραφή, χωρίς να αμφισβητεί την αποστολική διαδοχή αυτών των αρχιερέων, άρχισε χωρίς δισταγμούς την πλήρη κοινωνία μαζί τους το 2007. Πράγματι, μια τέτοια άγια μορφή, όπως ο Ιωάννης (Μαξίμοβιτς), ο οποίος γεννήθηκε σχισματικός, χειροτονήθηκε επίσκοπος από σχισματικούς και πέθανε σχισματικός, αναγνωρίσθηκε ως άγιος από το Πατριαρχείο Μόσχας και σήμερα τιμάται από όλους μας».
Δεδομένου ότι ο γράφων αυτές τις γραμμές συνέταξε με τη βοήθεια του Θεού τη βιογραφία του αγίου Ιωάννη κι εκτός αυτού συμμετείχε στην Δ΄ Σύνοδο των Υπερόριων Ρωσικών Εκκλησιών του 2006, η οποία έθεσε τα θεμέλια για την ευχαριστιακή κοινωνία μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Εξωτερικού και του Πατριαρχείου Μόσχας, θεωρώ καθήκον μου να πω την αλήθεια για τον άγιο και για την αποκατάσταση της ευχαριστιακής κοινωνίας ανάμεσα στη Ρωσική Εκκλησία του Εξωτερικού και τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία το 2007.
Η υπογραφή της πράξης επανένωσης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Εξωτερικού με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας στις 17 Μαΐου 2007.Το να υποστηρίζεται ότι ο άγιος Ιωάννης (1896-1966) «γεννήθηκε στο σχίσμα» είναι απλώς ανόητο!
1. Πρώτα απ’ όλα, ο ισχυρισμός ότι ένας σχισματικός μπορεί να αναγνωρισθεί ως άγιος, είναι τουλάχιστον περίεργος, γιατί σύμφωνα με τους άγιους Πατέρες η αμαρτία του σχίσματος δεν ξεπλένεται ούτε και με το αίμα του μαρτυρίου.
2. Όσον αφορά τον άγιο Ιωάννη (Μαξίμοβιτς), ο μελλοντικός αρχιερέας γεννήθηκε στην Αντάμοβκα, στο κυβερνείο του Χάρκοβο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, στο έδαφος της σύγχρονης Ουκρανίας. Εκείνη την εποχή υπήρχε μια Εκκλησία πασών των Ρωσιών. Δεν υπήρχε ούτε Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία Εξωτερικού (ΡΟΕΕ), ούτε ακόμη και Πατριαρχείο Μόσχας, το οποίο αποκαταστάθηκε, ως γνωστόν, το 1917. Το να ισχυρίζεται κανείς ότι ο άγιος Ιωάννης «γεννήθηκε στο σχίσμα», είναι απλώς ανόητο.
3. Αλλά αν ο άγιος Ιωάννης δεν «γεννήθηκε στο σχίσμα», τότε άραγε «χειροτονήθηκε επίσκοπος από σχισματικούς»; Όπως είναι γνωστό, ο μητροπολίτης Αντώνιος (Χραποβίτσκι), πρώην Κιέβου και Γαλικίας, πρωθιεράρχης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Εξωτερικού, προεξήρχε της χειροτονίας του αγίου Ιωάννη στο Βελιγράδι. Γι’ αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε το αν η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία Εξωτερικού ήταν κάποιος οργανισμός παρόμοιος με το «Πατριαρχείο του Κιέβου» ή με την «Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία», που έχουν ενωθεί τώρα, πιο σωστά, έχουν ενωθεί κατά το ήμισυ, στην «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας».
Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία Εξωτερικού βρισκόταν πάντα σε κοινωνία με την Οικουμενική Εκκλησία
• Η ΡΟΕΕ ιδρύθηκε το 1920 βάσει του υπ’ αριθμ. 362 διατάγματος του αγιώτατου πατριάρχη Τύχωνος, της Ιεράς Συνόδου και του Ανώτατου Εκκλησιαστικού Συμβουλίου της Ορθόδοξης Ρωσικής Εκκλησίας, δηλαδή της ανώτερης εξουσίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εδώ βρίσκεται και η πρώτη διαφορά μεταξύ της ΡΟΕΕ και του ουκρανικού σχίσματος: Όλοι οι αρχιερείς του εξωτερικού έλαβαν κανονική χειροτονία και δημιούργησαν τον εκκλησιαστικό τους οργανισμό με την ευλογία της εκκλησιαστικής εξουσίας, ενώ ο Φιλάρετος Ντενισένκο και ο Μακάριος Μαλέτιτς δεν πειθάρχησαν στην εκκλησιαστική ιεραρχία και δημιούργησαν σχίσμα. Εκτός αυτού, ο Μακάριος και οι ομοϊδεάτες του έλκουν τη «διαδοχή» τους από τον αυτοχειροτονημένο Βικέντιο Τσεκάλιν, επομένως αυτοί, και όχι οι αρχιερείς της ΡΟΕΕ, είναι που δεν έχουν αποστολική διαδοχή. Αυτή είναι η πρώτη και κύρια διαφορά.
• Είναι αλήθεια ότι αργότερα, το 1934, ο τοποτηρητής του Πατριαρχικού Θρόνου της Μόσχας Σέργιος (Στραγκορόντσκι) υπό την τεράστια πίεση της αθεϊστικής εξουσίας απαγόρευσε τη λειτουργία στον μητροπολίτη Αντώνιο (Χραποβίτσκι) και σε 7 αρχιερείς του εξωτερικού, αλλά, όπως έγραφε τότε ο γνωστός κανονολόγος Σεργκέι Τρόιτσκι, «ούτε μια Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έδωσε σημασία στην απαγόρευσή του (του μητροπολίτη Σεργίου) και δεν διέκοψε την κοινωνία με τους ρώσους ιεράρχες του εξωτερικού», με το σκεπτικό ότι αυτή η απαγόρευση δεν αποτελούσε έκφραση της ελεύθερης βούλησης του μητροπολίτη Σεργίου.
Είναι ενδιαφέρον και το πώς αντιμετώπιζαν και τα ίδια τα Πατριαρχεία της Μόσχας και της Κωνσταντινουπόλεως τη συγκεκριμένη απαγόρευση. Όσον αφορά το Πατριαρχείο Μόσχας, αρκεί να υπενθυμιστεί ότι ο ίδιος ο πατριάρχης Αλέξιος Α΄ τέλεσε το 1957 μνημόσυνο στον τάφο του μητροπολίτη Αντωνίου (Χραποβίτσκι) στο Βελιγράδι. Θα έκανε άραγε ο πατριάρχης μνημόσυνο σε έναν «σχισματικό»;
Αλλά ποια ήταν η στάση της Κωνσταντινούπολης απέναντι στους «σχισματικούς» του εξωτερικού μέχρι πρόσφατα; Θα αναφέρουμε μόνο δυο παραδείγματα, παρ’ ότι υπάρχουν και αρκετά άλλα.
Το 1964 ο επίσκοπος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Αυστραλία Διονύσιος (Ψιάχας) συμμετείχε στη διαδικασία του διορισμού ως επισκόπου Μπρισμπέιν του αρχιμανδρίτη Φιλαρέτου (Βοζνεσένσκι), μελλοντικού πρωθιεράρχη της ΡΟΕΕ, ενώ, τη δεκαετία του 1960 ο μελλοντικός οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος, τότε νέος διάκονος και φοιτητής στο Παπικό Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών, συνυπηρέτησε με τον αρχιερέα του εξωτερικού στην ενορία της ΡΟΕΕ στη Ρώμη.
Και το πιο σημαντικό: Από την αρχή της παραμονής της Ρωσικής Συνόδου του Εξωτερικού στη Γιουγκοσλαβία το 1921 και μέχρι την πράξη κανονικής κοινωνίας με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία η ΡΟΕΕ βρισκόταν σε ευχαριστιακή κοινωνία με τη Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως μαρτυρεί το γεγονός ότι ο μητροπολίτης Μαυροβουνίου Αμφιλόχιος, με την ευλογία του πατριάρχη Αλεξίου Β΄, συμμετείχε στην Δ΄ Σύνοδο των Υπερόριων Ρωσικών Εκκλησιών και συλλειτούργησε με τον μακαριστό μητροπολίτη Λαύρο στο Σαν Φρανσίσκο, και αυτό ένα χρόνο πριν την κανονική πράξη του 2007. Αυτό σημαίνει ότι η ΡΟΕΕ βρισκόταν πάντα σε κοινωνία με την Οικουμενική Εκκλησία. Υπήρξε άραγε κάτι ανάλογο στους ουκρανούς σχισματικούς; Αυτή είναι η δεύτερη διαφορά.
• Και να και η τρίτη διαφορά: Ακόμη κι αν η απαγόρευση συμμετοχής σε λειτουργία ήταν σύμφωνη με τους ιερούς κανόνες, ο αρχιερέας παραμένει αρχιερέας. Ενώ, κατά τη στέρηση του αξιώματος, όπως στην περίπτωση του μητροπολίτη Φιλαρέτου Ντενισένκο, ο αρχιερέας στερείται τη Θεία Χάρη, όπως και όλες τις «χειροτονίες» του.
• Υπάρχει και μια τέταρτη διαφορά, όχι λιγότερο σημαντική. Ο μητροπολίτης Εμμανουήλ, όπως και ο οικουμενικός πατριάρχης, επαναλαμβάνουν ατελείωτα ότι πρόθεσή τους ήταν να επιστρέψουν τους ουκρανούς σχισματικούς στην κοινωνία με την Οικουμενική Εκκλησία, και αυτό θα ήταν αξιέπαινο. Αλλά να ποιο είναι το ζήτημα: Σύμφωνα με τους άγιους Πατέρες, ακόμη και το καλό, όταν γίνεται με κακό τρόπο, δεν είναι καλό. Σ’ αυτό, πρόσθεσε ο άγιος Ιουστίνος (Ποπόβιτς): «Όχι όπως οι ιησουίτες, για τους οποίους ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Από αυτή την άποψη είναι ενδιαφέρον να εξεταστεί το πώς, από τη μια πλευρά, συνέβη η επανένωση Πατριαρχείου Μόσχας και ΡΟΕΕ το 2007, και από την άλλη, η λεγόμενη «σύνοδος ενοποίησης» στο Κίεβο το 2018.
Το πρώτο σημαντικό βήμα στην πορεία της επανένωσης του Πατριαρχείου Μόσχας και της ΡΟΕΕ ήταν η σύγκληση της Δ΄ Συνόδου των Υπερόριων Ρωσικών Εκκλησιών στο Σαν Φρανσίσκο το 2006. Με επίμονη παράκληση του μακαριστού πρωθιεράρχη της ΡΟΕΕ μητροπολίτη Λαύρου, σ’ αυτή θα έπρεπε να εκπροσωπηθούν όλες οι «πλευρές», συμπεριλαμβανομένων και των αντιμαχομένων στην επανένωση, οι οποίοι δεν ήταν λίγοι.
Ως εκ τούτου, ύστερα από μακρές συζητήσεις στη Σύνοδο, οι πλευρές δεν μπορούσαν τελικά να φτάσουν σε μια συναινετική απόφαση.
Και ξαφνικά οι ιερείς-μέλη της επιτροπής για τη σύνταξη του μηνύματος της Συνόδου θυμήθηκαν το θαύμα της αγίας μεγαλομάρτυρος Ευθυμίας: Τότε οι ορθόδοξοι άγιοι ιεράρχες και οι αντίπαλοί τους είχαν γράψει τη δική τους ομολογία πίστης σε ξεχωριστούς πάπυρους και τους τοποθέτησαν μέσα στον τάφο της αγίας μεγαλομάρτυρος Ευθυμίας. Μετά από τρεις μέρες ο πατριάρχης άνοιξε την κιβωτό με τα λείψανα: Τον πάπυρο με την ορθόδοξη ομολογία η αγία Ευθυμία τον κρατούσε στο δεξιό χέρι, ενώ ο πάπυρος με την αιρετική βρισκόταν στα πόδια της... Έτσι και στη Σύνοδο των Υπερόριων Ρωσικών Εκκλησιών: Οι ιερείς τοποθέτησαν στα ιερά λείψανα του αγίου Ιωάννη το σχέδιο του μηνύματος της Συνόδου με το αίτημα προς την ιεραρχία της ΡΟΕΕ να εισέλθει σε ευχαριστιακή κοινωνία με το Πατριαρχείο Μόσχας και τέλεσαν προσευχή μπροστά στα λείψανα με μνημόνευση των ονομάτων όλων των μετεχόντων στη Σύνοδο. Την επόμενη μέρα, προς γενική κατάπληξη, το μήνυμα έγινε ομόφωνα δεκτό από όλους.
Όχι με ανθρώπινες προσπάθειες και σκέψεις, αλλά με τη Χάρη του Θεού επιτυγχάνεται η ενότητα της Εκκλησίας, όταν αυτή καταστρέφεται από τον προαιώνιο εχθρό της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους. Την ενότητα πραγματοποιεί το ίδιο το Άγιο Πνεύμα, και όχι εμείς. Καρπός της κανονικής πράξης του 2007 δεν ήταν μόνο η επανένωση της ίδιας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά η χαρά ολόκληρου του ορθόδοξου κόσμου και η ομοθυμία των αγίων Εκκλησιών του Θεού για το θέμα αυτό.
Σε αντίθεση με τη Σύνοδο των Υπερόριων Ρωσικών Εκκλησιών, η «σύνοδος ενοποίησης στο Κίεβο» συγκέντρωσε μόνο δυο κανονικούς αρχιερείς και όλους τους σχισματικούς, και το τελικό της αποτέλεσμα ήταν απλώς ένα φιάσκο: Η λυπηρή κατάσταση συνεχίζεται μέχρι τώρα στην Ουκρανία. Και αυτό είναι το λιγότερο. Ο «σεβαστός πατριάρχης» Φιλάρετος αποκατέστησε το δικό του «Πατριαρχείο του Κιέβου» με μερικούς «αρχιερείς». Είναι σαφές ότι σε όλη αυτή την ιστορία το Άγιο Πνεύμα απουσιάζει, διότι Αυτό «συγκροτεί τον θεσμόν της Εκκλησίας», και δεν τον διαλύει. Σε αντίθεση με την κανονική πράξη του 2007, ο «τόμος» έσπειρε σύγχυση, διαμάχη, διαίρεση σε όλο τον ορθόδοξο κόσμο, μεταξύ άλλων και μέσα στις Εκκλησίες της Ελλάδος και της Αλεξανδρείας, οι οποίες άνευ συνόδου αναγνώρισαν την «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας». «Ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς. Μήτι συλλέγουσιν ἀπὸ ἀκανθῶν σταφυλὴν ἢ ἀπὸ τριβόλων σῦκα;» (Ματθ. 7,16).
• Υπάρχει ακόμη μια διαφορά: Η ΡΟΕΕ δεν κατεδίωξε «με τη φωτιά και με το ξίφος» εκείνες τις ολιγάριθμες κοινότητες, που δεν δέχτηκαν την κανονική πράξη, μολονότι θα μπορούσε να καταθέσει αγωγή σε πολιτικό δικαστήριο ώστε οι ναοί, οι οποίοι της αφαιρέθηκαν, να επιστραφούν. Αλλά στην Ουκρανία είναι γνωστές σε όλους οι σχεδόν καθημερινές καταλήψεις ναών της κανονικής Εκκλησίας (με την πλήρη σιωπή της Κωνσταντινούπολης και των δυτικών «δημοκρατών»). Συνεπώς, οι μέθοδοι είναι διαφορετικές.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος στον τάφο του Αγίου Ιωάννη4. Ας επιστρέψουμε τώρα στον «τιμώμενο από όλους μας», σύμφωνα με τα λόγια του μητροπολίτη Εμμανουήλ, άγιο Ιωάννη. Ποια ήταν η άποψή του για την πολιτική του Οικουμενικού θρόνου; Στην εισήγησή του στη Β΄ Σύνοδο των Υπερόριων Ρωσικών Εκκλησιών το 1938 ο άγιος Ιωάννης διαμαρτυρήθηκε κατηγορηματικά εναντίον των νεοπαπικών ενεργειών της Κωνσταντινούπολης, μεταξύ αυτών και στη Ρωσία, και είπε τα ακόλουθα, θα έλεγε κανείς, προφητικά λόγια: «...στον χειροτονημένο, με την άδεια του οικουμενικού πατριάρχη, βικάριο του μητροπολίτη Ευλογίου στο Παρίσι απονέμεται ο τίτλος του μητροπολίτη Χερσώνος, σαν η Χερσώνα, που βρίσκεται τώρα στο έδαφος της Ρωσίας, να υπάγεται στον οικουμενικό πατριάρχη. Επόμενο διαδοχικό βήμα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως θα ήταν η υπαγωγή όλης της Ρωσίας στη δικαιοδοσία της Κωνσταντινούπολης...».
Προς βαθιά λύπη όλων όσων αγαπούν την Εκκλησία, αυτά τα λόγια έγιναν πραγματικότητα.
5. Από τα όσα προαναφέρθησαν είναι σαφές ότι το Πατριαρχείο της Μόσχας εισήλθε σε κοινωνία με τους αρχιερείς της ΡΟΕΕ το 2007 με τη συνείδηση του ότι οι τελευταίοι είναι νόμιμα χειροτονημένοι και δεν είναι σχισματικοί, και όχι «με μια απλή υπογραφή», όπως, δυστυχώς, ενήργησε η Κωνσταντινούπολη σε σχέση με τους αυτοχειροτονημένους, δηλαδή τους χωρίς αποστολική διαδοχή, και νόμιμα στερηθέντες το αξίωμα του «αρχιερέα» στην Ουκρανία.
Αντί διαφόρων δικαιολογιών η «πρωτόθρονη των Ορθόδοξων Εκκλησιών», κατά την έκφραση του αγίου Ιωάννη (Μαξίμοβιτς), με επικεφαλής τον πατριάρχη της, «η υποτίμηση του οποίου δεν μπορεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο να επιτραπεί», όπως έλεγε γι’ αυτόν ο μητροπολίτης Αντώνιος (Χραποβίτσκι), θα μπορούσε να ακούσει τη φωνή των πολυάριθμων αρχιερέων, των ποιμεναρχών και των κοσμικών όλων σχεδόν των Τοπικών Εκκλησιών και να συγκαλέσει μια πραγματική Οικουμενική Σύνοδο με όλους τους κανονικούς αρχιερείς της Εκκλησίας του Χριστού.
Η Σύνοδος αυτή, όπως το εξέφρασε κάποτε ο ιεράρχης της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως αρχιεπίσκοπος Ευδοκιάδος Γεώργιος (Βάγκνερ), θα μπορούσε να αποτελέσει μια δεύτερη «Εν Τρούλω Σύνοδο», η οποία θα ενοποιούσε και θα συμπλήρωνε τους εκκλησιαστικούς κανόνες. Στην προκειμένη περίπτωση, μια τέτοια Σύνοδος θα μπορούσε εν Πνεύματι Αγίω όχι μόνο να επιλύσει το Ουκρανικό ζήτημα, αλλά και να διασαφηνίσει συνοδικά το αμφισβητούμενο νόημα του 28ου κανόνα της Οικουμενικής Συνόδου και με αυτό τον τρόπο να καθορίσει ποια δικαιώματα έχει η έδρα της Κωνσταντινούπολης και ποια όχι.
Τότε, όπως έλεγε ήδη ο άγιος Ιωάννης, «μια τέτοια εξωτερική ταπείνωση [από τους Τούρκους] του ιεράρχη της πόλης του αγίου Κωνσταντίνου, της πάλαι ποτέ πρωτεύουσας της οικουμένης, δεν θα κλόνιζε τον σεβασμό προς αυτόν ανάμεσα στους ορθόδοξους, που ευλαβούνται την έδρα των αγίων Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου».
Σε αντίθετη περίπτωση, αν η σημερινή κατάσταση συνεχιστεί, θα υποπέσουμε στην καταδίκη των λόγων του αγίου αποστόλου Παύλου: «Τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ δι᾿ ὑμᾶς βλασφημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσι» (Ρωμ. 2,24).
Το τιτίβισμα του Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου για τον Άγιο Ιωάννη
