Πολλές φορές γίνεται αναφορά στην πτώση των Πρωτοπλάστων, όπως περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη, και δίνονται διάφορες ερμηνείες γύρω από αυτήν. Υπάρχουν όμως κάποιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, οι οποίες είναι σημαντικές. Αυτές οι λεπτομέρειες αφορούν όχι μόνο την ζωή των ανθρώπων αλλά και την κατάσταση όλου του κόσμου. Οι επιπτώσεις της παρακοής των Πρωτοπλάστων είναι πολλές ίσως και άγνωστες ή ασυνειδητοποίητες. Μια προσεκτική ερμηνεία των σχετικών χωρίων της Γένεσης ίσως μας δώσει την ευκαιρία να σκεφτούμε πιο βαθιά και πιο ουσιαστικά το μεγάλο θέμα της πτώσης των Πρωτοπλάστων. Ας τα δούμε αναλυτικότερα.
Ερμηνεία του 3ου κεφαλαίου της Γενέσεως της Παλαιάς Διαθήκης
3 Ο δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὧν ἐποίησε Κύριος ὁ Θεός. καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί·
Μας κάνει εντύπωση ο χαρακτηρισμός του φιδιού ως του πιο φρόνιμου θηρίου. Τι να υποθέσει κανείς, όπως ότι ίσως γι’ αυτό παρασύρθηκε η Εύα και άκουσε την συμβουλή του. Αλλά και πάλι πώς η Εύα αγνόησε την εντολή του Θεού; Πάντως, ενώ ο διάβολος πήρε την μορφή του φιδιού και προξένησε τόση βλάβη στον άνθρωπο, δεν λείπουν οι αναφορές σε ευεργετικές επιδράσεις του φιδιού, όπως αυτή του Μωυσή, ο οποίος με την μορφή χρυσού φιδιού έσωσε πολλούς Ισραηλίτες που κινδύνευαν. Τη σχήμα του φιδιού ακόμη και σήμερα είναι το σήμα των γιατρών, οι οποίοι παλεύουν να διατηρήσουν τον άνθρωπο στην ζωή.
τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεός, οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ παραδείσου;
2 καὶ εἶπεν ἡ γυνὴ τῷ ὄφει· ἀπὸ καρποῦ τοῦ ξύλου τοῦ παραδείσου φαγούμεθα, 3 ἀπὸ δὲ τοῦ καρποῦ τοῦ ξύλου, ὅ ἐστιν ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου, εἶπεν ὁ Θεός, οὐ φάγεσθε ἀπ᾿ αὐτοῦ, οὐ δὲ μὴ ἅψησθε αὐτοῦ, ἵνα μὴ ἀποθάνητε.
Ο διάβολος ξέρει να εκμεταλλεύεται όλες τις περιστάσεις, να διαστρέφει την πραγματικότητα και να την παρουσιάζει διαφορετικά. Ο διάβολος δεν ήξερε την απαγορευτική εντολή του Θεού στους Πρωτοπλάστου; Ασφαλώς και την ήξερε, αλλά ήθελε να βρει μια αφορμή να παραπλανήσει τους Πρωτοπλάστες και πρώτα πρώτα την Εύα.
Οι Πρωτόπλαστοι δεν στερούνταν τίποτα, τα είχαν όλα, μπορούσαν να φάνε τους καρπούς όλων των άλλων δένδρων και μόνο ενός δεν μπορούσαν, τον καρπό του ξύλου που βρίσκονταν στο κέντρο του Παραδείσου. Πρόκειται για την πρώτη απαγόρευση του Θεού στο θέμα της διατροφής εγκαινιάζοντας έτσι την νηστεία, η οποία θα αποτελέσει κεντρικό θέμα στην μετέπειτα πνευματική ζωή. Η τιμωρία ήταν μεγάλη και το ρίσκο που πήρε η Εύα ήταν ακόμα μεγαλύτερο. Πρόκειται για θάνατο, σωματικό και ψυχικό, για απονέκρωση, για αποχωρισμό από τον ζωοδότη τους Θεό.
4 καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί· οὐ θανάτῳ ἀποθανεῖσθε· 5 ᾔδει γὰρ ὁ Θεός, ὅτι ᾗ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾿ αὐτοῦ, διανοιχθήσονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἔσεσθε ὡς θεοί, γινώσκοντες καλὸν καὶ πονηρόν.
Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας στην συμβολή του διαβόλου είναι φοβερή. Διαψεύδει τον ίδιο τον Θεό, στον οποίο αποδίδει πονηριά και μεροληπτικότητα. Οι οφθαλμοί είναι από τότε σημαντικός παράγοντας της πνευματικής ζωής, διότι από τους οφθαλμούς εισέρχεται κάθε παράσταση καλή ή κακή και απαιτείται καλός χειρισμός αυτών, των παραστάσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Χριστός μιλήσει σχετικά με αυτούς λέγοντας ότι αν ο οφθαλμός σου είναι πονηρός, τότε και όλο σου το σώμα θα γίνει πονηρό. Αντίθετα, όταν τα πράγματα τα βλέπουμε με καλό μάτι, τότε και ο ίδιος ωφελείται και τους άλλους ωφελεί.
Εδώ πρόκειται για τα μάτια της ψυχής, τα οποία θα διανοιχτούν και θα αρχίσουν να γνωρίζουν το καλό και το πονηρό κι έτσι θα μοιάσουν με τον Θεό, ο οποίος έχει αυτήν την ικανότητα. Και απορεί κανείς γιατί είναι κακό να γνωρίζει κανείς ποιο είναι καλό και ποιο πονηρό. Αυτό φυσικά δεν είναι κακό φτάνει να μπορεί να διαχειρίζεται σωστά αυτήν την δυνατότητα ο άνθρωπος και να επιλέγει το καλό. Σε αυτό το σημείο πνευματικής προόδου οι Πρωτόπλαστοι δεν είχαν φτάσει και γι’ αυτό ο καλός μας Θεός θέλησε να μας προφυλάξει από κακές επιλογές, αλλά «δεν τα κατάφερε» διότι έκανε τον άνθρωπο απόλυτα ελεύθερο, με ελεύθερη βούληση κι επιλογή και αυτός δυστυχώς δεν έκανε καλή χρήση αυτής της δυνατότητας, με αποτέλεσμα να έχει οδυνηρές συνέπειες.
6 καὶ εἶδεν ἡ γυνή, ὅτι καλὸν τὸ ξύλον εἰς βρῶσιν καὶ ὅτι ἀρεστὸν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν καὶ ὡραῖόν ἐστι τοῦ κατανοῆσαι, καὶ λαβοῦσα ἀπὸ τοῦ καρποῦ αὐτοῦ ἔφαγε· καὶ ἔδωκε καὶ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς μετ᾿ αὐτῆς, καὶ ἔφαγον. 7 καὶ διηνοίχθησαν οἱ ὀφθαλμοὶ τῶν δύο, καὶ ἔγνωσαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν, καὶ ἔρραψαν φύλλα συκῆς καὶ ἐποίησαν ἑαυτοῖς περιζώματα.
Η γυναίκα, δηλαδή η Εύα, παρασύρθηκε από την συμβουλή του Διαβόλου και η ίδια πρόσεξε ότι ο καρπός του ξύλου ήταν καλός για βρώση, της άρεσε η όψη του και ήθελε να τον δοκιμάσει κι έτσι έφαγε από αυτόν τον καρπό ξεχνώντας την εντολή του Θεού. Στην περίπτωση αυτή θα φαινόμενα απατούν και έτσι ένα πράγμα μπορεί να είναι ωραίο εξωτερικά όμως όταν το δοκιμάσεις μπορεί να είναι βλαβερό. Αυτό δεν το σκέφτηκε η Εύα ούτε θυμήθηκε τις φοβερές συνέπειες της παρακοής της εντολής του Θεού, οι οποίες ήταν υπαρξιακές, αφού απειλούνταν η ίδια η ζωή της με τον θάνατο. Και δεν αρκέστηκε μόνο να φάει η ίδια αλλά έδωσε και στον Αδάμ, ο οποίος απερίσκεπτα σκεπτόμενος και αυτός, έφαγε από τον απαγορευμένο καρπό.
Το αποτέλεσμα ήταν να ανοίξουν τα μάτια τους, ενώ μέχρι τότε ήταν κλειστά στην αμαρτία, και να δουν την γύμνια τους όχι μόνο την σωματική αλλά και την πνευματική, όπως θα το καταλάβουν αργότερα. Γυμνοί ήταν και προηγουμένως αλλά δεν είχαν το πονηρό βλέμμα, δεν έβαζαν το κακό στο μυαλό τους. Τους απορροφούσε η θέα του Θεού, η οποία ήταν φοβερά ελκυστική και δεν σκέφτονταν τίποτα άλλο. Τώρα έφυγε η θέα του Θεού από τα μάτια τους και προσγειώθηκαν σε μια άλλη πραγματικότητα, πολύ πιο υλική και βασανιστική. Έπρεπε άμεσα να ντυθούν κι έτσι πήραν φύλλα συκιάς, που ήταν μεγάλα, τα έραψαν και προσπάθησαν να καλύψουν την γύμνια τους.
8 Καὶ ἤκουσαν τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦντος ἐν τῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν, καὶ ἐκρύβησαν ὅ τε ᾿Αδὰμ καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἐν μέσῳ τοῦ ξύλου τοῦ παραδείσου.
Γιατί άραγε οι Πρωτόπλαστοι, μόλις άκουσαν τα βήματα του Θεού να περπατάει στον κήπο του Παραδείσου (ανθρωπομορφικά όλα αυτά) κρύφτηκαν. Προφανώς γιατί παράκουσαν την εντολή του και τώρα δεν είχαν πρόσωπο ν αντικρύσουν κατά πρόσωπο τον Θεό. Ευτυχώς υπάρχει και αυτή η φωνή του Θεού μέσα στον άνθρωπο, η φωνή της συνείδησης, που πληροφορεί τον άνθρωπο για το ηθικό ή μη των πράξεών του. Η ατμόσφαιρα είναι πολύ ειδυλλιακή μέσα στο δειλινό του Παραδείσου, αλλά και πολύ κρίσιμη για τις τύχες των Πρωτοπλάστων ύστερα από την παρακοή τους. Η ειδυλλιακή αυτή ατμόσφαιρα ενέπνευσε την ποιήτρια Κασσιανή να την περιλάβει στο τροπάριό της, όταν ο Θεόφιλος την έψαχνε να την βρει αλλά αυτή απόφευγε να τον συναντήσει, ύστερα από την απόρριψή του για να την κάνει σύζυγό του. 9 καὶ ἐκάλεσε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδὰμ καὶ εἶπεν αὐτῷ· ᾿Αδάμ, ποῦ εἶ; 10 καὶ εἶπεν αὐτῷ· τῆς φωνῆς σου ἤκουσα περιπατοῦντος ἐν τῷ παραδείσῳ καὶ ἐφοβήθην, ὅτι γυμνός εἰμι, καὶ ἐκρύβην.
Ο διάλογος αυτός είναι πολύ χαρακτηριστικός τόσο για το ενδιαφέρον του Θεού για τον Αδάμ όσο και για το φόβο του Αδάμ ύστερα από την παρακοή της εντολής του Θεού. Ο Θεός έρχεται να συναντήσει τον παραπεσόντα Αδάμ, για να τον βοηθήσει όχι για να τον τιμωρήσει. Η τιμωρία θα είναι άμεση απόρροια της παράβασης της προφορικής συμφωνίας που έκανε ο Θεός με τον Αδάμ. Οι βαριές συνέπειες που θα έχουν οι Πρωτόπλαστοι απορρέουν από την δυσαρμονία που προκάλεσαν στους νόμους της φύσεως. Η πρώτη και μάλιστα πολύ εμφανής είναι η απώλεια της παρθενικής φύσης των Πρωτοπλάστων, οι οποίοι τώρα υποβαθμίζονται παίρνοντας ένα σώμα που χρειάζεται ντύσιμο, για να μην προκαλεί, πράγμα πρωτάκουστο μέχρι τότε.
11 καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ Θεός· τίς ἀνήγγειλέ σοι ὅτι γυμνὸς εἶ, εἰ μὴ ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ φαγεῖν, ἀπ᾿ αὐτοῦ ἔφαγες;
12 καὶ εἶπεν ὁ ᾿Αδάμ· ἡ γυνή, ἣν ἔδωκας μετ᾿ ἐμοῦ, αὕτη μοι ἔδωκεν ἀπὸ τοῦ ξύλου, καὶ ἔφαγον.
Το παράπτωμα του Αδάμ το ήξερε ο Θεός αλλά ήθελε να το ομολογήσει και ο ίδιος ο Αδάμ. Η τιμωρία πάλι για το παράπτωμα δεν φαίνεται να είναι ο θάνατος αλλά η γυμνότητα, μια γυμνότητα υπαρξιακή, δηλαδή απογύμνωση από την Χάρη του Θεού. Εδώ φαίνεται και πάλι η μεγάλη φιλανθρωπία του Θεού, ο οποίος δεν θέλει «τον θάνατον του αμαρτωλού αλλά την σωτηρία του». Ο θάνατος θα επέλθει οριστικά ύστερα από την εμμονή του Αδάμ στο να μην να παραδέχεται το παράπτωμα του και μάλιστα να βρίσκει φτηνές δικαιολογίες ότι η Εύα, που του έδωσε ο Θεός, αυτή τον παρέσυρε. Καμιά παραδοχή του πταίσματός του, καμιά μεταμέλεια, καμιά μετάνοια. Και αυτή η μη παραδοχή του πταίσματός του είναι δαιμονική, είναι εγωιστική, είναι εωσφορική. Εκθέτει εξάλλου τον εαυτό του, διότι με το να παραδέχεται ότι δεν φταίει, δείχνει ότι ο ίδιος δεν έχει κρίση, δεν έχει άποψη και επαφίεται στην κρίση της γυναίκας του, που είναι στο κάτω κάτω βοηθός του. Αυτή η δικαιολόγηση, που παρατηρείται περισσότερο στις γυναίκες, βλέπουμε ότι την κληρονομήσαμε από τον προπάτορά μας Αδάμ. Το πρώτο σημάδι της εμφάνισης του εγωισμού, που στη συνέχεια θα ταλαιπωρήσει πολύ το ανθρώπινο γένος.
13 καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς τῇ γυναικί· τί τοῦτο ἐποίησας;
καὶ εἶπεν ἡ γυνή· ὁ ὄφις ἠπάτησέ με, καὶ ἔφαγον.
Ο Θεός κάνει μια παραχώρηση και παραδέχεται ότι η γυναίκα του τον παρέσυρε στην παρακοή και προχωράει παρακάτω και κάνει την ίδια ερώτηση στην Εύα, για να πάρει την ίδια απάντηση, μια φτηνή δικαιολογία. Δεν φταίει η ίδια, φταίει το φίδι που της συμβούλευσε και την πλάνεψε. Και αυτή κινείται στο ίδιο πλαίσιο της μη παραδοχής του πταίσματός της και της δικαιολογίας, που δυστυχώς δεν οδηγεί στην μετάνοια και στην διόρθωση. Αν οι Πρωτόπλαστοι μετάνιωναν η αγάπη του Θεού είναι τόσο μεγάλη, ώστε να τους συγχωρούσε και θα τους επέτρεπε να παραμείνουν και πάλι μέσα στον Παράδεισο. Επομένως δεν είναι ο Θεός που τους διώχνει από τον Παράδεισο αλλά η ίδια η διάθεση των Πρωτοπλάστων να μην ζουν μέσα σε ένα κλίμα αγάπης, κατανόησης και εμπιστοσύνης. Οι Πρωτόπλαστοι κηρύσσουν τον πόλεμο κατά του Θεού και η εχθρότητα ανάμεσά τους είναι πραγματικότητα. Μια εχθρότητα που θα επεκταθεί σε όλη την πλάση κι έτσι οι άνθρωποι θα ζουν στο εξής σε ένα περιβάλλον εχθρικό γι’ αυτούς.
14 καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς τῷ ὄφει· ὅτι ἐποίησας τοῦτο, ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ πάντων τῶν κτηνῶν καὶ ἀπὸ πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς· ἐπὶ τῷ στήθει σου καὶ τῇ κοιλίᾳ πορεύσῃ καὶ γῆν φαγῇ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου.
15 καὶ ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός σου καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν.
Ο Θεός φαίνεται να καταριέται το φίδι, με αποτέλεσμα αυτό να είναι το πιο θανατερό ζώο για τον άνθρωπο και να το φοβάται όσο κανένα άλλο πλάσμα στην γη. Η έκφραση ότι το στήθος του φιδιού και η κοιλιά του θα αγγίζουν στο χώμα και θα γίνεται ένα με αυτό και ακόμη περισσότερο ότι θα τρώει χώμα όλες τις ημέρες της ζωής του, δεν είναι τυχαίες και χωρίς σημασία. Το φίδι γίνεται ύστερα από την δολοπλοκία του το ζώο που γίνεται ένα με το χώμα, το υλικό μέρος της κτίσης και συνεπώς το ίδιο μπορεί να πάθουν και όσοι δείχνουν την ίδια συμπεριφορά. Από την περιγραφή συμπεραίνουμε πώς δεν πρόκειται για το φίδι που κυκλοφορεί μέσα στα δάση αλλά για τον διάβολο, που πήρε την μορφή του φιδιού, διότι αυτός ταυτίζεται απόλυτα με την μοίρα του καταδικασμένου αυτού ζώου, που υποδηλώνει το υλικό στοιχείο της φύσης. Αυτό το συμπεραίνουμε και από αυτά που του λέει στη συνέχεια ο Θεός.
Το φίδι συμβολίζει τον διάβολο και το σπέρμα του τα δαιμόνια, ενώ η Εύα συμβολίζει το άνθρωπο και τους απογόνους του ανθρώπου. Ο Παντογνώστης Θεός προβλέπει τον ακήρυκτο πόλεμο στη συνέχεια ανάμεσα στα δαιμόνια και τους ανθρώπους. Η έχθρα του ανθρώπου προς τον διάβολο, όταν αυτή γίνεται συνειδητή, είναι διαρκής και δικαιολογημένη, αφού ο άνθρωπος βλέπει ότι ο διάβολος με τα δαιμόνιά του έγινε η αιτία της μεγάλης του καταστροφής. Από την άλλη μεριά ο διάβολος και τα δαιμόνιά του δεν παύουν μέρα και νύχτα να πολεμούν τον άνθρωπο, στην ουσία όμως πολεμούν τον ίδιο τον Θεό και το τελειότερο δημιούργημά του. Αυτό θα τραβήξει αιώνες, διότι ο Θεός σέβεται το δημιούργημά του, τον άνθρωπο, που τον έπλασε ελεύθερο και ανεξάρτητο με ιδία βούληση και σκέψη. Όμως και πάλι η μεγάλη φιλανθρωπία του Θεού θα εκδηλωθεί με το να στείλει στους ανθρώπους, ούτε λίγο ούτε πολύ, τον ίδιο του τον Υιό, για να τους σώσει, να σώσει αυτούς που θα πιστέψουν σε Αυτόν.
16 καὶ τῇ γυναικὶ εἶπε· πληθύνων πληθυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου· ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα, καὶ πρὸς τὸν ἄνδρα σου ἡ ἀποστροφή σου, καὶ αὐτός σου κυριεύσει.
Η γυναίκα, δηλαδή η Εύα, εκεί που δεν είχε λύπες και στεναγμούς τώρα θα πληθύνουν αρχής γενομένης από τον επώδυνο τοκετό των παιδιών της. Οι πόνοι της γέννας της γυναίκας εντάσσονται στον επώδυνο τρόπο ζωής που δρομολόγησε η παρακοή. Ας θυμηθούμε την παράδοση ότι η Παναγία, όταν γέννησε τον μικρό Χριστούλη, δεν πόνεσε κατά την γέννα της. Η προσωρινή αθανασία του ανθρώπου, θα ενεργοποιηθεί με την επώδυνη γέννηση των απογόνων. Είναι το ελάχιστο που διατήρησε από την πλήρη και ολοκληρωτική αθανασία, που απολάμβανε ο άνθρωπος μέσα στον Παράδεισο. Οι συνεχείς γεννήσεις των απογόνων θα επιχειρήσουν αλλά δεν θα μπορέσουν να αναπληρώσουν το μεγάλο πλεονέκτημα της αθανασίας.
Η δεύτερη οδυνηρή συνέπεια της παρακοής ήταν ότι την πρωτοκαθεδρία ο Θεός την έδωσε στον άνδρα, αφού από τη γυναίκα ξεκίνησε όλο το κακό. Αυτό δεν σημαίνει ότι η γυναίκα είναι κατώτερη από τον άνδρα αλλά απλώς έδωσε στον άνδρα την πρωτοβουλία των κινήσεων, ενώ όρισε την γυναίκα ως πολύτιμο βοηθό του.
17 τῷ δὲ ᾿Αδὰμ εἶπεν· ὅτι ἤκουσας τῆς φωνῆς τῆς γυναικός σου καὶ ἔφαγες ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ φαγεῖν, ἀπ᾿ αὐτοῦ ἔφαγες, ἐπικατάρατος ἡ γῆ ἐν τοῖς ἔργοις σου· ἐν λύπαις φαγῇ αὐτὴν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου· 18 ἀκάνθας καὶ τριβόλους ἀνατελεῖ σοι, καὶ φαγῇ τὸν χόρτον τοῦ ἀγροῦ. 19 ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου, ἕως τοῦ ἀποστρέψαι σε εἰς γὴν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθης, ὅτι γῆ εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ·
Αυτές είναι μερικές από τις τραγικές συνέπειες της παρακοής και απευθύνονται στον άνδρα αλλά και μέσω αυτού σε όλο το ανθρώπινο γένος. Η μεταπτωτική ζωή του ανθρώπου αλλάζει άρδην και η υποβάθμισή της είναι εμφανής. Θα είναι καταραμένα τα έργα του ανθρώπου και θα εξασφαλίζει την καθημερινή του διατροφή με πολύ κόπο. Τα χωράφια ,από τα οποία θα τρέφεται, θα γεμίσουν αγκάθια και τριβόλια. Θα βγάζει το ψωμί του με πολύ ιδρώτα κι αυτό σε όλη του την ζωή. Αυτά δεν υπήρχαν στον Παράδεισο, αντίθετα επικρατούσε απόλυτη αυτάρκεια καθώς ζούσε κοντά στον Θεό. Τελικά η πνευματική του ύπαρξη θα βυθιστεί στα έγκατα της ύπαρξής του και θα επικρατήσει ο χοϊκός άνθρωπος, έτσι όπως ήταν ο πηλός στα χέρια του θεού πριν να εμφυσήσει πνεύμα ζωής.
Βέβαια όλα αυτά είναι ανθρωπομορφικά για τους απλούς ανθρώπους, δεν παύει όμως να έχουν την συμβολική τους νοηματοδότηση και να δίνει το μήνυμα σε αυτούς που ερευνούν τις γραφές και ανακαλύπτουν το θέλημα του Θεού πίσω από τις ψυχρές γραμμές. Όλα αυτά νοηματοδοτούν τις απώλειες που έχει ο άνθρωπος μακριά από τον Θεό. Η φύση αγριεύει, οι φυσικοί νόμοι παραβιάζονται, η αρμονία εξαφανίζεται με αποτέλεσμα η φύση να γίνεται εχθρική απέναντι στον άνθρωπο και να απειλείται ακόμη και η ίδια του η ζωή. Αυτή η δυσαρμονία της φύσης είναι πολύ εμφανής στις μέρες μας.
https://www.pemptousia.gr/author/michalis-koutsos-filologos-singrafeas/
