Ψυχωφελεῖς παραινέσεις τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου γιά τή μίμηση τοῦ Χριστοῦ στήν ἀνεξίκακη στάση μας ἀπέναντι στούς συνανθρώπους μας
Αυτού ας γίνουμε και εμείς μιμητές. Δέχθηκε όσους Ιουδαίους πίστεψαν μετά το κήρυγμα των Αποστόλων και δεν τους έδιωξε. Έτσι ας αμείβουμε κι εμείς τους εχθρούς, οι οποίοι διέπραξαν σε εμάς άπειρα κακά. Ό,τι αγαθό και αν έχουμε, ας το δίνουμε σε αυτούς· ας μην παραλείψουμε να τους ευεργετούμε. Διότι αν μεν είναι ανάγκη να ικανοποιήσει κανείς την οργή τους με το να πάθει κάποιο κακό, πολύ περισσότερο θα την ικανοποιήσει, με το να τους ευεργετήσει (διότι αυτό είναι ηπιότερο από το να κακοπάθει)· διότι δεν είναι το ίδιο να ευεργετεί κάποιος τον εχθρό του και να θέλει να πάθει χειρότερα από αυτά που ο εχθρός του επιθυμεί. Από αυτό θα έρθουμε και σε εκείνα επίσης.
Η στάση αυτή είναι αξίωμα των μαθητών του Χριστού. Σταύρωσαν Αυτόν ενώ ήλθε για να τους ευεργετήσει, μαστίγωσαν τους μαθητές Του, και μετά από αυτά τοποθετεί τους Ιουδαίους αυτούς που πίστεψαν έστω και λίγο αργότερα, στην ίδια τιμή με τους μαθητές, μεταδίδοντας σε αυτούς τα ίδια από τα δικά Του. Ας γινόμαστε, παρακαλώ, μιμητές του Χριστού· κατά τούτο είναι δυνατό να μιμηθούμε Αυτόν· αυτό κάνει τον πιστό άνθρωπο ίσο με τον Θεό, αυτό είναι μεγαλύτερο από τα ανθρώπινα. Ας επιδιώκουμε την ελεημοσύνη· αυτή είναι παιδαγωγός και διδάσκαλος της φιλοσοφίας εκείνης(:δηλαδή της ανεξικακίας). Εκείνος που έμαθε να ελεεί αυτόν που βρίσκεται σε συμφορά, θα μάθει και να μη μνησικακεί· εκείνος που έμαθε αυτό, θα μπορέσει και τους εχθρούς του να ευεργετεί.
Ας μάθουμε να δείχνουμε συμπάθεια για τα κακά των πλησίον και θα μάθουμε να υποφέρουμε και τις συμφορές τους. Ας ρωτήσουμε εκείνον που διατίθεται εχθρικά απέναντί μας, μήπως δεν ενοχοποιεί τον εαυτό του, μήπως δεν θέλει να φιλοσοφήσει, μήπως δεν λέει ότι το παν προέρχεται από τον θυμό, από τη μικροψυχία, από την ταλαιπωρία, μήπως δεν θα ήθελε να είναι από εκείνους που υβρίζονται και σιωπούν, και όχι από εκείνους που υβρίζουν και οργίζονται, μήπως δεν απέρχεται αφού θαυμάσει τον παθόντα.
Μην νομίζεις λοιπόν ότι η ανεξικακία δημιουργεί ανθρώπους άξιους καταφρονήσεως· τίποτε άλλο δεν δημιουργεί ευκαταφρόνητους ανθρώπους όσο το να υβρίζει κάποιος· τίποτε δε δημιουργεί τόσο σεβαστούς ανθρώπους, όσο το να υπομένουν υβριζόμενοι. Διότι ο ένας μεν είναι υβριστής, ενώ ο άλλος είναι φιλόσοφος, δηλαδή καρτερικός και ανεξίκακος· και ο μεν πρώτος είναι χειρότερος κάθε ανθρώπου, ο δεύτερος όμως είναι ίσος με τους αγγέλους. Διότι και αν ήταν μικρότερος από εκείνον που τον βρίζει, εντούτοις εάν ήθελε, μπορούσε να αμυνθεί απέναντι σε αυτόν και να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Εξάλλου αυτός μεν ελεείται από όλους, ενώ εκείνος μισείται.
Τι λοιπόν; Δεν θα γίνει άραγε αυτός από αυτά πολύ καλύτερος; Διότι εκείνον μεν θα τον προσέξουν όλοι σαν μανιακό, αυτόν όμως θα τον προσέξουν σαν συνετό. Όταν λοιπόν αναγκάζεσαι από κάποιον να κατηγορήσεις κάποιον άλλο συνάνθρωπό σου, πες προς τον πρώτο: «Δεν μπορώ να τον κακολογήσω· διότι φοβάμαι μήπως δεν ήταν τέτοιος». Προπάντων μην τον κακολογήσεις μέσα στην σκέψη σου, αλλά ούτε και προς άλλον. Μην παρακαλέσεις τον Θεό εναντίον του· αν δεις να κατηγορείται, υπερασπίσου τον· πες: «τα λόγια εναντίον του είναι του πάθους και όχι του ανδρός»· πες: «είναι της οργής και όχι του φίλου· είναι της μανίας και όχι της ψυχής».
Αυτά ας αναλογιζόμαστε σε κάθε αμάρτημα. Να μην περιμένεις να ανάψει η φωτιά, αλλά πριν ανάψει να την συγκρατήσεις· μην ερεθίζεις το θηρίο αλλά και μην επιτρέψεις ούτε να παροργιστεί· διότι δεν θα είσαι πλέον σε θέση να συγκρατήσεις την φλόγα, αν ανάψει. Διότι τι είπε ο Κύριος να μη λέμε στον αδελφό μας; Δεν είπε να μην τον αποκαλούμε: «Ανόητε και μωρέ»; Ποιος είναι υπεύθυνος λοιπόν για τον κακό λόγο, εκείνος που τον ακούει ή εκείνος που τον λέει; Διότι εκείνος μεν, και αν ακόμα είναι υπερβολικά σοφός, απέκτησε φήμη ανόητου, ενώ ο άλλος αν και ακόμα είναι ανόητος, έλαβε φήμη σοφού και φιλοσόφου. Ποιος είναι ανόητος; Πες μου: εκείνος που κατηγορεί κάποιον για πράγματα που δεν έκανε, ή εκείνος που ούτε κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν ταράχτηκε; Διότι εάν το να μην ταράσσεται και να μην αντιδρά κανείς, ούτε όταν ακόμα προκληθεί με άδικες κατηγορίες σε βάρος του , είναι δείγμα φιλοσοφίας και ανεξίκακης διάθεσης, το να εξεγείρεται κανείς και να εξάπτεται χωρίς να προκαλείται, πόσο μεγάλης ανοησίας χαρακτηριστικό δείγμα είναι;
Δεν λέω ακόμα ποιος τόπος τιμωρίας προορίζεται για εκείνους που βρίζουν με τέτοιες ύβρεις και βλασφημούν τον πλησίον. Αλλά τι; Σε είπε «άτιμο και προερχόμενο από άτιμους, ή ευτελή και καταγόμενο από ευτελείς»; Πάλι έστρεψε την προσβολή στον εαυτό του. Διότι ο μεν τίμιος θα φανεί και αξιοσέβαστος, εκείνος όμως ο οποίος είναι πράγματι ευτελής, έτσι θα αποδειχτεί απέναντι στους άλλους (διότι το να αποδίδει κανείς τέτοιες κατηγορίες ως προσβολές, εννοώ την ευτελή καταγωγή, είναι πράγματι χαρακτηριστικό δείγμα μικροψυχίας)· εκείνος αντίστοιχα θα είναι μεγάλος και αξιοθαύμαστος, καθόσον δεν δίνει καμία σημασία σε αυτό το πράγμα και δε σχηματίζει μια τέτοια γνώμη για την ταπεινότητα της καταγωγής αυτού, αλλά συμπεριφέρεται έτσι, όπως εάν άκουγε ότι έχει κάτι από το οποίο υπερέχει από τους άλλους.
Αλλά θα σε κατηγορήσει ίσως ως μοιχό και άλλα παρόμοια; Εδώ και να γελάς πρέπει· διότι όταν δεν προσβάλλεται η συνείδηση, δεν μπορεί να έχει θέση ο θυμός. Αφού μάλιστα σκεφθούμε και ποιες φήμες για πονηρά και βδελυρά πράγματα ξεστομίζουν κάποιοι για παραπτώματα άλλων ανθρώπων, ούτε τότε πρέπει να στεναχωριόμαστε. Διότι εκείνο που επρόκειτο να μάθει ο καθένας εκ των υστέρων, αυτό ήδη το φανέρωσε εκείνος. Κατέστησε λοιπόν τον εαυτό του αναξιόπιστο σε όλους, επειδή δεν γνωρίζει να συγκαλύπτει τα παραπτώματα του πλησίον, και έτσι ντρόπιασε περισσότερο τον εαυτό του, παρά τον άλλο, και κάθε λιμάνι έκλεισε για να καταφύγει σε καιρό ανάγκης και δημιούργησε για τον εαυτό του ευθύνες φοβερές ενώπιον της μέλλουσας κρίσης· διότι δεν θα αποστραφούν όλοι τόσο αυτόν(του οποίου τα αμαρτήματα γνωστοποιήθηκαν), όσο εκείνον που φανέρωσε εκείνα που δεν έπρεπε να αποκαλύψει.
Εσύ όμως μην πεις τίποτε από εκείνα που γνωρίζεις,αλλά σιώπησε, εάν θέλεις να αποκτήσεις καλή φήμη. Διότι όχι μόνο θα ανατρέψεις τα όσα έχουν λεχθεί, όχι μόνο θα τα καλύψεις, αλλά θα πετύχεις και άλλο καλό· διότι όχι μόνο θα ανατρέψεις τα όσα έχουν ειπωθεί και θα τα καλύψεις, αλλά θα κάνεις και άλλο καλό: δεν θα επιτρέψεις πλέον να σχηματίζεται ιδέα κακή σε βάρος σου. Σε κατηγορεί ο τάδε; Πες εσύ: «Αν τα γνώριζε όλα, δεν θα έλεγε τόσα μόνο». Σας προκάλεσαν θαυμασμό και έκπληξη τα λόγια αυτά; Κι όμως πρέπει να τα μιμείσθε· διότι γι’ αυτό τα λέμε σε εσάς όλα, όσα έχουν λεχθεί από τους έξω[:δηλαδή όσα δεν ανήκουν στην Αγία Γραφή], όχι επειδή δεν έχουν άπειρα τέτοια οι Γραφές, αλλά επειδή αυτά μπορούν να κάνουν κάποιον να ντραπεί περισσότερο· διότι και η Γραφή γνωρίζει να ομιλεί με σκοπό να αισθανθεί ντροπή ο πιστός, όπως όταν λέει «καὶ ἐὰν ἀσπάσησθε τοὺς φίλους ὑμῶν μόνον, τί περισσὸν ποιεῖτε; οὐχὶ καὶ οἱ τελῶναι οὕτω ποιοῦσιν;(:και αν χαιρετάτε μόνο τους φίλους σας Ιουδαίους, τι σπουδαίο κάνετε; Δεν κάνουν έτσι και οι τελώνες;)»[Ματθ.5,47].
Ο προφήτης Ιερεμίας επίσης παρουσίασε ενώπιον του λαού τους υιούς του Ρηχάβ, που δεν δέχθηκαν να παραβούν την πατρική εντολή [Ιερεμίας, κεφ.42]. Κακολόγησαν τον Μωυσή και οι γύρω από την Μαριάμ[Αριθμοί,κεφ.12],και εκείνος παρακάλεσε και αμέσως απαλλάχθηκαν από την τιμωρία, και δεν επέτρεψε παρά μόνο μερικοί να μάθουν ότι πέτυχε ικανοποίηση.
Όμως εμείς δεν ενεργούμε έτσι· αλλά αυτό προπάντων επιθυμούμε όλοι να μάθετε, ότι δεν έμειναν ατιμώρητες οι αδικίες. Μέχρι πότε θα ζούμε επάνω στην γη; Δεν είναι δυνατό να συναφθεί μάχη από μια παράταξη μόνο. Αν τους μανιακούς τους σύρεις και από τις δύο παρατάξεις, περισσότερο θα τους παροργίσεις. Αν όμως τους σύρεις μόνο από την δεξιά ή την αριστερή, τότε καταπραΰνεις τον θυμό. Εκείνος που χτυπά, αν μεν έχει απέναντί του εκείνον που δέχεται τα χτυπήματα, πιο πολύ υπερηφανεύεται, αν όμως έχει κάποιον που υποχωρεί στα χτυπήματα, περισσότερο παραλύει, και το χτύπημά του καταλήγει στον ίδιο. Διότι δεν παραλύει την δύναμη του ανταγωνιστή τόσο ο άνθρωπος που γνωρίζει να αγωνίζεται στο παγκράτιο[:αρχαίο ελληνικό αγώνισμα πάλης και πυγμαχίας], όσο ο άνθρωπος που βρίζεται και δεν ανταποδίδει τις ύβρεις· διότι αφού καταισχύνθηκε εκείνος, απέρχεται κατόπιν, και αφού ενοχοποιήθηκε πρώτα μεν από την συνείδηση, και δεύτερον από όλους εκείνους, οι οποίοι έβλεπαν. Υπάρχει επίσης και κάποια παροιμία: «εκείνος που τιμά, τον εαυτό του τιμά». Άρα και εκείνος που βρίζει, τον εαυτό του βρίζει. Κανένας δεν θα μπορέσει να μας αδικήσει, πάλι θα πω, εάν εμείς δεν αδικήσουμε τους εαυτούς μας· ούτε θα με κάνει φτωχό, εάν εγώ δεν κάνω τον εαυτό μου.
Εμπρός λοιπόν ας κάνουμε την εξής σκέψη. Ας υποθέσουμε ότι η ψυχή μου είναι φτωχική, και όλοι προσφέρουν σε εμένα τα χρήματα· τι εξυπηρετεί τούτο; Εφόσον εκείνη δεν μεταβάλλεται, όλα μάταια παρέχονται. Έστω ότι είναι η ψυχή μου μεγάλη και όλοι λαμβάνουν τα χρήματα· σε τι βλάπτει αυτό; Εφόσον εκείνη δεν την καθιστάς φτωχική, καμία βλάβη δεν προκύπτει. Έστω ότι είναι η ζωή μου ακάθαρτη και όλοι λέγουν τα αντίθετα για εμένα· τι ωφελεί αυτό; Διότι και αν λένε αυτά, όμως δεν τα αποδέχονται στην σκέψη τους.
Πάλι ας είναι η ζωή μου καθαρή, και όλοι ας λένε τα αντίθετα· και τι με αυτό; Διότι στη συνείδησή τους θα ενοχοποιήσουν τους εαυτούς τους· καθόσον δεν τα λένε αυτά επειδή τα πιστεύουν. Διότι όπως ακριβώς δεν πρέπει κανένας να αποδέχεται τους επαίνους, έτσι δεν πρέπει να αποδέχεται και τις κατηγορίες. Και γιατί τα λέω αυτά; Κανένας ποτέ δεν θα μπορέσει να μας επιβουλευθεί, ούτε να μας επιρρίψει κάποια κατηγορία σε βάρος μας, εάν θέλουμε.
Ας το εξετάσουμε επίσης και ως εξής· έστω ότι σε σύρει κάποιος στο δικαστήριο, έστω ότι σε συκοφαντεί, εάν θέλεις, και την ψυχή σου ακόμη σού αφαιρεί· και τι είναι αυτό, το να πάθεις για λίγο αυτά, χωρίς να αξίζει να τα πάθεις; «Αυτό λοιπόν το ίδιο», απαντάει ίσως κάποιος, «είναι κακό». Αυτό λοιπόν το ίδιο είναι καλό, το να πάθεις, χωρίς να αξίζει να το πάθεις. Αλλά γιατί; Έπρεπε να πάθει και να το αξίζει; Θα πω πάλι κάτι άλλο ως παράδειγμα· κάποιος φιλόσοφος, μη χριστιανός, όταν άκουσε ότι ο τάδε πέθανε και κάποιος από τους μαθητές είπε σε αυτόν: «Αλίμονο, πέθανε άδικα», εκείνος, αφού στράφηκε σε αυτόν, λέει: «Αλλά τι, δίκαια ήθελες να πεθάνει;».
Και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής επίσης δεν πέθανε άδικα; Ποιον λοιπόν περισσότερο ευσπλαχνίζεσαι; Εκείνον που πέθανε δίκαια ή εκείνον που πέθανε άδικα; Μήπως δεν θεωρείς αυτόν μεν δυστυχή, ενώ εκείνον τον θαυμάζεις; Σε τι λοιπόν έχει αδικηθεί ο άνθρωπος, ο οποίος και από αυτόν τον θάνατο έχει συναποκομίσει μέγα κέρδος, χωρίς να πάθει καμία βλάβη; Διότι εάν έναν που είναι αθάνατος, τον έκανε θνητό, ίσως να υφίστατο κάποια βλάβη· εάν όμως έναν, που είναι θνητός, και εκ φύσεως επρόκειτο λίγο μετά να δεχθεί τον θάνατο, έσπευσε Αυτός με δόξα να επιφέρει αυτόν, ποια είναι η βλάβη; Ας ρυθμίζεται η ψυχή μας καλά και απέξω δεν θα προξενηθεί καμία βλάβη.
Αλλά δεν είσαι ένδοξος. Και τι με αυτό; Διότι εκείνο ακριβώς που συμβαίνει με τα χρήματα, το ίδιο συμβαίνει και με την δόξα· διότι εάν θα είμαι μεγαλοπρεπής, δεν θα έχω καμία ανάγκη, αν όμως είμαι κενόδοξος, όσο περισσότερα πετύχω, τόσο μεγαλύτερες ελλείψεις θα έχω. Τότε λοιπόν θα είμαι πολύ περισσότερο λαμπρός και θα απολαύσω μεγαλύτερη δόξα, εάν περιφρονήσω την δόξα.
Γνωρίζοντας λοιπόν αυτά, ας ευγνωμονούμε τον Χριστό, τον Θεό μας, που μας χάρισε τέτοια ζωή, και ας ρυθμίζουμε αυτήν προς δόξαν Αυτού, διότι σε Αυτόν πρέπει η δόξα, μαζί με τον άναρχο Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
Πηγή: Εδώ.
