Του Β.
Χαραλάμπους, θεολόγου
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι εξ αφορμής του ‘‘Ουκρανικού ζητήματος’’, στηρίζοντες τη μονομερή εκχώρηση Αυτοκεφαλίας, κατέφυγαν σε εξουσιαστικές στρεβλώσεις αναφορικά με τα πρεσβεία τιμής του Οικουμενικού Θρόνου. Αν δει κανείς τις πρωτειακές παρερμηνείες υπό το πρίσμα του διαλόγου με τους Παπικούς, αντιλαμβάνεται το άτοπο αυτών.
Η προσπάθεια αποφυγής του εκκλησιαστικού τρόπου της συνοδικότητας και της συναίνεσης, στηρίζοντας τη μονομερή εκχώρηση Αυτοκεφαλίας, οδήγησε σε παρερμηνείες αναφορικά με τα πρεσβεία τιμής. Όλες αυτές οι παρερμηνείες ‘‘υπεροχής’’ με τις οποίες επένδυσαν τα πρεσβεία τιμής του Οικουμενικού Θρόνου προς χάριν του ‘‘Ουκρανικού ζητήματος’’, είναι πρωτόγνωρες για την Ορθόδοξη Εκκλησία και δυστυχώς δίνουν άλλοθι στις Παπικές στρεβλώσεις αναφορικά με το λεγόμενο ‘‘παπικό πρωτείο’’.
Είχε προς τούτο προβληθεί δογματική παρερμηνεία του λόγου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ‘‘ο Πατήρ μου μείζων μου εστί’’ (Ιω. 14,28), σε άρθρο του Αρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη που τιτλοφορείτο ‘‘Περί Ουκρανίας…’’, και που δημοσιεύτηκε στη Romfea.gr (11 Ιαννουαρίου 2019), στο οποίο μεταξύ άλλων ανεφέροντο τα εξής : «O ‘‘Πρώτος’’, ακόμα και στην Αγία Τριάδα, έχει τον ‘‘πρώτο’’ λόγο. ‘‘Ο Πατήρ μου μείζων μου εστίν’’ (Ιω. 14,28), είπε ο Ιησούς για τον Θεό Πατέρα Του, (με την έννοια ότι απ’ Αυτόν ‘‘γεννάται αϊδίως’’). Αναγνώρισε δηλαδή την ‘‘ανωτερότητά’’ Του! Και έμενε σ’ αυτό. Κατά τον επίγειο βίο Του όντας Θεός, Του επέδιδε τιμή και σεβασμό! Όταν λ.χ. πήρε στα χέρια Του τους πέντε άρτους και τα δύο ψάρια, κοίταξε προς τον ουρανό (Ματ. 14,19), προς τον Πατέρα Του, τον Γεννήτορά Του, ‘‘τιμών τον γεγεννηκότα, ούτω ποιεί’’ (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, εις το κατά Ματθαίον ΜΘ΄ P.G. 54:498). ‘‘Και τα ευκόλως εννοούμενα, παραλείπονται…!’’. Μπορεί, λοιπόν, ο Πατριάρχης μας ως Αρχιερέας να είναι ‘‘ίσος μεταξύ ίσων’’, δεν παύει όμως να είναι ο πρώτος μεταξύ των ίσων, και άρα δεν είναι ισάξιος ούτε με τον δεύτερο, πολύ δε περισσότερο, ούτε με τον τρίτο κ.λπ.».
Αυτός ο παρερμηνευτικός παραλληλισμός δεν έχει καμιά Πατερική βάση. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τονίζει ‘‘ότι το μείζον μεν εστί της αιτίας, το δε ίσον της φύσεως’’ (Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος Θεολογικός Τέταρτος). Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης αναφερόμενος στο λόγο του Αποστόλου Παύλου ‘‘Τω γαρ Αβραάμ επαγγειλάμενος ο Θεός, επί κατ’ ουδενός είχε μείζονος ομόσαι, ώμοσε καθ’ εαυτού (Εβρ. 6,13) λέγει, ‘‘δείξαι τον Απόστολον μαρτυρούντα τω λόγω, ότι μείζων του Υιού ο Πατήρ ουκ έστιν’’. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης δεν αναιρεί τον λόγο του Χριστού, ‘‘ο Πατήρ μου μείζων μου εστίν’’ (Ιω. 14,28), την παρερμηνεία αναιρεί. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος εις το κατά Ματθαίον ΜΘ΄ P.G. 54:498), σημειώνει τα εξής : ‘‘Διατί ανέβλεψεν εις τον ουρανόν και ευλόγησεν; έδει πιστευθήναι αυτόν, ότι από του πατρός εστί, και ότι ίσος εστί.’’. Εφόσον όμως γίνεται αναφορά στο λόγο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ‘‘ο Πατήρ μου μείζων μου εστί’’ (Ιω. 14,28), ας δούμε τι λέγει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ‘‘Εις το Κατά Ιωάννην, Ομιλία ΟΕ΄’’. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει τα εξής: «Ει δε λέγοι τις μείζονα είναι τον Πατέρα, καθ’ ο αίτιος του Υιού, ουδέ τούτο αντερούμεν». Το αυτό λέγει και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, σ’ αυτά που δηλώνουν τον Πατέρα ως αίτιο σημειώνει το εξής: «Τα δε ως αίτιον του Πατρός ως το ‘‘ο Πατήρ μου μείζων μου εστί’’» (Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού ‘‘Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως’’ – Περί των επί Χριστού λεγομένων). Κανείς παραλληλισμός δεν μπορεί να γίνει και καμιά παρερμηνεία.
Και η άλλη Πατερική ερμηνευτική για το λόγο του Χριστού, ‘‘ο Πατήρ μου μείζων μου εστίν’’ (Ιω. 14,28), που δίδεται από άλλους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Άγιος Αθανάσιος Αλεξανδρείας, ο Άγιος Αμβρόσιος κ.λ.π., καταρρίπτουν την παρερμηνεία αυτή της παραπομπής στο λόγο του Χριστού, ‘‘ο Πατήρ μου μείζων μου εστίν’’ (Ιω. 14,28) αναφορικά με τα πρεσβεία τιμής του Οικουμενικού Θρόνου. Ενδεικτικά παρατίθεται η σχετική αναφορά του Αγίου Αθανασίου Αλεξανδρείας, που αναφέρει εξής : «Όσα ουν λέγει η Γραφή, ότι έλαβεν ο Υιός, και εδοξάσθη ο Υιός δια την ανθρωπότητα αυτού λέγει, ου δια την θεότητα. Και ότε λέγει, ‘‘Ο Πατήρ μου ο πέμψας με, μείζων μου εστίν’’, επεί άνθρωπος γέγονε, μείζω αυτού λέγει τον Πατέρα. Λόγος δε ων του Πατρός ίσος αυτού εστίν» (Αγίου Αθανασίου Αλεξανδρείας, ‘‘Περί της ενσάρκου οικονομίας και κατά Αρειανών’’).
Αυτό που αναφέρει π. Βασίλειος Μπακογιάννης, ότι ‘‘και ως πρώτος, τουτέστιν ως ανωτάτη εξουσία της Ορθοδόξου Εκκλησίας…’’, αν το προβάλουν οι Παπικοί για το περιβόητο ‘‘παπικό πρωτείο’’, θα αντιληφθούμε το μέγεθος του ατοπήματος. Ο έχων τα πρεσβεία τιμής δεν είναι ‘‘ανωτάτη εξουσία της Ορθοδόξου Εκκλησίας’’. Ούτε και ο συμπερασματικός συλλογισμός, ‘‘και άρα δεν είναι ισάξιος ούτε με τον δεύτερο, πολύ δε περισσότερο, ούτε με τον τρίτο κ.λ.π’’. Αν τα δούμε υπό το πρίσμα του διαλόγου με τους Παπικούς, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτά δεν πρέπει να λέγονται.
Σε άρθρο του Ιερομονάχου Νικήτα Παντοκρατορινού, για το οποίο βιάστηκαν να ομιλήσουν και πάλι περί ‘‘εμπεριστατωμένης μελέτης’’, που τιτλοφορείται ‘‘Η αδελφική συνάντηση στο Αμμάν και η Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας’’ (3/6/2020), το οποίο δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο ‘‘Φως Φαναρίου’’, αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής : ‘‘Στην ιστορία της Ορθοδόξου Εκκλησίας βλέπουμε ποιος ήταν ο ρόλος του Πάπα Ρώμης (προ του σχίσματος). Επενέβαινε δυναμικά στις υποθέσεις άλλων τοπικών Εκκλησιών, ακόμα και της Κωνσταντινουπόλεως. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα βλέπουμε στον βίο του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, όπου ο Πάπας Ρώμης Άγιος Ιννοκέντιος, έβαλε επιτίμιο στον αυτοκράτορα, αλλά και σε όποιον κληρικό θα μεταδώσει την Θεία Κοινωνία σε αυτόν. Δηλαδή σε κληρικούς της Κωνσταντινουπόλεως κυρίως, αλλά και γενικότερα σε όλους τους κληρικούς όλων των Πατριαρχείων που θα έκαναν κάτι τέτοιο. Αλλά και σε βίους άλλων Αγίων βλέπουμε τις επεμβάσεις του Πάπα Ρώμης (που είχε τα πρωτεία τιμής), σε άλλες κατά τόπους Εκκλησίες όταν του το ζητούσαν. Πάντοτε συμμετείχε στις αποφάσεις όλων των ζητημάτων και ρύθμιζε όλα τα θέματα της Εκκλησίας επειδή είχε τα πρωτεία τιμής. Αυτά είναι λίγα δείγματα από την αρχαία Εκκλησία, ότι πάντοτε υπήρχε κάποια ανωτέρα αρχή. Πάντοτε κάποιος ήταν πάνω από όλους και ρύθμιζε τα εκκλησιαστικά θέματα. Ως πρώτος μεταξύ ίσων’’.
‘‘Στην ιστορία της Ορθοδόξου Εκκλησίας βλέπουμε ποιος ήταν ο ρόλος του Πάπα Ρώμης (προ του σχίσματος). Επενέβαινε δυναμικά στις υποθέσεις άλλων τοπικών Εκκλησιών, ακόμα και της Κωνσταντινουπόλεως’’ σημειώνει π. Β. Μπακογιάννης. Και αυτό να είχε συμβεί για την περίπτωση του Πάπα Ιννοκέντιου, κάτι όμως που δεν ισχύει, δεν μπορούσε να αποτελέσει έθος στην Εκκλησία. Το ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο για την περίπτωση του Πάπα Ιννοκέντιου, το καταμαρτυρούν ιστορικές μαρτυρίες και η επιστολή του Πάπα Ιννοκέντιου η επιστολή προς τον Αυτοκράτορα Αρκάδιο, αλλά και η ορθή επισήμανση του π. Επιφάνιου Θεοδωρόπουλου, ο οποίος αναφέρει ότι όταν τέθηκε στον τότε Πάπα Ιννοκέντιο το θέμα της καταδίκης του Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου, ο τότε Πάπας Ιννοκέντιος υπέδειξε τη Σύνοδο Δυτικών και Ανατολικών, ως αρμόδια να αποφασίσει, ‘‘ούσης μάλιστα πρωτοθρόνου της Εκκλησίας της Δύσεως’’, όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο π. Επιφάνιος. Θα μπορούσε σύμφωνα με τον ισχυρισμό αυτό, που εξ αφορμής του ‘‘Ουκρανικού’’ αποδίδεται ως δικαίωμα επέμβασης του Οικουμενικού Πατριάρχη, συνεπακόλουθα να αναγνωριστεί στον Πάπα τέτοιο προνόμιο κατά τον διάλογο με τους Παπικούς, δηλαδή να ‘‘επεμβαίνει δυναμικά στις υποθέσεις άλλων τοπικών Εκκλησιών’’; Υπό το πρίσμα του διαλόγου με τους Παπικούς, γίνεται πιστεύομε καλύτερα αντιληπτή η εξουσιαστική αυτή υπερβολή.
Αυτό που προβλήθηκε για τα πρεσβεία τιμής του Πάπα πριν το σχίσμα στο εν λόγω άρθρο, ότι δηλαδή ‘‘πάντοτε συμμετείχε (ο Πάπας) στις αποφάσεις όλων των ζητημάτων και ρύθμιζε όλα τα θέματα της Εκκλησίας επειδή είχε τα πρωτεία τιμής’’, για διασφαλιστεί το κατ’ αυτούς προνόμιο μονομερούς εκχώρησης Αυτοκεφαλίας, παρεπόμενα θα αναγνωρίσουν τέτοιο δικαίωμα στον Πάπα; Δηλαδή κατά τον ισχυρισμό αυτό ο Πάπας θα έχει το προνόμιο ‘‘πάντοτε να συμμετέχει στις αποφάσεις όλων των ζητημάτων και να ρυθμίζει όλα τα θέματα της Εκκλησίας επειδή είχε τα πρωτεία τιμής’’;
Η δικαιολόγηση που δίνεται επίσης, ‘‘ότι πάντοτε υπήρχε κάποια ανωτέρα αρχή’’, θα μπορούσε συνεπακόλουθα να αναγνωρισθεί στον Πάπα; Το αυτό φυσικά θα ισχύσει και για το συλλογισμό ότι, ‘‘πάντοτε κάποιος ήταν πάνω από όλους και ρύθμιζε τα εκκλησιαστικά θέματα. Ως πρώτος μεταξύ ίσων’’. Το ‘‘πρώτος μεταξύ ίσων’’ δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι συνηγορεί στο ‘‘πάντοτε κάποιος ήταν πάνω από όλους και ρύθμιζε τα εκκλησιαστικά θέματα’’. Υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι εξ αφορμής του Ουκρανικού πρόβαλαν ‘‘ανωτερότητα’’, υπεροχή και εξουσιαστικότητα στα ‘‘πρωτεία τιμής’’;
Θα προσθέσομε και αυτό που έγραφε ο ‘‘ανώνυμος’’ στο ‘‘Φως Φαναρίου’’, στην κληθείσα και πάλι ‘‘εμπεριστατωμένη μελέτη’’, ο οποίος σημείωνε μεταξύ άλλων τα εξής : ‘‘Εάν αρχίσω τα πολλά και δυσαρίθμητα παραδείγματα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας, σεβαστέ μου πάτερ, ή θα μετανοήσητε πικρώς δια τα γραφέντα ή θα ομολογήσητε ότι δεν υπάρχει Αποστολική διαδοχή εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία. Ασφαλώς, ίσως η σύγχρονη ελλειπής εκκλησιολογία να ανακηρύξη άκυρες και τις κανονικές πράξεις του Αποστόλου των Εθνών Παύλου διότι πως έλαβε την Αρχιερωσύνη; Δια της σωτηριώδους τυφλώσεώς του; Δια του βαπτίσματος υπό Ανανίου; Ή δια της συναντήσεώς του με τον Πέτρον εξ ου έλαβε την ευλογίαν του κηρύττειν;’’ Αυτό που αναφέρει δεν ερείδεται σε καμιά αγιογραφική αναφορά. Θα εδέχοντο να προβάλουν οι Παπικοί τέτοια ανυπόστατη παραπομπή;
Αντί
άλλου επιλόγου, είναι προτιμότερο να παραθέσομε αυτό που έγραφε Άγιος Μελέτιος
ο Πηγάς στον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμίας Β΄: ‘‘Οίδα επί τη αναγωγή εις Πατριαρχείον της
Μοσκόβου Μητροπόλεως, ου γαρ σε διαλανθάνει ουχ ενός είναι τούτο Πατριάρχου (ει
μη τη Παλαιά Ρώμη επανακολουθείν έγνωκεν η Νέα) αλλά Συνόδου και Συνόδου
Οικουμενικής (των Ορθοδόξων δηλαδή)’’.
Αποτέλεσμα της επιστολής αυτής ήταν η Σύνοδο του 1593, χωρίς να
παρατεθεί ενδιάμεσα καμιά παρερμηνεία των πρεσβείων τιμής από κανέναν.
Επαναλαμβάνοντας το ‘‘ου γαρ σε διαλανθάνει ουχ ενός είναι τούτο Πατριάρχου (ει
μη τη Παλαιά Ρώμη επανακολουθείν έγνωκεν η Νέα) αλλά Συνόδου και Συνόδου
Οικουμενικής (των Ορθοδόξων δηλαδή)’’, δίδεται ακόμα μια απάντηση σε όσους
επιμένουν στην μονομερή εκχώρηση Αυτοκεφαλίας, προβάλλοντας εξουσιαστικές παρερμηνείες αναφορικά με τα πρεσβεία τιμής
του Οικουμενικού Θρόνου.
* "Τα
δύο άκρα", Αρχιμανδρίτου Επιφανίου Ι.
Θεοδωροπούλου, Έκδοσις Ιερού Ησυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνος.
