Θεοφάνης Τάσης: Από την ανοσία των πολλών στην αθανασία των λίγων
Το 2020 συντελέστηκε ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση συγχώνευσης ανθρώπου – μηχανής που πρεσβεύει ο υπερανθρωπισμός. Η εταιρεία Neuralink δημιούργησε ένα εγκεφαλικό εμφύτευμα που επιτρέπει τη διάδραση με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ο υπερανθρωπισμός είναι ένα σύνθετο, μη ομοιογενές ρεύμα μεταξύ φιλοσοφικής ανθρωπολογίας και φιλοσοφίας της τεχνικής, που συνενώνει ποικίλες προβληματικές από ετερόκλητα πεδία όπως η φυσική, οι κοινωνικές επιστήμες, η νευροεπιστήμη, η πληροφορική, η μοριακή βιολογία, η ρομποτική και η έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη. Στοχεύει στην τροποποίηση και αναβάθμιση του ανθρώπου μέσω της τεχνικής, πρεσβεύοντας ότι η βιολογική εξέλιξη είναι ατελής και δίχως κατεύθυνση, ως εκ τούτου θα πρέπει να την αναλάβουμε οι ίδιοι.
Υιοθετώντας στοιχεία του ανθρωπισμού όπως ο ορθός λόγος, η αυτογνωσία, η επιμέλεια εαυτού και η αυτονομία, ο υπερανθρωπισμός τα μεθερμηνεύει με αναφορά το ιδεώδες της δημιουργίας ενός νέου ανθρώπινου είδους. Εν ολίγοις, όπως ο άνθρωπος ξεπέρασε τη ζωώδη φύση του, έτσι οφείλει να υπερβεί πλέον την ανθρώπινη στην παρούσα βιολογική μορφή της.
Οι υπερανθρωπιστές πρεσβεύουν ότι ανανεώνουν και ολοκληρώνουν την παράδοση του ανθρωπισμού εκπληρώνοντας τις υποσχέσεις του για την τελείωση του ανθρώπου. O,τι ο ανθρωπισμός επεδίωκε μέσω της Παιδείας, της πνευματικής και σωματικής άσκησης, ο υπερανθρωπισμός υποστηρίζει ότι θα το πετύχει με τη χρήση της τεχνικής. Εναρμονίζοντας την επιθυμία της αυτοβελτίωσης με την επιθυμία της αθανασίας, το αίτημα της ανθρώπινης τελείωσης γίνεται πλέον πρόταγμα θέωσης του ανθρώπου. Με αυτή την έννοια, στον υπερανθρωπισμό δεν επιχειρείται η υπέρβαση του ανθρώπου καθαυτού, αλλά η αδιεχής βελτίωση των σωματικών και ψυχικών ικανοτήτων του. Eτσι, από την ανθρωπολογική περιγραφή του ανθρώπου ως όντος ικανού για αυθυπέρβαση εξάγεται η κανονιστική απαίτηση του ελέγχου της βιολογικής εξέλιξής του μέσω της τεχνικής.
Oμως, η αναζήτηση της αθανασίας στον υπερανθρωπισμό δεν αποτελεί μόνο φυσική συνέπεια της επιδίωξης για αυτοβελτίωση του ανθρώπου, αλλά είναι επιπλέον αναγκαία, καθώς οι αναβαθμίσεις υπό τη σκιά του θανάτου δεν μπορούν να αξιοποιηθούν στον μέγιστο βαθμό. Μόνο μετά την επίτευξη της αθανασίας ο άνθρωπος θα έχει τον αναγκαίο χρόνο όχι μόνο για την πλήρη αξιοποίησή τους, αλλά και για την επίλυση όλων των προβλημάτων του και την εκπλήρωση των ονείρων του. Τέλος, σύμφωνα με τους υπερανθρωπιστές, η ίδια η επιθυμία αυτοβελτίωσης πηγάζει από την επιθυμία υπέρβασης της θνητότητας, η οποία είναι το θεμελιώδες γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης, τουλάχιστον από την εποχή του έπους του Γκιλγκαμές. Η ιστορική αποστολή του υπερανθρωπισμού έγκειται στην εκπλήρωση αυτής της επιθυμίας.
Για τους υπερανθρωπιστές η επιδίωξη της αθανασίας συνιστά προϋπόθεση ώστε η ανθρωπότητα να αντιμετωπίσει επιτυχώς πλανητικά ζητήματα όπως ο λιμός, οι επιδημίες, η οικολογική καταστροφή, οι πόλεμοι και άλλες απειλές για την ύπαρξή της. Οι υπερανθρωπιστές πιστεύουν ότι, εφόσον υπάρχει πλέον επαρκής χρόνος, όλα τα προβλήματα του ανθρώπινου είδους θα επιλυθούν. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι για την επίλυση των πλανητικών προκλήσεων δεν απαιτείται η αθανασία του συνόλου της ανθρωπότητας, αλλά μιας ικανής μειοψηφίας που θα λειτουργεί ως πρωτοπορία.
Περιέργως, παραβλέπουν τον κίνδυνο εγκαθίδρυσης μιας τυραννικής ολιγαρχίας με άλλοθι τη σωτηρία του ανθρώπινου είδους. Επίσης, υποτιμούν πολλαπλά δύσκολα ζητήματα που γεννά η αθανασία. Αν έχουν απαγορευθεί οι γεννήσεις ή έχουν περιοριστεί προκειμένου να αποφευχθεί ο υπερπληθυσμός του πλανήτη, τότε τι θα συμβαίνει με όσους επιθυμούν να γίνουν γονείς; Επιπλέον, μια τέτοια απαγόρευση θα είχε βαρύνουσες συνέπειες επειδή κάθε γέννηση σημαίνει μια αρχή και μια αλλαγή του κόσμου με έναν μοναδικό τρόπο.
Τόσο ο Hans Joas στην «Αρχή της ευθύνης» όσο επίσης η Hannah Arendt στην «Ανθρώπινη κατάσταση» υποστηρίζουν ότι αν δεν γνωρίζουμε ως είδος πώς να τελειώνουμε, τότε θα ξεχάσουμε πώς να αρχίζουμε. Μια ανθρωπότητα χωρίς γεννήσεις είναι μια ανθρωπότητα χωρίς νιότη, δίχως αυθορμητισμό και με περιορισμένη ικανότητα διαχείρισης του νέου, η οποία δυσκολεύεται να ξεκινά νέα πράγματα. Η καθημερινότητα θα χαρακτηρίζεται μάλλον από μονοτονία και πλήξη. Επιπρόσθετα, οι οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις θα αλλάξουν ριζικά καθώς οι άνθρωποι θα είναι αιώνια σύζυγοι, αδέλφια, γονείς ή θα περνούν αιώνες με τους ίδιους γείτονες, συναδέλφους ή συμπολίτες. Ενδεχομένως να καταστούν απαθείς έχοντας βιώσει τόσες εμπειρίες, όντας πλέον όχι απλώς απρόθυμοι, αλλά επίσης δύσπιστοι προς την αλλαγή. Σε αυτή την περίπτωση οι φόβοι της απώλειας και της απόρριψης στις προσωπικές σχέσεις πιθανώς να μεγεθύνονται.
* Ο κ. Θεοφάνης Τάσης είναι καθηγητής Σύγχρονης Πρακτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Alpen-Adria της Αυστρίας.
