(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Άγιος Γρηγόριος Νύσσης
Περί αρετής, ήτοι εις τον βίον του Μωυσέως
Εκείνο που παθαίνουν όσοι αγαπούν να παρακολουθούν τους ιππικούς αγώνες, οι οποίοι, προς εκείνους που υποστηρίζουν κατά τους αγώνες δρόμου, κι αν ακόμα δεν τους λείπει η προθυμία για τρέξιμο, ωστόσο από την επιθυμία της νίκης φωνάζουν ενθαρρυντικά, παρακολουθούν με το βλέμμα από ψηλά το τρέξιμο και παρακινούν, όπως νομίζουν, τον ηνίοχο να τρέξει γρηγορότερα, και συγχρόνως κραυγάζουν στ’ άλογα και αντί μαστίγιο απλώνουν και κουνούν τα χέρια τους προς αυτά, όχι βέβαια ότι τα καμώματά τους αυτά συντελούν καθόλου στη νίκη, αλλά από εύνοια προς τους αγωνιζόμενους θέλουν να δείξουν με τις φωνές και τις χειρονομίες την προθυμία και το ενδιαφέρον τους, κάτι παρόμοιο κάνω κι εγώ νομίζω, πιο ακριβέ μου ανάμεσα στους φίλους και τους αδελφούς· ενώ αγωνίζεσαι σπουδαία μέσα στο στάδιο της αρετής στο θείο δρόμο και εντείνεις τις δυνάμεις σου προς το βραβείο της ουράνιας κλήσης με γοργά κι ανάλαφρα άλματα, σε παρακινώ με τις φωνές μου για να βιαστείς και σε προτρέπω να αυξήσεις ακόμη την ταχύτητά σου και τη σπουδή σου.
Και δεν τα κάνω αυτά ωθούμενος από μια άλογη μανία, αλλά σου προσφέρω όσα θα σ’ ευχαριστήσουν σαν αγαπητό παιδί μου που είσαι. Επειδή το γράμμα που μου έστειλες εδώ και λίγο καιρό μου φανέρωνε αυτό σου το αίτημα, να σου κάνω ένα υπόμνημα για τον τέλειο βίο, γι’ αυτό νόμισα ότι πρέπει να σου προσφέρω με τους λόγους μου, αν όχι τίποτα άλλο χρήσιμο, οπωσδήποτε όμως αυτό ακριβώς, το ότι δε θα σου ήταν άχρηστο να έχεις ένα υπόδειγμα υπακοής.
Αν εγώ, που έχω ταχθεί στη θέση του πατέρα τόσων ψυχών, νομίζω ότι πρέπει με τα άσπρα μου μαλλιά να δεχτώ την απαίτηση της φρόνιμης νεότητας, πολύ πιο φυσικό είναι να φανεί σε σένα ισχυροποιημένο το κατόρθωμα της ευπείθειας της νεότητάς σου παιδαγωγημένης από μένα σε υπακοή εκούσια.
Φτάνουν αυτά ως εδώ.
Ας προχωρήσω τώρα στο σκοπό που έθεσα κάνοντας οδηγό στο λόγο μου το Θεό. Μου ζήτησες, αγαπητέ μου, να σου διαγράψω [περιγράψω] ποιος είναι ο τέλειος βίος. Και είναι φανερό πως αποβλέπεις σ’ αυτό· αν βρεθεί δηλαδή αυτό που θέλομε, να μεταφέρεις στη δική σου ζωή τη χάρη που θα σου φανερώσει ο λόγος μου.
Εγώ όμως είμαι και στα δύο ανίκανος. Γιατί και το να περιλάβει ο λόγος μου την τελειότητα και να δείξω επάνω στη ζωή αυτό που θα συλλάβει ο λόγος μου, λέγω πως και το ένα και το άλλο είναι πάνω από τη δύναμή μου. Και ίσως όχι εγώ μόνο, αλλά πολλοί και από τους μεγάλους και από τους εξέχοντες στην αρετή θα ομολογήσουν πως τους είναι αδύνατο κάτι τέτοιο.
Για να μη φανώ όμως, μιλώντας σύμφωνα με τη γλώσσα του ψαλμωδού, ότι φοβούμαι εκεί όπου δεν υπάρχει τίποτε φοβερό, θα σου παραστήσω σαφέστερα αυτό που θέλω. Σε όλα τα άλλα όσα μετρούνται με τις αισθήσεις η τελειότητα περικλείεται μέσα σε ορισμένα όρια, όπως γίνεται με το ποσό είτε είναι συνεχές είτε μερισμένο.
Κάθε μέτρο ενός ποσού περιέχεται σε κάποια δικά του όρια. Κι όποιος έχει υπόψη τον πήχυ ή τη δεκάδα του αριθμού ξέρει από πού να αρχίσει και πού να καταλήξει, ώστε να έχει το τέλειο. Για την αρετή όμως μάθαμε από τον Απόστολο έναν όρο της, ότι δεν έχει κανένα όριο.
Ο μεγάλος εκείνος και βαθυστόχαστος, ο θείος Απόστολος, τρέχοντας πάντοτε το αγώνισμα της αρετής, δεν έπαυσε ποτέ να προχωρεί όλο και πιο μπροστά. Ούτε και ήταν γι’ αυτόν ασφαλισμένη η στάση στο τρέξιμο. Γιατί;
Επειδή κάθε αγαθό δεν έχει στη φύση του όριο, αλλά ορίζεται με την παράθεση του αντίθετου. Όπως η ζωή ορίζεται με το θάνατο, το φως με το σκότος και γενικά κάθε αγαθό καταλήγει σ’ αυτά που νοούνται αντίθετα με τα αγαθά.
Όπως λοιπόν το τέλος της ζωής είναι αρχή του θανάτου, έτσι και το σταμάτημα του δρόμου της αρετής γίνεται αρχή του δρόμου της κακίας. Δεν αποδείχτηκε λοιπόν ψευδής ο λόγος μου ότι είναι αδύνατο να κλειστεί η αρετή στην τελειότητα. Γιατί αποδείχτηκε ότι το περιοριζόμενο μέσα σε όρια δεν είναι αρετή.
Από το βιβλίο,«Γρηγορίου Νύσσης, Άπαντα τα έργα, τόμος 9», εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια Ιγνάτιος Σακαλής.
