Ἡ στροφή 180ο τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου
Γράφει ὁ κ. Παῦλος Τρακάδας, θεολόγος
Εὑρισκόμεθα πιθανῶς εἰς τά πρόθυρα τοῦ Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς ἡ «Ὀρθοδοξία» ἐπέτυχε νά εὑρίσκεται εἰς ἐμφυλιοπολεμικήν κατάστασιν ὄχι μόνον εἰς Εὐρασίαν (βλ. Οὐκρανίαν) καί Ἀφρικήν, ἀλλά καί ὅπου γῆς π.χ. ΗΠΑ, μέ τό Φανάρι εἰς τό πλευρόν τῶν Ἀμερικανῶν κατά τῶν Ρώσων. Παρά τάς ἐκκλήσεις διά σύγκλησιν Πανορθοδόξου, διά νά ἐκτονωθῆ ἡ ἔντασις καί νά ἀποσταλῆ μήνυμα εἰρήνης πρός πᾶσαν κατεύθυνσιν, αὐταί δέν εἰσακούονται. Εἰς τήν δίνην αὐτῆς τῆς ζοφερᾶς καταστάσεως ὅποιος ἐπιχειρεῖ νά ὑπερασπισθῆ τό ἐκκλησιαστικόν δίκαιον ἔρχεται ἀντιμέτωπος μέ τήν προπαγάνδα τῆς σπιλώσεως. Διά τοῦτο ὀφείλει κανείς αὐτὴν τήν κρίσιμον ὥραν νά χρησιμοποιήση τά ἴδια τά λόγια τῶν πρωταγωνιστῶν.
Ἡ ρίζα τοῦ προβλήματος δέν εἶναι ἡ παράβασις κάποιων Ἱ. Κανόνων, αὐτό εἶναι τό ἀποτέλεσμα. Τό ὅλον ζήτημα ἔχει τήν ἀφετηρίαν του εἰς τό φρόνημα. Εἰς τάς ἐκκλησιαστικάς διοικήσεις δέν ὑπάρχει πλέον συνοδικόν, ἀλλά «προκαθημενοκεντρικόν» σύστημα, δηλ. παπίζον. Εἶναι ἀνάγκη λοιπόν νά ὑπενθυμίσωμεν εἰς τόν πρωτοστάτην τοῦ διχασμοῦ εἰς τήν Ἐκκλησίαν, τόν Πατριάρχην Βαρθολομαῖον τί ἐδήλωνε παλαιότερα.
Τήν 14ην Δεκεμβρίου 1995 ὁ Πατριάρχης Κων/λεως ἐξεφώνησε μία βαρυσήμαντον ὁμιλίαν εἰς τήν Ζυρίχην ἐνώπιον τῶν ἐκπροσώπων τῆς «Διασκέψεως Ἑλβετῶν Ἐπισκόπων» ἀλλά καί παπικῶν πιστῶν, ἀπό τήν ὁποίαν παραθέτομεν μεγάλον μέρος μεταφρασμένον ἀπό τά ἀγγλικά, ὡς αὐτή ἐδημοσιεύθη εἰς τήν ἱστοσελίδα «orthodoxsynaxis.com» τὴν 26ην Ὀκτωβρίου 2021:
«…Μέ τή θέληση τοῦ Θεοῦ καί τή μεγάλη προσοχή τῶν μακαριστῶν προκαθημένων πού προηγήθηκαν στίς ἕδρες τῶν δύο Ἐκκλησιῶν μας — δηλαδή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας ἡ μετριότης μου εἶναι σήμερα ὁ πρῶτος ἐπίσκοπος σέ ὑπηρεσία καί τιμή, καί τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, στῆς ὁποίας τήν ἕδρα βρίσκεται ἐπί τοῦ παρόντος ὁ ἀδελφός μου, ἡ Ἁγιότητά του ὁ Πάπας Ἰωάννης Παῦλος Β’ — εἶναι μιά εὐχάριστη καί πολλά ὑποσχόμενη εὐκαιρία ὅτι τέτοιες συναντήσεις κατέστησαν δυνατές καί κάτι τό κανονικό. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἀντιπαραθέσεις καί συμπεριφορές ἐννιακοσίων καί πλέον ἐτῶν δέν ἐξαφανίζονται μονομιᾶς, πολύ περισσότερο πού σήμερα ὁρισμένα μέλη τῆς μιᾶς ἐξακολουθοῦν νά παρεμβαίνουν στή θρησκευτική ζωή ἐκείνων τῆς ἄλλης, οἱ ὁποῖοι ἀπορρίπτουν αὐτές τίς εἰσβολές. Ὁ καθένας, ὅμως, εἶναι ὑπεύθυνος γιά τίς πράξεις του καί γιά αὐτούς πού ὠθεῖ σέ παρόμοιες ἐνέργειες. Ἀλλά ὁ καλύτερος τρόπος, γιά νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τίς ἀντιπαραθέσεις, εἶναι νά ὁμολογήσουμε τά λάθη πού διαπράχθηκαν, νά ἀναζητήσουμε σημεῖα ἐπαφῆς καί κατανόησης, γιά νά ἑδραιωθεῖ ὁ σωστός δρόμος καί νά γνωρίζουμε πῶς νά συζητήσουμε ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ὅλα τά προβλήματα πού μᾶς ἀνησυχοῦν, εἰδικά αὐτά πού προκαλοῦν τό μεγαλύτερο πόνο καί πρόβλημα ἤ ἀποτρέπουν τήν ἑδραίωση πίστης στήν εἰλικρίνεια τέτοιων ἐπαφῶν.
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν πιστεύει στή δυσπιστία, δέν ἀποδέχεται τή δυνατότητα ἀνειλικρινοῦς ἐπικοινωνίας, ἐπιθυμεῖ νά εἶναι ὅλοι φίλοι τῆς ἀλήθειας καί θά ἤθελε νά εἶναι ὄντως ἔτσι. Μιλάει πάντα καθαρά καί μέ κάθε εἰλικρίνεια, πεπεισμένη ὅτι μιά τέτοια στάση ἐκ μέρους της ἐκτιμᾶται καί ὅτι ἀκυρώνει τήν ἀπροθυμία. Ἐπιπλέον, ὁ ἴδιος ὁ Κύριος μᾶς προστάζει ρητά νά μιλᾶμε εἰλικρινά. Ὅταν λέμε «ναί» νά εἶναι «ναί» καί ὅταν λέμε «ὄχι» νά εἶναι «ὄχι».
Παρόλο ὅτι αὐτή ἡ ἐντολή τοῦ Κυρίου, ὅπως καί ὅλες οἱ ἐντολές Του, ἀπευθύνεται σέ κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά, δέν ἐπιτρέπει οἱ ἀνθρώπινες ὁμάδες (ἐνν. ὡς σύνολα) νά ἐνεργήσουν διαφορετικά ὡς πρός αὐτό, γιατί ὁ καθένας ἀπό ἐμᾶς εἶναι ὑπεύθυνος γιά τίς πράξεις του, εἴτε προσωπικά εἴτε ὡς ἐκπρόσωπος μιᾶς ὁμάδας. Σέ καμία περίπτωση δέν ἀπαλλάσσεται ἀπό τήν προσωπική εὐθύνη καί θά ἦταν βλάσφημο νά πιστεύουμε ὅτι ὁ παντογνώστης Κύριος θά δυσκολευτεῖ νά διακρίνει τήν ἔκταση αὐτῆς τῆς εὐθύνης, ἐνόψει καί τῶν ἐξωτερικῶν ἐπιρροῶν πού ἐπιδροῦν στήν ἐλεύθερη βούληση τοῦ ἀτόμου.
Ἡ προσωπική εὐθύνη ἰδιαιτέρως τῶν ἐπισκόπων -ἀπό τούς ὁποίους εἶμαι ἕνας-, εἶναι μεγάλη καί ἀμεταβίβαστη, προκειμένου νά διαμορφώσουν τήν πορεία τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας, γιά τήν ὁποία εἶναι προσωπικά ὑπεύθυνοι καί στήν ὁποία ἀνήκουν ὀργανικά καί πνευματικά.
Ἡ ἐντολή τοῦ Κυρίου, πού δόθηκε σέ ὅλους τούς ἀποστόλους καί ἀπό αὐτούς σέ ὅλους τούς ἐπισκόπους, νά ἁλιεύσουν μαθητές σέ ὅλα τά ἔθνη διδάσκοντάς τους νά τηροῦν ὅλα ὅσα τούς διέταξε, καθώς καί ἡ ἐντολή πού δόθηκε στόν Ἀπόστολο Πέτρο, «γίνε ὁ ποιμένας τῶν προβάτων μου» καί «βόσκε τά πρόβατά μου» εἶναι, ὅσον ἀφορᾶ τήν εὐθύνη τοῦ ἐπισκόπου, μιά προσωπική καί μή μεταβιβάσιμη ἐντολή. Ὅταν ὁ ἐπίσκοπος δέν εἶναι σέ θέση νά ἐκπληρώσει τά καθήκοντα πού τοῦ ἀναλογοῦν, μπορεῖ νά ἐπιλέξει γιά τόν ἑαυτό του συνεργάτες — διακόνους, ἱερεῖς καί ἀκόμη καί ἄλλους. Ἐντούτοις, πρέπει νά τούς ἐπιβλέπει, γιατί εἶναι ὑπεύθυνος γιά τήν ἐπιλογή του, γιά τήν ἐπίβλεψή τους καί, ἔμμεσα, γιά ὅλες τίς ἐνέργειες πού κάνουν κατά τήν ἄσκηση τῶν καθηκόντων τους, κάτι πού ὡστόσο δέν ἀφαιρεῖ ἀπό τόν κάθε συνεργάτη τήν προσωπική εὐθύνη γιά τίς πράξεις του.
Θά ἦταν ἀπαράδεκτο ὁ προκαθήμενος τῆς Ἐκκλησίας νά θεωρεῖται κάθε φορά ὡς ὁ μόνος ὑπεύθυνος γιά τήν πορεία τῆς Ἐκκλησίας στήν ἱστορία. Οὔτε ἐξαφανίζεται ἡ εὐθύνη τῶν ἄλλων μελῶν τῆς Ἐκκλησίας μόνο καί μόνο, ἐπειδή ἐνεργοῦν σύμφωνα μέ τίς ὁδηγίες τοῦ προκαθήμενου ἤ τοῦ σώματος τῶν ἐπισκόπων.
Τό λέω αὐτό, γιατί ἡ ἰδέα ὅτι ὁ Κύριος, ὅταν ἐπέλεξε τούς δώδεκα ἀποστόλους, ἀνέθεσε σέ ἕνα ἀπό αὐτούς τό καθῆκον νά κυβερνᾶ τούς ὑπόλοιπους ἀπό αὐτούς δέν ἔχει βάση στήν Ἁγία Γραφή. Ἡ ἐντολή τοῦ Κυρίου στόν Πέτρο νά εἶναι ὁ ποιμένας τῶν προβάτων Του σήμαινε ἐπανάληψη ἐκείνης τῆς ἐντολῆς πού εἶχε δώσει σέ ὅλους τούς ἀποστόλους καί ὅτι ὁ τελευταῖος τήν εἶχε παραβεῖ, ἔχοντας ἀποκηρύξει Αὐτόν τρεῖς φορές, διακόπτοντας ἔτσι τήν ἐπαφή του μέ τόν Κύριο.
Ἔτσι, αὐτό δέν σήμαινε ὅτι τοῦ ἀνατέθηκε ἕνα ποιμαντικό ἔργο ἀνώτερο ἀπό αὐτό τῶν ἄλλων μαθητῶν. Ὁ Κύριος «ἔδωσε τό ὄνομα τῶν ἀποστόλων» (Λουκᾶς 3,13) σέ ὅλους τούς μαθητές Του ἐξίσου καί χωρίς καμία διάκριση. Τούς ἔδωσε ἐξουσία πάνω στά ἀκάθαρτα πνεύματα (Ματθαῖος 10:1). Καί σέ ὅλους εἶπε: «Πηγαίνετε νά κάνετε μαθητές ἀπό ὅλα τά ἔθνη» (Ματθαῖος 28,19• Μᾶρκος 16,15). Ἀπό αὐτό προκύπτει ὅτι ὁ καθένας ἀπό ἐμᾶς τούς Ἐπισκόπους θεωρεῖται προσωπικά ὑπεύθυνος γιά τή διευκόλυνση ἤ τήν παρεμπόδιση τῆς πορείας τοῦ σκάφους τῆς Ἐκκλησίας, γιά τήν καλή ἤ κακή διατήρηση αὐτῆς τῆς πορείας.
Στήν Ἀνατολική Ὀρθόδοξη παράδοσή μας —πού διατηρεῖ ἀναλλοίωτα τό συνοδικό σύστημα— αὐτή εἶναι ἡ κοινή μας πεποίθηση καί καθημερινή πρακτική, γιατί οἱ ἐκκλησιαστικές ἀποφάσεις μείζονος σημασίας λαμβάνονται συνοδικά. Δηλαδή συμμετέχουν ἀρκετοί ἐπίσκοποι καί κανένας δέν ἔχει δικαίωμα ἀρνησικυρίας ἤ ὑπερίσχυσης ψήφου. Ὡστόσο, συμβαίνει ὅτι ἕνας ἀπό αὐτούς, μέ τήν προσωπικότητά του, ἐμπνέει τήν ἐμπιστοσύνη τῶν ἄλλων. Μόνο τότε ὑπερισχύει ἡ γνώμη του, ὄχι ἐπειδή ἔχει κυρίαρχη φωνή.
Αὐτό τό σύστημα διαχείρισης τῶν ὑποθέσεων τῆς Ἐκκλησίας, βασισμένο στήν κοινή εὐθύνη καί ἀποκέντρωση πού ἐφαρμόζει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, ἐξηγεῖ θεμελιωδῶς τό γεγονός ὅτι, ὅσο εἶναι ἀνθρωπίνως δυνατό, διατηρεῖ ἄθικτη τήν ἀρχαία παράδοση. Διότι, ἐλλείψει κεντρικῆς διοίκησης καί εὐθύνης, γιά νά εἰσαχθεῖ μιά καινοτομία στή διδασκαλία ἤ στήν πράξη, αὐτό πρέπει νά συμφωνηθεῖ ἀπό ὅλους τούς ἐπισκόπους ἤ ἀπό ἕνα πολύ μεγάλο ἀριθμό ἀπό αὐτούς, πρᾶγμα δύσκολο. Διαφορετικά, ἡ ἐκτροπή δέν ἔχει ἐμβέλεια πέρα ἀπό τήν ἐπικράτεια ἐκείνου πού κάνει λάθος καί συνήθως δέν διαρκεῖ περισσότερο ἀπ’ ὅσο αὐτός ζεῖ, ἐνῶ σέ ἕνα συγκεντρωτικό σύστημα, ὅπου ὑπάρχει ἡ δυνατότητα τῆς κυρίαρχης φωνῆς, ἀρκεῖ γιά αὐτόν πού ἀπολαμβάνει αὐτή τή «φωνή», νά ἀποδεχτεῖ τήν καινοτομία καί νά τήν ἐπιβάλλει στούς ἄλλους, γιά νά ἀλλάξει ὁλόκληρη ἡ διδασκαλία ἤ τό ἦθος τῆς Ἐκκλησίας πού βρίσκεται στή δικαιοδοσία του. Ἐπιπλέον, εἶναι πολύ πιό εὔκολο γιά ἕνα καινοτόμο παρά γιά πολλούς νά τεθεῖ ἐπικεφαλῆς τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι εὐκολότερο ἕνας μόνο νά κάνει λάθος, παρά πολλοί.
Ἐπιπλέον, εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Κύριος πού ἐγγυᾶται τήν (ὀρθή) κρίση δύο συγκεντρωμένων στό ὄνομά Του, ἔχοντας δηλώσει ὅτι εἶναι ἀνάμεσά τους (Ματθαῖος 18,20) καί ὅτι ἄν συμφωνήσουν νά ζητήσουν ὁτιδήποτε, θά τούς χορηγηθεῖ. Ἀκόμη περισσότερο ἄν τό αἴτημά τους πρέπει νά διατηρηθεῖ ἐντός τῆς ἀληθείας.
Δέν ὑπάρχει παρόμοια ὑπόσχεση τοῦ Κυρίου ὅτι θά εἶναι μαζί καί θά συνεργαστεῖ μέ ἕνα μόνο πού διαχωρίζει τόν ἑαυτό του ἀπό τούς ἄλλους καί τοποθετεῖ τόν ἑαυτό του πάνω ἀπό τούς ἄλλους.
Σύμφωνα μέ τήν ἐμπειρία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, τό ἀποκεντρωμένο συνοδικό σύστημα ἔχει ἐπιπλέον τό πλεονέκτημα νά ἐμποδίζει κάποιον ἀπό τό νά ἐπιβληθεῖ στήν Ἐκκλησία καί νά διεκδικήσει ἀναιτιολόγητα γιά τόν ἑαυτό του κεντρική ἐξουσία πού, σέ κάθε περίπτωση, δέν ὑπάρχει. Θά πρέπει νά συλλάβει ὅλους τούς ἐπισκόπους πού εἶναι ἐγκατεστημένοι στίς τοπικές ἐπισκοπές τους, μιά ἐπικίνδυνη ἐπιχείρηση. Δεδομένου ὅτι κάθε Ἐκκλησία ἀπολαμβάνει πλήρη ὀργάνωση, ἡ τελική κατάργηση τοῦ πνευματικοῦ κέντρου, στό ὁποῖο ἀνήκει δέν ἐπηρεάζει τή λειτουργία της.
Ἡ φαινομενική ταλαιπωρία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας – ὅτι, ἐπειδή δέν ἔχει κεντρική διοίκηση, στερεῖται ἐξουσίας – ἀποδεικνύεται τελικά πλεονέκτημα, καθώς ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν βασίζεται στήν κοσμική ἐξουσία, ἡ ὁποία δέν εἶναι πραγματική, ἀλλά μᾶλλον στήν ἐξουσία τοῦ Θεοῦ…».
Εἰς τά παρατεθέντα εἶναι ἐμφανής, τόσον ἡ ροπή τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου πρός τόν οἰκουμενισμόν, ὅσον καί τό λυκόφως τῆς «πρωτειομανίας» του, μόλις ὀλίγα ἔτη ἀπό τήν ἀνάρρησίν του. Ὡστόσον, ἡ ὁμιλία αὐτή περιέχει ὀρθάς τοποθετήσεις, αἱ ὁποῖαι ἀποστομώνουν αὐτόν τόν ἴδιον τόν Πατριάρχην Κων/λεως καί τήν περί αὐτόν αὐλήν, ἡ ὁποία διέστρεψε τήν συνοδικότητα. Ἀποδέχεται ὅτι εἶναι ἕνας Ἐπίσκοπος μεταξύ πολλῶν, ὅτι ὅλοι εἶναι ἴσοι ὅπως ἀκριβῶς καί οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι, ὅτι ἔχουν ὅλοι οἱ Ἐπίσκοποι εὐθύνη διά τήν συνολικήν πορείαν τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι δέν ὑπάρχει ὑπερίσχυσις ψήφου εἰς τήν Σύνοδον, ὅτι ὀφείλει νά πείθη τό ἦθος τούς Ἱεράρχας καί ὄχι ἡ ἐξουσία, ὅτι δέν ὑπάρχει κεντρική διοίκησις τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι κάθε Ἐκκλησία εἶναι ὀργανωμένη καί ἀκόμη καί ἡ ἀποκοπή της ἀπό κάποιο πνευματικόν κέντρον δέν τῆς ἀφαιρεῖ τίποτε κ.ἄ.
Ἰδού λοιπόν· ἀναγνωρίζεται ἡ ὑποχρέωσις ὅλων τῶν Ἐπισκόπων νά τοποθετοῦνται διά τήν πορείαν τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἀπαγόρευσις τῶν «συμψήφων», ἀλλά καί ἡ κατάρρευσις τῆς θεωρίας περί «σεπτοῦ κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας». Αὐτά τονίζει ὁ «Ο.Τ.», ἐπαναλαμβάνων τά λόγια τοῦ ἰδίου τοῦ Προκαθημένου εἰς τό Φανάρι, ἀλλά ἀντί νὰ προσέχη, ἀκολουθοῦν ὀνειδισμοί! Ὁ «Ο.Τ.» ἔμεινε πιστός εἰς ὅσα πάντοτε ὑπεστήριζεν, ἄλλοι ἤλλαξαν πορείαν…
Δέν ἐννοοῦμεν τούς Σεβ. Περγάμου, Ἀμερικῆς καί Κρήνης, οἱ ὁποῖοι ἐπεχείρησαν νά προωθήσουν μιάν θεολογίαν «πρώτου ἄνευ ἴσων», ἀλλά τόν ἴδιον τόν Πατριάρχην Βαρθολομαῖον, ὁ ὁποῖος κατά τήν ἔναρξιν τῆς «Συνάξεως» τῆς 31ης Αὐγούστου 2018 ἀνέφερε καί τά ἑξῆς, ὡς τά μετεφράσαμεν ἀπό τήν σελίδα «uocofusa.org»:
«…Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο εἶναι, γιά τήν Ὀρθοδοξία, ἕνα προζύμι «πού ζυμώνει ὁλόκληρο τό φύραμα» (βλ. Γαλ. 5.9) τῆς Ἐκκλησίας… Ὡς θεματοφύλακας τῶν ἱερῶν καί ἁγίων παραδόσεων τῆς Ὀρθοδοξίας… ἀπολαμβάνει κανονικῆς δικαιοδοσίας καί ὅλων τῶν Ἀποστολικῶν προνομίων στήν εὐθύνη του γιά τή διαφύλαξη τῆς ἑνότητας καί κοινωνίας τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ἀλλά καί γιά τό συνολικό ταξίδι τῆς Ὀρθοδοξίας… ὁ Πρῶτος Θρόνος τῆς Ὀρθοδοξίας, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἀσκεῖ μιά προφητική διακονία, ἐπεκτείνοντας τό μυστήριο τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ σέ ὅλο τόν κόσμο σέ κάθε ἐποχή… ἐνσαρκώνει τό αὐθεντικό ἐκκλησιαστικό ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας. “Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος…»… (Ἰωάννης 1,1) Ἡ ἀρχή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας εἶναι τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. «Σέ αὐτό εἶναι ἡ ζωή, καί ἡ ζωή εἶναι τό φῶς τῶν Ἐκκλησιῶν». Ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Γόρτυνας καί Ἀρκαδίας Κύριλλος… ὀρθῶς ὑπογράμμισε ὅτι «ἡ Ὀρθοδοξία δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει χωρίς τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο». Ἐάν τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἀρνηθεῖ τήν εὐθύνη του καί ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τή διορθόδοξη σκηνή, τότε οἱ τοπικές Ἐκκλησίες θά προχωρήσουν «ὡς πρόβατα χωρίς ποιμένα» (Ματθ. 9,36)… Συνεπῶς, ὅλοι μας πρέπει νά συνδεθοῦμε πιό στενά μέ τόν Πρῶτο ἀνάμεσά μας, γιά νά πιοῦμε ἀπό τήν πηγή πού πηγάζει ἄφθονα ἀπό τήν ἱερή πηγή τοῦ εὐσεβοῦς Γένους καί τῆς ἄμεμπτης Πίστεώς μας…»…
Εἶναι πασιφανές ὅτι ἔπειτα ἀπό δύο δεκαετίας ὁ Πατριάρχης Κων/λεως ἐξελίχθη εἰς «Πάπαν τῆς Ἀνατολῆς» καί διά τοῦτο δέν χρειάζεται νά προσθέσωμεν τίποτε. Τά λόγια του τόν κρίνουν. Ἐκεῖνο ὅμως τὸ ὁποῖον ἔχει σημασίαν εἶναι νά ἐπιστρέψη ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος εἰς τά ὅσα ἔλεγε τό 1995 καί ἄν πράγματι τά ἐννοοῦσε, τότε πρέπει νά ἀποφύγη τήν «καχυποψίαν», νά «ὁμολογήση τά λάθη» καί νά καταφύγη εἰς τό συνοδικόν σύστημα, διά νά ἀποτραπῆ ἕνα νέον «Μέγα Σχίσμα», ἄν δέν εἶναι αὐτό ἤδη μιά τραγική πραγματικότης…
Ορθόδοξος Τύπος
