Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ:
Οι
επίσκοποι στα “Ιερά Παράλληλα”
Ιωάννης Λίτινας
«Ιερά Παράλληλα» είναι από τα σπουδαιότερα έργα του Αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού. Με σκοπό να παράσχει στους πιστούς ένα ισχυρό βοήθημα σε θέματα που αναφέρονται στον Θεό, τον άνθρωπο και την πνευματική ζωή, ανθολόγησε μετά ζήλου και επιστήμης από την Αγία Γραφή και τους Πατέρες πλήθος χωρίων που απαντούν σε αυτά με αυθεντικότητα.
Ανάμεσα στα ζητήματα που απασχολούν τον όσιο και συλλέγει κατάλληλα αποσπάσματα προς απάντηση, είναι οι επίσκοποι. Περί αυτών διαπιστώνει μία διάκριση ερευνώντας την σε δύο αντίθετες μεταξύ τους υποθέσεις: Υπάρχουν «χρηστοί» (καλοί) και «πονηροί» (κακοί) επίσκοποι. Η πρώτη επιγράφεται «Περὶ ἐπισκόπων χρηστῶν, καὶ φυλαττόντων τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ»[1] και η δεύτερη «Περὶ ἐπισκόπων πονηρῶν, καὶ μὴ φυλαττόντων τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ»[2]. Η διάκριση αυτή που εξάγεται μέσα από την αγιογραφική και πατερική συλλογή του ιερού πατρός, έγκειται τόσο στον τρόπο ζωής τους, όσο και στο πώς ανταποκρίνονται έναντι των ευθυνών που απορρέουν από το δοθέν σ’ αυτούς υψηλό αξίωμα. Στο παρόν μελέτημα ασχολούμαστε με τη δεύτερη υπόθεση.
Η χρήση του επιθέτου «πονηρός», το οποίο
προσιδιάζει αγιογραφικώς κατ’ εξοχήν στο διάβολο, παραπέμπει στο πνεύμα αυτού
που αντιστρατεύεται το θέλημα του Θεού και θέτει εμπόδια στην οδό της σωτηρίας
των πιστών. Η συμπλήρωση «και μη φυλαττόντων τας εντολάς του Θεού» αφορά
κυρίως την βιοτή, χαρακτηριστικό της οποίας εν προκειμένῳ είναι η μη τήρηση των
εντολών. Στην προηγούμενη πραγματεία προβάλλεται ως αντίθετο των «πονηρών
επισκόπων» οι «χρηστοί επίσκοποι». Οι ωφέλιμοι. «Λέγεται για πρόσωπα, καλός,
αγαθός και ικανός, ανδρείος, γενναίος· γενικά, καλός, τίμιος, άξιος,
αξιόπιστος»[3]. Από την εναντίωση των δύο επιθέτων
συνάγεται πως οι «πονηροί επίσκοποι» έχουν τα αντίθετα των ανωτέρων ιδιωμάτων
των καλών επισκόπων.
Ασφαλώς, ο Χριστός μας δεν επιτρέπει την ενασχόληση με
τη ζωή κανενός, πολύ περισσότερο με των κληρικών, ωστόσο -όπως διδάσκουν οι
Πατέρες- εντέλλεται να έχουμε κρίση[4] κυρίως στα θέματα
πίστεως, «πίστεως ἕνεκεν», ώστε να διακρίνουμε και να αποφεύγουμε τον
διδάσκοντα αντορθόδοξα, προς ασφάλειαν της ψυχής μας. Αυτό ακριβώς υπενθυμίζει
ο άγιος Δαμασκηνός στην ερμηνεία του στην «Προς Εβραίους» επιστολή,
επαναλαμβάνοντας τα λόγια του ιερού Χρυσοστόμου:
«Τι οὖν φησιν; ἂν πονηρὸς ᾖ, πειθώμεθα; πονηρὸς
πῶς λέγεις; εἰ μὲν πίστεως ἕνεκεν, φύγε αὐτὸν, καὶ παραίτησαι, μὴ μόνον ἂν ἄνθρωπος
ᾖ, ἀλλὰ κἂν ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ κατιών. Εἰ δὲ βίου ἕνεκεν, μὴ περιεργάζου. Ἄκουε
γὰρ τοῦ Χριστοῦ λέγοντος, Ἐπὶ τῆς Μωϋσέως καθέδρας ἐκάθισαν οἱ Γραμματεῖς καὶ
οἱ Φαρισαῖοι.... Ἔχουσι, φησί, τὸ ἀξίωμα,
ἀλλὰ βίου εἰσὶν ἀκαθάρτου. Ἀλλὰ μὴ τῷ βίῳ, ἀλλὰ τοῖς λόγοις προσέχετε....Πίστεως
δὲ ἕνεκεν, οὔτε δῆλόν ἐστι πᾶσιν, ὅτε πονηρὸς οὐ παραιτήσεται διδάσκειν. Ἐπεὶ καὶ
τὸ, Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε, περὶ βίου ἐστὶν, οὐ περὶ
πίστεως.»[5]
Εντούτοις, αυτή η φυσική διάκριση μεταξύ «χρηστών» και
«πονηρών» επισκόπων δεν είναι αυτονόητη μεταξύ του λαού. Γαλουχημένος
σε μια “παιδεία” στεγνής πληροφορίας και όχι μορφώσεως αναστημάτων με υγιή
πρότυπα, αποστρέφεται τον προβληματισμό για τα σπουδαιότατα ζωτικά, πνευματικά
θέματα και αποδέχεται αδιαμαρτύρητα ακόμα και εντολές που θίγουν τη σωτηρία
του, μέσω της αντιπατερικής νουθεσίας για άκριτη, απροϋπόθετη υπακοή και
εμπιστοσύνη στους «ποιμένες» και πάσης φύσεως «ειδικούς». Αδυνατεί πλέον να
συλλάβει ποια είναι τα καλά και συμφέροντα της ψυχής και την παραδίδει ιδίοις
χερσί σε «οδηγούς τυφλούς». Το τραγικό αποτέλεσμα όμως, όπως διδάσκει ο Κύριος,
είναι γνωστό: «ἀμφότεροι εἰς βόθυνον πεσοῦνται»[6]. Η ανάγκη αφύπνισης σήμερα είναι επιτακτικότερη από ποτέ άλλοτε∙ «ὥρα
ἡμᾶς ἤδη ἐξ ὕπνου ἐγερθῆναι».[7]
«Οἱ ἱερεῖς αὐτῶν ἐν ῥομφαίᾳ ἔπεσαν»
Από το σύνολο
των συλλεχθέντων 29 χωρίων στη δεύτερη υπόθεση «Περί ἐπισκόπων
πονηρῶν» αντιλαμβανόμαστε την αυστηρότητα με την οποία ο Θεός απειλεί
τον κακό ποιμένα για τα ατοπήματά του, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στη
διαποίμανση των λογικών προβάτων που του έχει εμπιστευθεί. Αξιοσημείωτη
παρατήρηση είναι ότι ο ιερός Δαμασκηνός επικεντρώνει όλα τα χωρία που αναλογούν
στην υπόθεση του κακού ποιμένος στο βαθμό του επισκόπου. Όχι στον πρεσβύτερο,
ούτε στο διάκονο.
Εκ προοιμίου ο άγιος προσαρμόζει ως κατάλληλο χωρίο
από την Αγία Γραφή το ψαλμικό: «Οἱ ἱερεῖς αὐτῶν ἐν ῥομφαίᾳ ἔπεσαν»
(Ψλμ.77,64). “Οι ιερείς τους έπεσαν νεκροί από ρομφαία”. Υπάρχει τιμωρία, μας
λέει, για τον «πονηρό επίσκοπο» και αυτή είναι θάνατος φρικτός. Χειρότερος όλων
ως γνωστόν, είναι ο «δεύτερος» θάνατος[8], ο αιώνιος χωρισμός
από τον Θεό.
«Ἔκρυψαν οἱ ἱερεῖς ὁδὸν Κυρίου»
Θέλοντας να επεξηγήσει την αιτία της απειλής του
πρώτου χωρίου, προσθέτει δεύτερο, από τον προφήτη Ωσηέ: «Ἔκρυψαν οἱ ἱερεῖς
ὁδὸν Κυρίου» (Ωσ.4,6).
Οι επίσκοποι - κατά τον άγιο Ιωάννη - απέκρυψαν την
οδόν του Κυρίου. Απέκρυψαν δηλαδή τον ίδιο τον Χριστό, αφού ο Χριστός είναι η
Οδός (Ιω.14,6). Απέκρυψαν τη μέθοδο ενώσεως με Αυτόν, την ορθή πίστη, πράξη και
φρόνημα όπως μας τα παρέδωσαν οι άγιοι Απόστολοι και οι Πατέρες της Εκκλησίας,
διδάσκοντας έργοις και λόγοις άλλη, ξένη οδό.
Αποκρύβουν συνεχώς και διαστρέφουν την οδό Κυρίου
μεθοδικά και ανεπαίσθητα[9] εδώ και 118 χρόνια με την
παναίρεση του Οικουμενισμού, που αθωωτικώς καλούν με το βαφτιστικό της όνομα,
«Οικουμενική Κίνηση». Κρύβουν την οδό Κυρίου με την ένοχη σιωπή τους και
συναίνεση στα αντίχριστα νομοθετήματα. Εσχάτως απέκρυψαν και απέκλεισαν την
οδόν Κυρίου που οδηγεί στον ιερό ναό για συμμετοχή στη Λατρεία και μυστηριακή
ένωση μαζί Του, σφραγίζοντας και απολυμαίνοντας τον Οίκο του Θεού ως επικίνδυνο
για τη ζωή, επιτάσσοντας ανήκουστα «μέτρα προστασίας» εντός αυτού, ματαιώνοντας
κάθε καταφυγή στα πνευματικά όπλα της Εκκλησίας -τις λιτανείες των ιερών
εικόνων, λειψάνων και σκηνωμάτων, τις παρακλήσεις και αγρυπνίες, αποσιωπώντας ή
διαστρέφοντας τη διδασκαλία των Πατέρων και τα συναξάρια των μαρτύρων και
ομολογητών, καθησυχάζοντας το ποίμνιο στην πλάνη και διακηρύσσοντας επισήμως τη
δαιμονική συμβουλή της προστασίας του «υψίστου επί γης αγαθού της ζωής και της
υγείας»[10].
«ἱερεῖς αὐτῆς βεβηλοῦσι τὰ ἅγια καὶ
ἀσεβοῦσι νόμον·»
Συνεχίζοντας ο ιερός δογματολόγος της Εκκλησίας να
φανερώνει το λόγο του Θεού για τους κακούς επισκόπους, παρουσιάζει το χωρίο από
τον προφήτη Σοφονία: «ἱερεῖς αὐτῆς βεβηλοῦσι τὰ ἅγια καὶ ἀσεβοῦσι νόμον·»
Οι ιερείς (της Ιερουσαλήμ) μιαίνουν τα άγια (του ναού), φέρονται με ασέβεια
απέναντι του νόμου του Κυρίου.
Στη σύγχρονη πραγματικότητα μία τέτοια πτυχή είναι η
βεβήλωση των αγίων θυσιαστηρίων, που γίνεται με τον ασπασμό τους ή την
«ιεροπραξία» από αμετανόητους αιρετικούς και σχισματικούς, καθηρημένους ή
αχειροτόνητους «κληρικούς». Συνιστά δε ταυτοχρόνως και ασέβεια έναντι του νόμου
του Θεού, τους Ιερούς Κανόνες, αφού τους καταφρονούν επιδεικτικά.
Αν οι κατηχούμενοι που πρόκειται να βαπτιστούν
αποχωρούν από τους ναούς[11] πριν τη Λειτουργία των Πιστών, αν
η απλή είσοδος σ’ αυτούς αμετανόητων αιρετικών απαγορεύεται από τους Ιερούς
Κανόνες[12] και η είσοδος στο ιερό βήμα δεν
επιτρέπεται ούτε στους βαπτισμένους ορθοδόξους λαϊκούς[13], αν δε οι συμπροσευχές με αιρετικούς, σχισματικούς και καθηρημένους
απαγορεύονται αυστηρότατα[14] ακόμα και εκτός ναών, τι μπορούμε να
συμπεράνουμε κατόπιν για όλα τα ιεροκανονικώς παράνομα των οποίων γινόμαστε
καθημερινοί θεατές; Τι άλλο ασφαλώς από αυτό που λέει ο λόγος του Θεού και
επισημαίνει ο όσιος: «ἱερεῖς αὐτῆς βεβηλοῦσι τὰ ἅγια καὶ
ἀσεβοῦσι νόμον·»
«Βεβηλώνω» (εκ του «βεβηλόω») σημαίνει και «βλασφημώ»[15] (< βλάπτω + φήμη). Βλάπτεται σήμερα η φήμη όχι μόνο των ιερών ναών,
αλλά και των αγίων μυστηρίων και μάλιστα η Θεία Κοινωνία, όταν στερείται από
τους πιστούς ως επικίνδυνη για μετάδοση ασθενειών, χρησιμοποιούνται πολλαπλά
μεταλλικά κουταλάκια ή μίας χρήσεως ή όταν -όπως στη Ρωσία- απολυμαίνουν την
ιερά λαβίδα με οινόπνευμα μετά από κάθε στόμα που κοινώνησε πριν την
επανεμβάπτισή της στο Ποτήριο[16]. «ἱερεῖς αὐτῆς βεβηλοῦσι τὰ
ἅγια καὶ ἀσεβοῦσι νόμον·»
Αμέσως μετά ο ιερός Δαμασκηνός κάνει μία μοναδική
σύνθεση από τους στίχους 17, 9 και 16 του 11ου κεφ. του βιβλίου
Ζαχαρία δημιουργώντας ένα νέο χωρίο με το οποίο παρέχει σπουδαία διδάγματα
σχετικά με το θέμα που εξετάζει, τα οποία θα προσεγγίσουμε συν Θεῷ σε επόμενο
μελέτημα.
[1] Ιωάννη Δαμασκηνού. Ιερά Παράλληλα. Τίτλος ιζ΄. Περὶ ἐπισκόπων χρηστῶν, καὶ
φυλαττόντων τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ. (PG.95,1536-1549).
[2] Ιωάννη Δαμασκηνού. Ιερά Παράλληλα. Τίτλος ιη΄. Περὶ ἐπισκόπων πονηρῶν, καὶ μὴ φυλαττόντων τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ. (PG.95,1549-1556).
[3] Λεξ. LIDDELL & SCOTT λήμμα «χρηστός».
[4] πρβ. Ιω.7,24: «μὴ κρίνετε κατ' ὄψιν, ἀλλὰ τὴν δικαίαν κρίσιν κρίνατε.»
[5] Ιωάννη Δαμασκηνού. Εις Επιστολήν Προς Εβραίους. (PG. 95,996)
[6] Μτ.15,14: «ἄφετε αὐτούς· ὁδηγοί εἰσι τυφλοὶ τυφλῶν· τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον πεσοῦνται».
[7] Ρωμ.13,16.
[8] πρβ. Απ.21,8 : «τοῖς δὲ δειλοῖς καὶ ἀπίστοις καὶ ἐβδελυγμένοις καὶ φονεῦσι καὶ πόρνοις καὶ φαρμακοῖς καὶ εἰδωλολάτραις καὶ πᾶσι τοῖς ψευδέσι τὸ μέρος αὐτῶν ἐν τῇ λίμνῃ τῇ καιομένῃ ἐν πυρὶ καὶ θείῳ, ὅ ἐστιν ὁ θάνατος ὁ δεύτερος»
[9] πρβ. προφητεία Αγίου Ανατολίου της Όπτινα : «Ο εχθρός του ανθρωπίνου γένους θα ενεργεί με πονηρία, με σκοπό να ελκύση εντός της αιρέσεως, εάν ήτο δυνατόν, ακόμη και τους εκλεκτούς. Δεν θα αρχίσει κατ᾽ ευθείαν να απορρίπτη τα δόγματα της Αγίας Τριάδος, την θεότητα του Ιησού Χριστού και την αρετή της Θεοτόκου, αλλά θα αρχίση ανεπαισθήτως να διαστρέφη τις διδασκαλίες και τους θεσμούς της Εκκλησίας και το πραγματικό νόημά τους, όπως μας παρεδόθησαν από τους Αγίους Πατέρες εν Αγίω Πνεύματι»
[10] Ἐγκύκλιος ΔΙΣ 3019/1705// 10-04-2020.
[11] Θεία Λειτουργία Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου: «Ὅσοι κατηχούμενοι, προέλθετε· οἱ κατηχούμενοι, προέλθετε· ὅσοι κατηχούμενοι, προέλθετε. Μή τις τῶν κατηχουμένων».
[12] Κανών ΣΤ΄ τῆς ἐν Λαοδικείᾳ Τοπικῆς Συνόδου: Περὶ τοῦ μὴ συγχωρεῖν τοῖς αἱρετικοῖς εἰσιέναι εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ, ἐπιμένοντας τῇ αἱρέσει.
[13] Κανών ΞΘ΄ Πενθέκτης Οικουμ. Συνόδου: «Μὴ ἐξέστω τινὶ τῶν ἁπάντων ἐν λαϊκοῖς τελοῦντι, ἔνδον ἱεροῦ εἰσιέναι θυσιαστηρίου·» και ΜΔ΄ Λαοδ: «Ὅτι οὐ δεῖ γυναῖκας ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ εἰσέρχεσθαι».
[14] Κανόνες Αγίων Αποστόλων Ι΄,ΙΑ΄, ΜΕ΄, ΞΔ΄, ΟΑ΄. Λαοδικείας ΛΓ΄ κ.α.
[15] Λεξ. LIDDELL & SCOTT λήμμα «βεβηλόω».
