Στανιλοάε Δημήτριος Πρεσβύτερος(+)
᾿Αναμφίβολα κάθε ὀδύνη καί κάθε θάνατος δέν καθιστοῦν διάφανο τόν Δωρητή τοῦ κόσμου, ὡς πρόσωπο ἄπειρης ζωῆς καί ἄπειρης ἀγάπης, γεγονός πού θά ἔδινε ἄλλη ἀξία καί στόν κόσμο. Γιατί ὅταν ὁ ἄνθρωπος σκέφτεται πώς πέρα ἀπ᾿ αὐτό τόν κόσμο δέν ὑπάρχει καμμιά ἄλλη πραγματικότητα, ἡ ὀδύνη καί ὁ θάνατος πού συνδέονται μέ κάθε περίσταση τοῦ κόσμου, τόν ὁδηγοῦν στήν ἀπελπισία ἤ σέ μιά θλιβερή ὑποταγή. Σέ μιά τέτοια περίπτωση, ὁ κόσμος καί ἡ ὕπαρξη μέσα σ᾿ αὐτόν φαίνεται νά ἔχουν μέσα στήν ἴδια τήν οὐσία τους τό μή-νόημα.
Μόνο λοιπόν ἡ ὀδύνη καί ὁ θάνατος, πού καθιστοῦν τόν Θεό διάφανο μέσα ἀπό τόν κόσμο, ἔχουν μιά θετική σημασία καί γιά τόν κόσμο καί γιά μᾶς τούς ἴδιους. Καί εἶναι αὐτή ἡ ὀδύνη καί αὐτός ὁ θάνατος πού ὀνομάζουμε κατά λέξη σταυρό. Καί σταυρός, μ᾿ αὐτό τό νόημα, εἶναι ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ, καθώς καί ἐκεῖνος (ὁ σταυρός) πού συνδέεται μέ τό Σταυρό τοῦ Χριστοῦ. Αὐτός ὁ σταυρός, ἀντί νά ἀντιπροσωπεύει ἕνα μή-νόημα τῆς ὕπαρξης πού ἀπορρέει ἀπό τίς ὀδύνες καί τό θάνατο αὐτῆς τῆς ὕπαρξης, δίνει ἀντίθετα ἕνα νόημα σ᾿ αὐτό τόν κόσμο, γιατί δίνει νόημα στήν ὀδύνη καί στόν ἴδιο τό θάνατο, πού συνδέεται μέ τόν κόσμο. Αὐτός ὁ σταυρός συμπληρώνει τό ἀποσπασματικό νόημα αὐτοῦ τοῦ κόσμου, χάρη στό γεγονός πώς ἀποκαλύπτει τήν πραγματικότητα τοῦ Θεοῦ ὡς ἀπέραντου φωτός, πού διαχέει τό πλῆρες νόημα, τόσο στόν κόσμο ὅσο καί στήν ὕπαρξη πού ζεῖ μέσα σ᾿ αὐτόν. Αὐτός ὁ σταυρός, λοιπόν, περικλείει ἕνα παράδοξο· ἀπό τή μιά καθιστᾶ ὁλοφάνερη τήν πλήρη ἀνεπάρκεια τοῦ κόσμου· ἀπό τήν ἄλλη, ἀκριβῶς μ᾿ αὐτό τόν τρόπο, δείχνει πώς ὁ κόσμος ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ὁλική πραγματικότητα τοῦ Θεοῦ, πού δίνει ἐπίσης ἕνα νόημα στόν κόσμο.
Αὐτός ὁ σταυρός δίνει ἀξία στόν κόσμο καί στόν ἄνθρωπο, ἀκριβῶς ἐπειδή δείχνει πώς ὁ κόσμος καί ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι ὁριστικά ὑποταγμένοι στή κυριαρχία τῆς ὀδύνης καί τοῦ θανάτου, ἀλλά σώζονται ἀπ᾿ αὐτή μέ τή δύναμη τῆς ἀνώτερης πραγματικότητας τοῦ Θεοῦ. Αὐτός πού ἀπολυτοποιεῖ τόν κόσμο, μέ τό νά μήν δέχεται τό Σταυρό τοῦ Χριστοῦ, ἀπολυτοποιεῖ τήν ὀδύνη καί τό θάνατο. ᾿Αλλά ἐκεῖνος πού βλέπει μέσα ἀπό τό Σταυρό τοῦ Χριστοῦ τόν κόσμο ὡς πραγματικότητα δεύτερη κατά τήν τάξη, βλέπει πώς ὁ κόσμος καί ὁ ἄνθρωπος σώζονται μέσα σέ μιά αἰώνια ὕπαρξη.
Γενικά, ἡ ὀδύνη καί ὁ θάνατος μέσα στόν κόσμο, δείχνουν τήν ἀνεπάρκειά του, δείχνουν πώς ὁ κόσμος δέν μπορεῖ νά εἶναι ἡ ἀπόλυτη πραγματικότητα. Κι ἀκόμη αὐτή ἡ ὀδύνη καί ὁ θάνατος κάνουν πολλούς ἀνθρώπους νά μήν συνδέονται μέ τόν κόσμο, ὡς νά ἦταν (ὁ κόσμος) ἡ ἔσχατη πραγματικότητα. Μ᾿ αὐτή τήν ἔννοια ὁ Νικόλαος Καβάσιλας, ἕνας βυζαντινός συγγραφέας τοῦ 14ου αἰώνα, γράφει πώς ἡ ὀδύνη καί ὁ θάνατος δέν εἶναι μονάχα κατάρα, ὡς συνέπειες τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος, ἀλλά εἶναι καί μέσα, πού ἔγιναν δεκτά ἀπό τόν Θεό, γιά νά μήν δένεται ὑπερβολικά ὁ ἄνθρωπος μέ τόν κόσμο.
᾿Αλλά μόνον ἐν Χριστῷ ἡ ὀδύνη καί ὁ θάνατος μπόρεσαν νά χρησιμοποιηθοῦν πλήρως ὡς μέσα, μέ τά ὁποῖα ἀπελευθερώνεται ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν κυριαρχία τῆς ἁμαρτίας καί νικᾶ τήν ὀδύνη καί τό θάνατο. Γιατί μόνο ὁ Χριστός ἔζησε μέσα στόν κόσμο μιά ζωή ἀνέγγιχτη ἀπό τήν ἁμαρτία τῆς ἀποκλειστικῆς σύνδεσης μέ τόν κόσμο.
Μετά τήν ἀρχική πτώση, οἱ ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου, πού πρέπει νά ἱκανοποιηθοῦν διά τοῦ κόσμου, ἀσκοῦν πάνω του μιά τέτοια ἐπιρροή, ὥστε νά μεγαλοποιεῖ τήν ἱκανοποίησή τους, μέ τόσο ἐγωϊστικό τρόπο, πού νά ξεχνᾶ τόν Θεό καί τούς ὁμοίους του καί νά δένεται ὁλοκληρωτικά μέ τόν κόσμο, μέ τρόπο σχεδόν ἀπόλυτο καί πλήρως ἐγωϊστικό. Οἱ Πατέρες ἐκφράζουν αὐτή τήν κατάσταση λέγοντας, πώς οἱ ἀνάγκες τῆς πείνας, τῆς δίψας, τῆς κόπωσης, ἄρχισαν νά ἱκανοποιοῦνται μέ ἁμαρτωλό τρόπο καί πώς ὁ φόβος τοῦ θανάτου ἔσπρωξε τόν ἄνθρωπο ἀκόμη περισσότερο πρός τό ἀποκλειστικό δέσιμό του μέ τόν κόσμο. Μόνο ὁ Χριστός δέν ἱκανοποίησε αὐτές τίς ἀνάγκες, μέ τρόπο ἁμαρτωλό, γιατί οὔτε ἄφησε νά γλυστρήσουν πρός τήν ἀπόλαυση, οὔτε ὁ Ἴδιος ἀφέθηκε νά παρασυρθεῖ ἀπό τό φόβο τοῦ θανάτου σέ πράξεις δειλίας. Μόνο ὁ Χριστός ἔζησε τή ζωή καί ὑπέφερε τό θάνατο ὡς καθαρή θυσία, πού πρόσφερε στόν Θεό Πατέρα ἐν ὀνόματι τῶν ἀνθρώπων. Γιά νά ἱκανοποιήσει τίς αὐστηρά ἀπαραίτητες ἀνάγκες Του καί γιά νά ὑπομείνει τό θάνατο, ἔβαλε τόσο μεγάλη πνευματική δύναμη, πού νίκησε αὐτές τίς ἀνάγκες, ἐλευθερώνοντας τήν ἀνθρώπινη φύση ἀπό τήν ἁμαρτία καί ἀνασταίνοντάς την ἀπό τό θάνατο. Κι αὐτό χάρη στό γεγονός πώς ἡ Θεία Ὑπόσταση ἰσχυροποιοῦσε τήν ἀνθρώπινη φύση Του, γιά νά ἱκανοποιήσει τίς ἀνάγκες καί νά ὑπομείνει τό θάνατο χωρίς ἁμαρτία, χωρίς, παρ᾿ ὅλα αὐτά, νά ἀχρηστεύεται ἡ προσπάθεια τῆς ἀνθρώπινης φύσης.
῎Ετσι, ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ, ὅταν ὑπομένεται μέσα στόν κόσμο, γίνεται τό πανίσχυρο ὅπλο, πού νικᾶ τήν ἁμαρτία καί τό θάνατο καί σώζει τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο. ῾Ο Σταυρός τοῦ Χριστοῦ φανερώνει ξανά καί ἀποκαθιστᾶ πλήρως τό θετικό νόημα τοῦ κόσμου, γιατί ὁ Χριστός ἔδειξε ὁριστικά, πώς ὁ σταυρός δέν εἶναι ἡ ἔσχατη στιγμή τῆς ὕπαρξης, ἀλλά δι᾿ αὐτοῦ φθάνουμε στόν Θεό, στήν αἰώνια ζωή, καί ὁ κόσμος ἀποκαλύπτεται ἔτσι, ὄχι ὡς ἡ ἔσχατη πραγματικότητα, ἀφοῦ, πάνω ἀπ᾿ αὐτόν, φανερώνεται ὁ Θεός μέ τήν ἄπειρη ζωή Του. Ταυτόχρονα ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ ἀποκαλύπτει πώς ὁ κόσμος εἶναι ἀναγκαῖος, γιατί μόνο μέσα ἀπ᾿ αὐτόν, ὑποφέροντας μέσα του καί ἀγωνιζόμενοι ἐνάντια στόν ἐγωϊσμό, φτάνουμε στό Θεό.
῾Ο Σταυρός τοῦ Χριστοῦ φανερώνει, λοιπόν, δύο πράγματα· ἀπό τή μιά μεριά παρουσιάζει τόν κόσμο, ὄχι ὡς τήν ἔσχατη καί ἀπόλυτη πραγματικότητα, ἀλλά ὡς τήν προτελευταία πραγματικότητα, τήν ἐξαρτημένη ἀπό τόν Θεό. ᾿Από τήν ἄλλη, κάνει νά ἁπλώνεται πάνω στόν κόσμο, ἀπό μέρους τοῦ Θεοῦ, μιά αἰώνια ἀξία. Δι᾿ αὐτοῦ χαλαρώνεται ἡ ἀλυσίδα τῆς ἁμαρτίας, πού δένει τόν ἄνθρωπο μέ τόν κόσμο μέ τρόπο ἐγωϊστικό καί ἀπόλυτο, καί νικιέται ὁ θάνατος. ῾Ο σταυρός νικᾶ τήν ἁμαρτία καί τόν θάνατο, γιατί δείχνει καί ἀποδείχνει πώς αὐτός ὁ κόσμος τῆς ὀδύνης καί τοῦ θανάτου, δέν εἶναι ἔσχατη πραγματικότητα, ἀλλά πάνω ἀπ᾿ αὐτήν ὑπάρχει ὁ Θεός, ὁ αἰώνιος καί ἀληθινός στήν ὕπαρξή του, πού ἀνυψώνει τόν κόσμο στήν αἰώνια ζωή Του, ἀπελευθερώνοντάς τον ἀπό τό θάνατο καί τήν ἀνεπάρκειά του.
῎Ετσι ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι μιά οὐσιαστική καί ὁριστική ἄρνηση τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου. Γίνεται παράγοντας, πού δείχνει πώς ὁ κόσμος, ἀνεπαρκής καθεαυτόν, ἀνακτᾶ τό πλῆρες νόημά του, μέσα στήν πληρότητα τοῦ Θεοῦ. Δείχνει πώς ὁ κόσμος εἶναι προορισμένος νά ὁλοκληρωθεῖ μέσα στήν πραγματική καί αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ. ᾿Εκπέμπει τό Θεῖο φῶς πάνω στόν κόσμο, μεταμορφώνοντάς τον ἐκ τῶν προτέρων. Διακόπτει τή σύνδεση μέ τόν κόσμο ὡς τήν ἔσχατη πραγματικότητα· ἀλλά γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς ἐξασφαλίζει στήν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου μιά αἰώνια ὕπαρξη, ἑνώνοντάς τες μέ τόν Θεό.
Διά τοῦ Σταυροῦ του, ὁ ἐνσαρκωμένος Θεῖος Λόγος, φανερώνει ξανά τόν πλήρη καί αἰώνιο λόγο τοῦ κόσμου καί τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, πού τά σκιάζει ὁ θάνατος. ῾Ο ῞Αγ. ᾿Αθανάσιος λέγει· «῾Η αὐτή μέντοι Σοφία τοῦ Θεοῦ ἐστίν, ἥτις πρότερον μέν διά τῆς ἐν τοῖς κτίσμασιν εἰκόνος ἑαυτῆς δι᾿ ἥν καί λέγεται κτίζεσθαι, ἐφανέρου ἑαυτήν καί δι᾿ ἑαυτῆς τόν ἑαυτῆς Πατέρα· ὕστερον δέ αὐτή, οὗσα Λόγος, γέγονε σάρξ, ὡς εἶπεν ὁ ᾿Ιωάννης, καί μετά τό καταργῆσαι τόν θάνατον καί σῶσαι τό γένος ἡμῶν ἔτι καί πλέον ἀπεκάλυψεν ἑαυτόν τε καί δι᾿ αὐτοῦ τόν ἑαυτοῦ Πατέρα» (Κατά ᾿Αρειανῶν, Λόγος Β´., Β.Ε.Π. τ. 30, σελ. 248).
῾Ο Χριστός, ὁ ἐνσαρκωμένος Θεός, νικᾶ τό θάνατο, ἀκόμη καί ἀπό μόνο τό γεγονός, πώς τόν βαστάζει μέ τήν δύναμη τῆς ὑπομονῆς τῆς καθαρῆς ἀπό κάθε ἐξέγερση καί νικᾶ τίς ἀνάγκες τῆς πείνας, τῆς δίψας, τῆς κόπωσης, τοῦ πόνου, ἀπό μόνο τό γεγονός πώς δέν πέφτει στό ἁμάρτημα τῆς ὑπέρμετρης ἱκανοποίησής τους.
Γι᾿ αὐτό τό λόγο στήν ᾿Ανατολή, ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ, ὡς πάθος δίχως τήν ἁμαρτία τοῦ θανάτου καί ὡς συγκράτηση τῶν ἀναγκῶν, εἶναι τό μέσο τῆς κατανίκησής τους καί ὄχι ἡ ἀκραία μορφή τῆς ἀνθρώπινης ἀδυναμίας, ὅπως εἶναι ὁ σταυρός τῶν ἀνθρώπων, πού δέν γνωρίζουν τόν Χριστό. Τό ξεπέρασμα τοῦ σταυροῦ διά τῆς ἀναστάσεως δέν ἔρχεται μετά τό τελικό σημεῖο ἐξάντλησης τοῦ θανάτου ἔξω ἀπ᾿ ᾿Εκεῖνον, ἀπό τόν Πατέρα μόνο, ἀλλά καί ἀπό μέσα του, ἐπειδή ὑπομένει τό θάνατο μέ τή δύναμη μιᾶς ὑπομονῆς χωρίς ἐξέγερση, ἀφοῦ προηγουμένως ἔχει χαλιναγωγήσει τίς ἀνάγκες τῆς πείνας, τῆς δίψας, τῆς κόπωσης, χωρίς νά πέσει στό ἁμάρτημα τῆς ἡδονῆς.
῾Η δύναμη τοῦ Χριστοῦ, πού φανερώθηκε στό Σταυρό, ἦταν μιά δύναμη πού νίκησε τή φθορά τοῦ κόσμου μέσα στό Ἴδιο Του τό σῶμα. Μ᾿ αὐτό τόν τρόπο ὁ Σταυρός, πού σήκωσε ὁ Χριστός, ὁδηγεῖ στήν ᾿Ανάσταση.
Γι᾿ αὐτό ἡ Ὀρθόδοξη ᾿Εκκλησία ψάλλει· «Χριστός ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας καί τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι ζωήν χαρισάμενος». Καί οἱ πιστοί κάνουν τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ, πεπεισμένοι ὅτι ἔτσι θά λάβουν βοήθεια ἀπό τή δύναμη τοῦ Χριστοῦ, πού νίκησε τή φθορά καί τό θάνατο, πράγματα ἀλληλένδετα μέ τόν κόσμο. Τόν τοποθετοῦν στήν κορφή τῶν σπιτιῶν, στά σταυροδρόμια, γιά νά τούς προστατεύει ἀπό κάθε κακό. ῾Ο ἱερέας εὐλογεῖ τούς πιστούς μέ τό σταυρό στίς ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες, πάντοτε ὑψώνοντάς τον, δείχνοντας πώς πρέπει νά βασιλεύει καί πώς βασιλεύει μέ τήν πνευματική του δύναμη πάνω σέ κάθε τι πού ὑπάρχει μέσα στόν κόσμο.
῎Εχει πάντοτε αὐτή τή δύναμη, γιατί εἶναι μυστικά συνδεδεμένος μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ καί ἔτσι εἶναι μόνιμα παρών μέσα στήν ἀνάσταση. Καί εἶναι πάντοτε παρών στήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, γιατί σημαίνει ὅτι ὡς ἄνθρωπος ὁ Χριστός προσφέρεται ὁλοκληρωτικά στόν Πατέρα. Κι αὐτό γινόταν πάντοτε μέσα στόν κόσμο μέ τήν ἀποδοχή τῶν ὀδυνῶν καί τό θάνατο, ἀποδοχή πού φανερώνει μεγάλη πνευματική δύναμη. Σ᾿ αὐτό συνίσταται ἡ εἴσοδος τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἀνθρώπου, στόν Πατέρα, ἀφοῦ εἶχε διασχίσει πνευματικά τόν κόσμο, εἴσοδος πού δέν μπορεῖ νά πραγματωθεῖ παρά μέ τή θυσία, ὅπως λέγει ἡ πρός ῾Εβραίους ᾿Επιστολή καί ὁ ἅγιος Κύριλλος ᾿Αλεξανδρείας. Αὐτό σημαίνει τήν πλήρη ἀποκατάσταση τῆς κοινωνίας τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου μέ τόν Πατέρα, στό βαθμό πού δέχεται τίς ὀδύνες καί τό θάνατο, πού εἶναι ἀλληλένδετα μέ τόν κόσμο. ῾Ο ᾿Ιησοῦς πραγματοποίησε τήν ἀποδοχή παραιτούμενος πλήρως ἀπό τόν ἑαυτό Του, πράγμα πού σημαίνει ὀδύνη καί θάνατο. Αὐτή τή δύναμη ὁ Χριστός τή δίνει καί σέ μᾶς καί μποροῦμε καί μεῖς νά παραιτηθοῦμε ἀπό τόν ἑαυτό μας καί νά προσφερθοῦμε στόν Πατέρα, ἐρχόμενοι ἔτσι σέ κοινωνία μαζί Του, διασχίζοντας τόν κόσμο, χωρίς νά ἀποχωριζόμαστε ἀπό Ἐκεῖνον. ῾Ο Σταυρός εἶναι λοιπόν τό σημεῖο κορύφωσης τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἀνθρώπου, πρός τόν Θεό, πού φανερώθηκε στό κέντρο τοῦ κόσμου. Εἶναι ἡ ἀγάπη πού φανερώνεται ἀπό τό γεγονός, πώς θεωρεῖ τόν κόσμο ὡς μία πραγματικότητα διάφανη, γιά νά δοῦμε τόν Θεό. ᾿Αλλά εἶναι ἀκόμη τό σημεῖο φανέρωσης τῆς ἀγάπης του ὡς Θεοῦ καί ὡς ἀνθρώπου γιά μᾶς. Μέσα ἀπό τή δύναμη τῆς ἀγάπης Του, πού ἐκχέεται μέσα μας, μποροῦμε καί μεῖς νά φανερώσουμε τήν ἀγάπη μας πρός τόν Θεό, ζώντας τή σχέση μας μέ τόν κόσμο, ὡς σχέση μέ μιά πραγματικότητα ἀπαραίτητη, γιά νά καταστήσει τόν Θεό διάφανο. ῾Ο Σταυρός ὡς ἀγαπητική δύναμη, πού διαχέεται πρός ὅλες τίς κατευθύνσεις, πρός τό Θεό καί πρός ἐμᾶς, εἶναι ἀδιάλειπτα παρών μέσα στόν ἀναστημένο Χριστό καί ἀπ᾿ Αὐτόν πηγάζει ἡ ἀγάπη μας πρός τόν Θεό καί πρός τούς ἀνθρώπους μέσα στόν κόσμο.
Γενικά, σύμφωνα μέ τόν ἅγιο Κύριλλο ᾿Αλεξανδρείας, δέν μποροῦμε νά ἔλθουμε πρός τόν Πατέρα, παρά προσφέροντας καθαρή θυσία τόν ἑαυτό μας· γι᾿ αὐτό τό σκοπό, ὁ Χριστός μᾶς παίρνει μέσα Του καί ἐμεῖς τόν παίρνουμε μέσα μας, γιά νά γίνουμε καί μεῖς καθαρή θυσία, ὅπως ᾿Εκεῖνος. ᾿Αλλά αὐτό δέν σημαίνει μιά ἀπόλυτη ἄρνηση τοῦ κόσμου, ἀλλά μιά τέτοια σχέση μαζί του, πού νά μᾶς καταστήσει διάφανο τόν Πατέρα, δηλαδή μιά σχέση μέσα στήν ὁποία φανερώνεται ἡ δύναμή μας νά χρησιμοποιήσουμε, ὅ,τι μᾶς προσφέρει ὁ κόσμος, μέ σωφροσύνη καί νά ὑποφέρουμε τίς ὀδύνες του καί τό θάνατο μέ ὑπομονή. ῾Ο κόσμος παίζει, λοιπόν, ἀναγκαστικά, ἕνα ρόλο στό σταυρό μας. Δέν καταργεῖται. Πρέπει νά τόν χρησιμοποιήσουμε, γιά νά δείξουμε τή δύναμή μας σέ σχέση μ᾿ αὐτόν, ὄχι ἁπλῶς τή δύναμη νά τόν ἀρνηθοῦμε, ἀλλά νά τόν χρησιμοποιήσουμε ὡς μιά πραγματικότητα δεύτερη κατά τήν τάξη, μέ ἀμείωτη σωφροσύνη καί ὑπομονή. Πέρα ἀπ᾿ αὐτό, ἄν εἶναι ἕνα δῶρο τοῦ Θεοῦ σέ μᾶς, πρέπει νἆναι καί τό δικό μας δῶρο στόν Θεό καί στούς ἄλλους. Γιά νά μποροῦμε νά τόν χρησιμοποιοῦμε σάν δῶρο, πρέπει νά ὑπάρχει. Χρειάζεται δύναμη πνευματική, γιά νά χρησιμοποιήσουμε τόν κόσμο μέ σωφροσύνη, ὑπομονή καί ἀγάπη, ἀλλά αὐτή ἡ δύναμη δέν χρειάζεται, ἄν δέν ὑπάρχει κόσμος. ῾Ο ἄνθρωπος δέν μπορεῖ ν᾿ ἀνεβεῖ πνευματικά, ἄν δέν ὑπάρχει κόσμος, πού νά μπορεῖ νά προσφερθεῖ στόν Θεό καί στούς ἄλλους ὡς δῶρο. ῾Ο σταυρός μᾶς ὁπλίζει μέ δύναμη γιά νά μήν εἴμαστε σκλάβοι τῶν ἀντικειμένων, ἀλλά νά μαρτυροῦμε μέσα ἀπ᾿ αὐτά τήν ἀγάπη μας πρός τόν Θεό ὡς ὑποκείμενο καί τούς ἄλλους ὡς ὑποκείμενα.
Σχετικά μέ αὐτό τό θέμα ὁ λόγος τοῦ ᾿Απ. Παύλου ἔχει θετική σημασία· «᾿Εν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, δι᾿ οὗ ἐμοί κόσμος ἐσταύρωται κἀγώ τῷ κόσμῳ» (Γαλ. 6, 14). Αὐτό δέν σημαίνει μιά ἁπλή ἔξοδο ἀπό τόν κόσμο, ἀλλά ἕναν ἀντι-ἐγωϊστικό «κανόνα», σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο ὁ χριστιανός πρέπει νά ζεῖ καί νά χρησιμοποιεῖ τόν κόσμο (Γαλ. 6, 16). Αὐτός πού σταυρώνεται μαζί μέ τόν Χριστό, δέν εἶναι ἁπλῶς νεκρός, ἀλλά «ζῶν διά Θεόν», ζῶν μέσα στόν κόσμο. (Γαλ. 3, 19). ῎Ετσι, ἡ δύναμη τοῦ Χριστοῦ, πού λαβαίνουν οἱ πιστοί ὅταν τόν ἐπικαλοῦνται, κάνοντας τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ, εἶναι ἡ πλήρης ἀγάπης δύναμη τῆς θυσιαστικῆς του κατάστασης, διά μέσου τῆς ὁποίας ᾿Εκεῖνος ἀπαρνήθηκε τόν Ἑαυτό Του, ἦλθε πρός τόν Πατέρα καί ἔρχεται πάντοτε στίς καρδιές ἐκείνων, πού εἶναι μέσα στόν κόσμο. Καί δίνει τή δύναμη νά ἱκανοποιήσουν τίς ἀνάγκες τους μέσα στόν κόσμο, μέ σωφροσύνη καί νά ὑπομείνουν τό θάνατο ὅπως ᾿Εκεῖνος. ῎Ετσι προετοιμάζονται καί αὐτοί γιά τήν ἀνάσταση.
Μέ τή δύναμη πού δεχόμαστε ἀπό τή θυσία τοῦ Χριστοῦ, δύναμη πού εἶναι ταυτόχρονα καί ἀκριβῶς γι᾿ αὐτό ὁλοζώντανη, ὀφείλουμε νά πραγματοποιήσουμε τή συμβουλή τοῦ ᾿Απ. Παύλου, «παραστῆσαι τά σώματα ἡμῶν θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρεστον τῷ Θεῷ», ἡ ὁποία εἶναι ταυτόχρονα «λογική λατρεία», πού προσφέρεται στό Θεό (Ρωμ. 12, 1). ῾Ο χριστιανός, κάνοντας τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ, δέν λαβαίνει μόνο τή δύναμη τοῦ Χριστοῦ, γιά νά νικήσει τήν ἁμαρτία καί νά ἐπιτύχει κάθε καλό, ἀλλά προσφέρει καί μιά ἀληθινή λατρεία στόν Θεό. ᾿Ανυψώνει τό πνεῦμα του πρός Αὐτόν καί θυσιάζει τά πάντα καί τόν ἑαυτό του στόν Θεό. ᾿Αλλά αὐτό δέν μπορεῖ νά τό κάνει παρά μόνο ὅταν βρίσκεται σέ σχέση μέ τόν κόσμο.
Στό Σταυρό τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει διαλεκτική κατάφαση τοῦ κόσμου, ἀλλά καί ὑπέρβασή του, ἀφοῦ θεωρεῖται ὄχι ὡς ἔσχατη πραγματικότητα, ἀλλά ὡς πραγματικότητα ἐν Θεῷ.
Δέν μποροῦμε νά ἔλθουμε σέ σχέση μέ τόν Θεό ἔξω ἀπό τόν κόσμο, ἀλλά διά τοῦ κόσμου ὡς δώρου διάφανου. ῞Οταν, δηλαδή τόν χρησιμοποιοῦμε μέ σωφροσύνη καί ὑπομονή κι ἔχουμε στή σκέψη μας τόν Θεό, ὡς ἀληθινό Σωτήρα τῆς ὕπαρξής μας. Πρέπει νά βρισκόμαστε ἀδιάκοπα σέ σχέση μέ τόν κόσμο, γιά νά μποροῦμε καί ἀδιάκοπα νά τόν προσφέρουμε στόν Θεό καί στούς ἄλλους, γιά νά ἀσκηθοῦμε σ᾿ αὐτή τήν πνευματική δύναμη.
῾Ο Σταυρός τοῦ Κυρίου δέν μᾶς ἀποκαλύπτει τό πλῆρες νόημά του, χωρίς τήν ἐνσάρκωσή Του καί τήν Ἀνάστασή Του. ῎Αν ὁ Σταυρός σήμαινε ἁπλῶς μιά ἄρνηση τοῦ σώματος καί τοῦ κόσμου, ὁ Κύριος δέ θά εἶχε ἐνσαρκωθεῖ. ᾿Ενσαρκώθηκε γιά νά ἁγιοποιήσει διά τοῦ Σταυροῦ τό σῶμα Του καί τό σῶμα μας. Γιά νά τά προσφέρει μαζί μέ τόν κόσμο στόν Θεό καί γιά νά τά ὁδηγήσει ἁγιασμένα διά τῆς Ἀναστάσεως στήν αἰώνια ζωή. ῾Ο ἅγ. ᾿Αθανάσιος λέγει· «῞Οθεν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος δι᾿ ἑαυτοῦ παρεγένετο, ἵν᾿ ὡς εἰκών ὤν τοῦ Πατρός τόν κατ᾿ εἰκόνα ἄνθρωπον ἀνακτίσαι δυνηθῆ» (Περί ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, Β.Ε.Π. τ. 30, σελ. 85).
Τό γεγονός πώς ὁ Ἴδιος ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται ἄνθρωπος, συμφιλιώνει ξανά τούς ἀνθρώπους μέ τόν Θεό, διά τοῦ Σταυροῦ καί ἀνασταίνει τήν φύση μας, δηλαδή ἐμᾶς τούς ἴδιους, στήν αἰώνια ζωή ἐν Θεῷ, ἀποδεικνύει τήν αἰώνια ἀξία πού ἔχει ἡ ὕπαρξή μας γιά Ἐκεῖνον καί τό ρόλο τοῦ σταυροῦ ὡς μέσου, γι᾿ αὐτή τήν ἀνακαίνισή μας στήν αἰωνιότητα.
῾Ο ἅγιος ᾿Αθανάσιος λέγει ἀκόμη πώς ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἦλθε ὡς ᾿Ιατρός καί Σωτήρ γιά νά θεραπεύσει καί νά σώσει τήν δημιουργία Του. Γι᾿ αὐτό τό λόγο ἀναλαμβάνει τό ἀνθρώπινο σῶμα, γιά νά τό θεραπεύσει ἀπό μέσα, μέ τήν θεία του δύναμη, ἀλλά ἐπίσης μέ τήν ἀνθρώπινη προσπάθεια, πού δυνάμωσε ἐσωτερικά μέ τή θεία δύναμη. ῾Ο σταυρός δυναμώνει τόν ἄνθρωπο.
Μέ ἀφετηρία τούς λόγους τοῦ ᾿Απ. Παύλου, πώς ὀφείλουμε νά αὐξηθοῦμε πνευματικά, γιά νά ἐννοήσουμε «ποιό εἶναι τό μῆκος, τό πλάτος, τό βάθος καί τό ὕψος τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ» (᾿Εφεσ. 3, 18), ὁ ἅγ. ᾿Αθανάσιος λέγει· «῾Ο Λόγος ἁπλώνεται παντοῦ· ψηλά, στή δημιουργία· χαμηλά, στήν ἐνσάρκωση· σέ βάθος, μέσα στήν κόλαση· σέ πλάτος, μέσα στόν κόσμο. ῞Ολα εἶναι γεμάτα ἀπό τή γνώση τοῦ Θεοῦ. Γι᾿ αὐτό τό λόγο, δέν πρόσφερε τό σῶμα του ἀμέσως μετά τόν ἐρχομό του, θανατώνοντάς το, ἀνασταίνοντάς το καί κάνοντάς το ἀόρατο. ᾿Αλλά ἔμεινε μέσα στό σῶμα, πραγματοποίησε μεγάλα ἔργα καί σημεῖα, πού κανένας ἄνθρωπος δέν ἔκανε καί ἔτσι φανερώθηκε ὡς Λόγος τοῦ Θεοῦ». ᾿Αποκάλυψε μ᾿ αὐτό τόν τρόπο τή σημασία τῆς ζωῆς καί τῆς προσπάθειας τοῦ ἀνθρώπου μέσα στόν κόσμο, ὡς εὐκαιρίας νά νικήσει τήν ἁμαρτία τῆς προσκόλλησης στόν κόσμο, πού θεωρεῖται ὡς ἔσχατη πραγματικότητα, καί μέ τό νά πράττει τό καλό, νά ὁδεύει πρός τό Θεό.
«…ὑπέβαλεν ἑαυτόν διά σώματος φανῆναι ὁ Λόγος, ἵνα μετενέγκῃ εἰς ἑαυτόν ὡς ἄνθρωπος τούς ἀνθρώπους, καί τάς αἰσθήσεις αὐτῶν εἰς ἑαυτόν ἀποκλίνῃ, καί λοιπόν ἐκείνους ὡς ἄνθρωπον αὐτόν ὁρῶντας δι᾿ ὧν ἐργάζεται ἔργων, πείσῃ μή εἶναι ἑαυτόν ἄνθρωπον μόνον, ἀλλά καί Θεόν καί Θεοῦ ἀληθινοῦ Λόγον καί σοφίαν».
Διά τοῦ Σταυροῦ ἔδειξε, πώς μέσα στό ἀνθρώπινο σῶμα νικιέται τό ἁμάρτημα τῆς προσκόλλησης στόν κόσμο ὡς ἔσχατης πραγματικότητας· δηλαδή, διά τοῦ Σταυροῦ, τόν ὁποῖο ὑπέμεινε ἐν σώματι, νίκησε τήν ἀνθρώπινη ἀδυναμία πού ἐκδηλώνεται μέ τήν προσκόλληση στόν κόσμο, ὡσάν νά εἶναι ἡ ἔσχατη πραγματικότητα καί μέ τή δειλία τοῦ ἐγωϊσμοῦ. ᾿Αλλά ἀποδείχτηκε καί Θεός διάφανος, πού ἦλθε σέ κοινωνία μέ τούς ἀνθρώπους, δείχνοντας πώς οἱ ὀδύνες καί ὁ θάνατος —πού συγκρατοῦν τήν ἁμαρτία στούς ἀνθρώπους— μποροῦν νά νικηθοῦν, ὅταν ἀποδεχθοῦμε τή ζωή καί τό θάνατο ὡς θυσία, πού προσφέρει τά πάντα στό Θεό καί φθάνουν ἔτσι στόν Θεό.
