Καθὼς εἶνε ἀδύνατον κατὰ τὴν παροιμίαν νὰ λευκαίνῃ τις τὸν Αἰθίοπα, (Αἰθίοπα σμήχειν) οὕτω εἶνε δύσκολον νὰ ἐγκωμιάσω, καθὼς πρέπει, τὸν Μωϋσῆν τοῦτον, τὸν ἔξωθεν μὲν μελανὸν ὡς Αἰθίοπα, ἔσωθεν δὲ εἰς τὴν ψυχὴν λελαμπρυσμένον καὶ πάμφωτον· ἀλλὰ πάλιν νὰ τὸν ἀφήσω τελείως ἀνεγκωμίαστον ἀπὸ ρᾳθυμίαν μου καὶ ἀμέλειαν, εἶνε μέγα ἁμάρτημα, διότι στερῶ τοὺς ἀναγνώστας μου ἀπὸ τοιαύτην ψυχωφελῆ διήγησιν. Ἄς εἴπωμεν ὀλίγα τινὰ ἀπὸ τὰ μεγάλα του κατορθώματα, διότι καθὼς ἀπὸ μίαν ρανίδα οἴνου, ἢ μέλιτος, γνωρίζεται τὸ ἐπίλοιπον, ὅπου ἔχει τὸ ἀγγεῖον· καὶ ἀπὸ κόκκον σίτου τὸ ὑπόλοιπον· οὕτω καὶ ἀπὸ ταῦτα τὰ ὀλίγα, ὅπου γράφομεν, ἄς γνωρίσῃ ἕκαστος τοῦ ὁσίου τὴν τελειότητα.
Ὁ περὶ οὗ ὁ λόγος μας μακάριος Μωϋσῆς ἦτον Aἰθίοψ, καὶ πολύ μαῦρος κατὰ τὸ χρῶμα, καὶ εἰς τὴν ψυχὴν ὁμοίως μεμελανωμένος, ὅτι τὸν Χριστὸν δὲν ἤξευρεν, ἀλλ᾿ ἦτον ἀλλόφυλος καὶ κακότροπος ἄνθρωπος πρότερον, δοῦλος δὲ ἑνὸς πολιτικοῦ ἀνδρός, ὁ ὁποῖος καὶ τὸν ἀπέβαλε διὰ τὴν πολλήν κακίαν καὶ λῃστρικήν καὶ μοχθηρὴν γνώμην του. Ἐπειδή ἦτον λῃστής καὶ ἐφόνευε χωρὶς αἰτίαν τὸν τυχόντα. Ἔχων μὲ ἕνα βοσκόν ἔχθραν μεγάλην, διότι τὸν ἐμπόδισε νὰ κάμῃ κακόν τι, ἐβουλεύθη νὰ θανατώσῃ τὸν βοσκόν ἐκεῖνον, ὅθεν μαθὼν ὅτι εὑρίσκετο ἀντίπερα τοῦ ποταμοῦ Νείλου, ὅστις τότε εἶχε πλημμυρήση, ἐδάγκασε τὴν μάχαιράν του μὲ τὸ στόμα του, καὶ τὸ ἐπανωφόριόν του τυλίξας εἰς τὴν κεφαλήν του ἐπέρασε τὸν ποταμὸν κολυμβῶν. Ἐννοήσας δὲ ὁ βοσκὸς τὸν ἐρχομόν του, ἄφησε τὰ πρόβατά του καὶ ἔφυγεν, ὁ δὲ Μωϋσῆς, ἐπειδὴ δὲν ηὗρε τὸν βοσκὸν νὰ τὸν φονεύσῃ, καθὼς ἐμελέτησεν, ἐκλέξας τέσσαρας κριοὺς παχεῖς διαλεκτοὺς ἀπὸ τὴν μάνδραν τοῦ πτωχοῦ ἐκείνου τὰ ἔσφαξε, καὶ ἔπειτα δέσας αὐτὰ μὲ σχοινίον, τὸ ὁποῖον εἶχε δεδεμένον εἰς τὴν μέσην του, ἐπέρασε πάλιν τὸν Νεῖλον ποταμὸν κολυμβῶν. Ἀποφαγὼν δὲ τὰ κρέατα τῶν κριῶν ὅσα ἐδυνήθη, τὰ δὲ ἐπίλοιπα καὶ τὰ δέρματα πωλήσας ὑπῆγεν εἰς τοὺς φίλους του, οἵτινες ἦσαν μακράν ἀπ᾿ἐκεῖ, καὶ τὸν εἶχον ἀρχηγὸν εἰς τὰς λῃστείας. Ταῦτα διηγήθην περὶ τοῦ ὁσίου τούτου, διὰ νὰ δείξω ὅτι εἶνε δυνατὸν νὰ σῳθῶσι διὰ τῆς μετανοίας ὅσοι θέλουσι, καὶ μυρίας πρότερον ἄν διαπράξωσιν ἁμαρτίας.
Οὗτος ὁ ὅσιος κατανυχθεὶς τελευταῖον ἀπὸ μίαν περίστασιν, ἥτις τῷ ἠκολούθησεν ἀπὸ θείαν πρόνοιαν, οὐ μόνον ἐπίστευσεν εἰς τὸν Χριστόν καὶ ἐβαπτίσθη, ἀλλά καὶ Μοναχὸς ἔγεινε, διὰ νὰ δώσῃ μεγαλειτέραν πληγὴν τοῦ Δαίμονος, ὅπου τὸν ἐκυρίευαν πρότερον. Ἀναχωρήσας λοιπὸν ἀπὸ τὴν ταραχὴν τοῦ κόσμου καὶ σύγχυσιν, ἐπειδὴ ἐμίσησε τὴν ἁμαρτίαν ἐξ ὅλης καρδίας καὶ τὸν Χριστὸν ὁλοψύχως ἐπόθησεν, ἀπηρνήθη τοὺς φίλους καὶ συγγενεῖς του, τὰ χρήματα καὶ πᾶσαν ἄλλην σωματικήν ἀπόλαυσιν καὶ ὑπῆγεν εἰς τὴν σκήτην τῶν μοναχῶν, ζητῶν τόπον ἥσυχον καὶ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ἀγνώριστον, διὰ νὰ κλαίῃ τὰς ἁμαρτίας του. Εὑρῶν δὲ μακρὰν ἀπὸ τὰ ἄλλα κελλία ἕν σπήλαιον ὠρέχθη τὸν τόπον ὡς ἐρημικώτερον καὶ ἤθελε νὰ μείνῃ ἐκεῖ, καθὼς ἐπόθει, καὶ νὰ ἀγωνίζεται τὸν καλὸν αγώνα τῆς πίστεως. Ἀλλ' ἀφ' ἑτέρου ἐδίσταζε, διότι δὲν εἶχεν ὁ τόπος αὐτὸς παραμυθίαν τινὰ σωματικήν, καὶ τα χειρότερον νερὸν δὲν εἶχεν. Οὕτω δὲ διαλογιζόμενος ἤκουσε φωνὴν ἀπὸ τὸν οὐρανὸν λέγουσαν Μωϋσῆ, εἴσελθε χαίρων, καὶ μὴ φροντίζης περὶ τοῦ ὕδατος. Τότε παρευθὺς ὑπήκουσε τὸν προστάσσοντα καὶ εἰσελθὼν ἔβαλεν ἐκεῖ τινὰ κεράμια, ὅπου εἶχε γεμάτα ὕδατος, καὶ ἀφ' οὗ ἔμειναν ἱκανὰς ἡμέρας ἔλειψε τὸ νερόν, καὶ δὲν εἶχεν εἰμὴ μόνον ὀλίγον τι. Τότε κατὰ τύχην ἦλθον καὶ τινες ἀσκηταὶ νὰ τὸν ἐπισκεφθῶσι, τοὺς ὁποίους ἰδῶν ἐχάρη· καὶ βαλῶν τὸ ὀλίγον ἐκεῖνο νερόν, ὅπου τοῦ ἔμεινεν, ἐμαγείρευσεν ἔψημα φακῆς, νὰ τοὺς φιλεύῃ· καὶ στρώσας τράπεζαν τοὺς εἶπε νὰ καθίσωσιν, αὐτὸς δὲ εἰσῆλθεν εἰς τὸν τόπον, ὅπου εἶχε τὰ κεράμια, καὶ ἔκαμε πρὸς Κύριον δέησιν μετά πίστεως οὕτω λέγων. «Κύριε ποῦ εἶνε τὸ ὕδωρ, ὅπου μοῦ ὑπεσχέθης ; Ἰδοῦ ἧλθον οἱ ἀδελφοί μου, καὶ δὲν ἔχουν νὰ πίωσιν. Ἦτο δὲ τότε καιρὸς τοῦ θέρους, καὶ ἔλαμπεν ἀπανταχοῦ ὁ ὑπέρλαμπρος ἥλιος· ἐξ αἴφνης ὅμως ἐφάνη ἄνω τοῦ σπηλαίου ἕν σύννεφον, τὸ ὁποῖον ἔβρεξε τόσον νερόν, ὥστε ἐγέμωσαν τὰ κεράμια ἅπαντα. Ὁ δὲ ὅσιος ἔκθαμβος γενόμενος ἐχάρη πολλά, εὐχαριστῶν τὸν Κύριον. Πρὸς δὲ τοὺς ἐρωτήσαντας αὐτὸν ἀδελφοὺς ὡμολόγησεν εἰς δόξαν Θεοῦ τὸ θαυμάσιον· καὶ εἴτα ἐφιλεύθησαν μὲ πολλὴν ἀγάπην δοξάζοντες τὸν εὐεργέτην Θεόν, ὅπου δοξάζει τοὺς δούλους του· καὶ ἀφ' οὗ ἐφιλεύθησαν, αὐτοὶ μὲν ἀπῆλθον εἰς τὰ κελλία των· ὁ δὲ ὅσιος, ἔμεινε πάλιν ἡσυχάζων, καὶ ἔκρυπτε τὴν ἀρετήν του ὅσον ἠδύνατο. Ὅτι ἄλλο δὲν ἀφανίζει τοὺς κόπους τοῦ μοναχοῦ, ὡς ἡ ἐπίδειξις τῆς ἀρετῆς καὶ τῶν ἀνθρώπων ὁ ἔπαινος· καὶ ἐκ τοῦ κάτω γεγραμμένου ὑποδείγματος θὰ γνωρίσητε τὴν πολλήν του ταπεινοφροσύνην καὶ μετριότητα.
Ἐπειδή ἠκούσθη ἁπανταχοῦ ἡ φήμη τοῦ ὁσίου, ὅτι ὅσον ἦτο πρότερον ἁμαρτωλός, τόσον ἔγεινεν ἐνάρετος ὕστερον, καὶ ἐτέλει θαυμάσια κατὰ τὴν Γραφήν «Ὅπου ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις», ἐπόθησε πολύ μέγας τις Ἄρχων νὰ συνομιλήσῃ μετ' αὐτοῦ διὰ νὰ λάβῃ τὴν εὐλογίαν του. Καὶ λαβὼν πολλοὺς δορυφόρους καὶ τὸ ἄλλο ὑπηρετικὸν ὁμοῦ κατὰ τὴν ἀξίαν του, ἵππευσε τὸν χρυσοφάλαρον ἵππον του καὶ ἔφθασεν εἰς τὴν σκήτην καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ Κυριακόν προσεκύνησε, διανείμας εἰς τοὺς ἐκεῖ ὁσίους μεγαλοπρεπῆ δῶρα. Καὶ ἔπειτα τοὺς ἠρώτησε μετά ζέσεως ποῦ κατοικεῖ ὁ Μωϋσῆς, οἱ δὲ τῷ ἔδειξαν τὴν ὁδόν, καὶ λοιπὸν μετέβαινε χαίρων νὰ εὕρῃ τὸ ποθητόν του κυνήγιον. Ὁ δὲ ὅσιος βλέπων μακρόθεν ἐρχόμενον ἄρχοντα ἐγνώρισεν ἀπὸ Πνεῦμα ἅγιον, ὅτι δι᾿ αὐτὸν ἤρχετο, καὶ ἐξῆλθε τῆς σκήτης καὶ ἐβάδιζεν εἰς τὸν δρόμον προσποιούμενος ὅτι ἦτον ὁδοιπόρος. Ὅτε δὲ ὑπήντησε τὸν ἄρχοντα, ἠρώτησεν οὗτος τὸν ὅσιον, ποῦ κατοικεῖ ὁ Ἀββὰ Μωϋσῆς ὁ περιβόητος; Ὁ δὲ ἀπεκρίθη· καὶ τί χρειάζεσαι τοιοῦτον μωρόν, ἄγνωστον καὶ δαιμονιῶντα ; βλάπτεσαι πολλά ἐὰν ὁμιλήσῃς μετὰ τοιούτου ἀνοήτου ἀνθρώπου! Ὑπόστρεψον εἰς τὰ ὀπίσω, καὶ μὴ κοπιάζῃς ματαίως καὶ ἀνωφελῶς. Ταῦτα ἀκούσας ὁ ἄρχων ὑπέστρεψε, καὶ τὰ ἀνήγγειλεν εἰς τὴν Σκήτην θαυμάζων. Οἱ δὲ μοναχοὶ ἐλυπήθησαν καὶ διελογίζοντο τὶς νὰ ἦτον ἐκεῖνος ὁ ἀσυνείδητος, ὁ κατηγορήσας τὸν ὅσιον· καὶ ἐρωτῶντες αὐτόν, τὶ ἄνθρωπος ἦτον ἐκεῖνος ὅπου τοῦ ὑπήντησεν, εἶπε: « πῶς ἦτον ἕνας μακρὺς τὸ ἀνάστημα μαῦρος εἰς τὴν ὅψιν, λευκόθριξ καὶ ῥακενδύτης καλόγηρος.» Οἱ δὲ ἐφώναξαν ἐκπληττόμενοι. Ἔφυγε τὸν κυνηγόν ἡ πέρδικα, καὶ ἐπέταξεν ἀπὸ τὰς χεῖράς σου. Αὐτὸς ἦτον ὅπου σοῦ ὡμίλησε, καὶ θέλων νὰ φύγῃ τὴν συνομιλίαν σου κατηγόρησεν ἑαυτόν, ἵνα ἀποφύγη ὡς ψυχοβλαβῆ τὴν ἀνθρωπίνην τιμήν, καὶ ἔπαινον ὁ ἀξιέπαινος. Τότε ἐγνώρισεν ὁ Ἄρχων, ὅτι ἐκεῖνος ἦτο βέβαια, ὅπου τοῦ ὑπήντησε, καὶ ἐθαύμασε τὴν ἀρετὴν τοῦ τρισμάκαρος· καὶ πολλά ὠφεληθεὶς ἀνεχώρησε, χωρὶς νὰ τοῦ δώσῃ ἐνόχλησιν, διὰ νὰ μὴ τὸν σκανδαλίσῃ· ἐπειδὴ ἠγάπα τόσον τὴν ἡσυχίαν, καὶ ἔφευγε τὴν ἐπίδειξιν. Ὁ δὲ ὅσιος ἔμεινεν εἰς τὸ κελλίον του, εὐχαριστῶν τῷ Θεῷ καὶ ἀγωνιζόμενος ὡς τὸ πρότερον τὸν καλόν ἀγῶνα τῆς πίστεως.
Ἐν μιᾷ δὲ τῶν ἡμερῶν ἦλθον τέσσαρες κλέπται εἰς τὸ κελλίον τοῦ ὁσίου, νὰ κλέψωσιν ἐὰν εὕρωσί τι, μὴ ἠξεύροντες ὅτι αὐτὸς εἶνε ὁ περίφημος ἐκεῖνος κλέπτης Μωϋσῆς. Ὁ δὲ Μωϋσῆς, καθό δυνατός καὶ ῥωμαλέος, τοὺς ἔδεσε μὲ σχοινία, πλήν μὲ τόσην εὐκολίαν, μὲ ὅσην δένει τις ἕνα σάκκον ἄχυρα, καὶ φορτωθεὶς αὐτοὺς εἰς τὸν ὧμόν τον, τοὺς ἔφερεν εἰς τὸ Κυριακόν, ἤτοι εἰς τὴν κοινὴν ἐκκλησίαν τῆς Σκήτης καὶ λέγει πρὸς τοὺς Πατέρας. Ἐπειδή δὲν εἶνε συγκεχωρημένον εἰς ἐμὲ τὸν μετανοοῦντα νὰ τοὺς παιδεύσω μόνος μου, συλλαβὼν αὐτοὺς ἐπ᾿ αὐτοφώρῳ τοὺς μετεκόμισα ἐνώπιόν σας, τί προστάζετε λοιπὸν νὰ τοὺς κάμωμεν; Οἱ δὲ κλέπται γνωρίσαντες, ὅτι αὐτὸς εἶνε Μωϋσῆς ὁ περιβόητος ἀρχιλῃστής καὶ ἀνίκητος, ἐξωμολογήθησαν καὶ μετενόησαν εἰς τὸν Θεόν, καὶ ἀποταξάμενοι τὰ τοῦ κόσμου πράγματα, ἔγειναν ἅπαντες μοναχοὶ δοκιμώτατοι μιμούμενοι αὐτόν.
Μεταξύ τῶν ἄλλων ἀρετῶν ὅπου εἶχεν οὗτος ὁ ὅσιος, ἧτο καὶ πολλά διακριτικός εἰς τὴν κατάκρισιν, καὶ δὲν κατέκρινέ τινα ἁμαρτάνοντα· ἀλλ' ἐσυγχώρει τὸν πταίστην ὡς συμπαθέστατος καὶ πολλούς ἄλλους ἐνουθέτει εἰς ὁμοίαν συμπάθειαν μὲ γνωστά παραδείγματα. Ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀκούσατε ἕνα καὶ θὰ λάβητε πολλήν ὠφέλειαν. Ἥμαρτέ ποτε εἷς Μοναχός, καὶ ἐφανερώθη ἡ ἁμαρτία του, ὅθεν ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Σκήτεως ἐσυνάχθησαν νὰ τὸν κρίνωσιν· ἐπροσκάλεσαν καὶ τοῦτον τὸν τρισόλβιον, ὅστις δὲν ἤθελε νὰ ὑπάγῃ· ἀλλ᾿ ἐπειδὴ τὸν ἐβίασαν, ἀπῆλθε καὶ μὴ θέλων, ἵνα μὴ φανῇ παρήκοος. Ἀλλ' ηὗρε μίαν σοφωτάτην μέθοδον ὡς φρόνιμος, διὰ τῆς ὁποίας ἔκαμεν ὅλους καὶ ἐφοβήθησαν τὴν κρίσιν τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀφῆκαν τὸν πταίσαντα ἀτιμώρητον, νὰ τὸν κρίνῃ ὁ δίκαιος κριτής, ὁ ἐλεήμων καὶ εὔσπλαγχνος, ἤτοι, ἔβαλεν ἅμμον πολλὴν εἰς μίαν σπυρίδα τρυπητήν καὶ βαστάζων αὐτὴν ἀπῆλθεν ἱδρῶτι πολλῷ περιρρεόμενος καὶ ἀσθμαίνων εἰς τὴν σύναξιν. Οἱ δὲ Ἀσκηταί προϋπαντήσαντες αὐτὸν εὐλαβῶς καὶ βλέποντες τὴν ἅμμον πῶς ἐχύνετο ὄπισθεν, τὸν ἠρώτησαν, τὶ ἐσήμαινεν ἡ πρᾶξις αὗτη τοῦ φορτίου του; Ὁ δὲ ἀπεκρίθη βαρέως ἀναστενάζων· « Αὐτὰ ὅπου βαστάζω ὄπισθεν εἶνε τὰ ἁμαρτήματά μου, τὰ βαρέα καὶ ἀναρίθμητα· τὰ ὁποῖα ἀπέρριψα ὄπισθεν νὰ μὴ τὰ βλέπω, καὶ ἦλθα νὰ κρίνω τὸν ἀδελφόν μου δι᾿ ἕν μικρόν ἐλάττωμα καὶ οὐχὶ πάθος ἑκτικόν. » Ταῦτα ἀκούσαντες κατενύχθησαν ἅπαντες, γινώσκοντες ὅτι δι᾿ ἐκείνους τὸ ἔλεγε, καὶ οὕτω ἀφῆκαν τοῦ ἀδελφοῦ τὸ ἁμάρτημα· ὅστις ἐπῆρεν ἀπό ὅλους συγχώρησιν, καὶ ἀνεχώρησεν εἰς τὰ ἴδια.
Ὁ δὲ Μωϋσῆς ὑπέστρεψεν εἰς τὸ κελλίον του, καὶ παντί σθένει ἠγωνίζετο· καὶ τόσον προέκοψεν εἰς τὰ τῆς ψυχῆς, ὥστε τὸν ἠξίωσεν ὁ Θεός νὰ λάβῃ καὶ τὴν Ἱερωσύνην, ὡς ἀνακαθαρθείς καὶ ἀναγεννηθεὶς διά λουτροῦ παλιγγενεσίας ἤτοι τοῦ βαπτίσματος. Ἀκούων γὰρ ὁ Ἐπίσκοπος τὴν θαυμάσιον πολιτείαν του, ἠθέλησε νὰ τὸν στολίσῃ διὰ τοῦ τῆς ἱερωσύνης ἀξιώματος, ἐφ᾿ ὧ καὶ καταβὰς μίαν ἑορτήν εἰς τὸ Κυριακόν, τὸν ἐχειροτόνησεν ἱερέα καὶ μὴ θέλοντα. Ἔπειτα εἶπε πρὸς αὐτὸν χαριεντιζόμενος : «Ἰδοῦ Ἀββᾶ Μωϋσῆ, ὅπου ἄσπρισες τώρα, καὶ ἔγεινες ὁλόλευκος.» Ὁ δὲ εὐλαβῶς ἀπεκρίθη μὲ πραότητα «Πάτερ πατέρων, τὰ ἔξωθεν ἄσπρισαν, ἢ τὰ ἔσωθεν;» Θαυμάσας ὁ Ἀρχιερεύς τὴν συνετήν ταύτην ἀπόκρισιν, τότε μὲν ἀποχαιρετήσας αὐτόν ἀπέλυσεν. Ὕστερον δὲ μετά καιρόν ἠθέλησε νὰ τὸν δοκιμάσῃ ἵνα λάβωσι καὶ ἄλλοι κοινῶς πλοῦτον ταπεινώσεως παρ᾿αὐτοῦ, καὶ παράδειγμα μετριότητος· καὶ παρήγγειλε τοῖς κληρικοῖς ἔντινι μεγάλη μεγαλωστὶ πανηγύρει καὶ μονεκκλησίᾳ καθ᾿ ἥν ἤθελον νὰ συλλειτουργήσωσιν ἅπαντες, ὅταν ἔλθῃ ὁ Μωϋσῆς, νὰ τὸν ὑβρίσωσι καὶ νὰ τὸν διώξωσιν ἐπιπλήττοντες καὶ ἀτιμάζοντες, ἔπειτα νὰ ἀκολουθήσῃ ἕνας ὀπίσω του ἥσυχα, νὰ ἀκροασθῇ τὶ θὰ εἴπῃ, νὰ γνωρίσωσιν ἐὰν ἐθυμώθη. Ὅταν δὲ ἦλθεν ὁ ἄξιος τῆς ἱερωσύνης εἰς τὸ ἱερατεῖον, νὰ φορέσῃ τὰ ἱερὰ ἄμφια κατὰ τὴν συνήθειαν, τὸν ὕβρισεν ἕνας λέγων : «Φύγε ἀπ᾿ ἐδῶ ἀσχημάνθρωπε, τοῦ κόσμου τὸ περιγέλασμα, διότι δὲν εἶσαι ἄξιος νὰ σταθῇς εἰς τὸ μέσον μας.» Εὐθὺς ἀνεχώρησεν ὁ πρᾳότατος, χωρὶς νὰ σκανδαλισθῇ οὐδαμῶς εἰς ἐκεῖνον, ὅπου τὸν ὕβρισεν ἀλλὰ μάλιστα ἐμέμφετο ἑαυτόν, λέγων : «Δὲν σοῦ τὸ ἔλεγα μελανέ καὶ ἀσχημοδέρματε πῶς δὲν εἶσαι ἄξιος νὰ συνομιλῇς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ἀπάνθρωπε; Καλῶς σοὶ ἔκαμαν καὶ πρεπόντως σὲ ὕβρισαν.»
Ταῦτα ἀκούσας ἐκεῖνος, ὅπου τὸν ἠκολούθει ὄπισθέν του ἀνήγγειλε καὶ πολύ ἐπωφελήθησαν θαυμάζοντες τὴν ἄμετρόν του ταπείνωσιν καὶ παρεκάλεσαν αὐτὸν νὰ ἐπιστρέψῃ καὶ νὰ συλλειτουργήσωσιν. Ὅστις πάλιν ὑπῆγε χωρὶς μηδαμῶς νὰ ταραχθῇ ἡ καρδία του. Ἔκτοτε πλέον δὲν τὸν ἐπείραξαν, γνωρίσαντες τὴν ἀκακίαν καὶ ἁπλότητά του, ἀλλὰ μᾶλλον τὸν παρεκάλουν νὰ τοὺς ἀναφέρῃ συχνάκις εὐαρεστούμενος ψυχωφελῇ σωτήρια παραδείγματα. Ὁ δὲ Μωϋσῆς ὡμίλησε ταῦτα πρὸς αὐτοὺς ἵνα φανῇ εὐήκοος πρὸς τὴν αἴτησιν : «Ἀδελφοί καὶ Πατέρες, ἡ ταπείνωσις ταπεινώνει τοὺς δαίμονας, καὶ ἡ κενοδοξία τοὺς ὑψώνει. Ὅστις εἶνε ταπεινόφρων καὶ ταπεινολόγος, ἐκνευρίζει τῶν Δαιμόνων τὴν δύναμιν· καὶ ὅστις δὲν ἔχει ταπείνωσιν ἐμπαίζεται ὑπό τῶν Δαιμόνων. Καὶ ὅποιος προσεύχεται ἐὰν δὲν φρονῇ πὼς εἶνε ἁμαρτωλός, δὲν εἰσακούεται ὑπό τοῦ Κυρίου, οὐδὲ λαμβάνει παρ᾿ αὐτοῦ τὴν αἴτησίν του. Πρέπει ἕκαστος νὰ ἔχῃ ἔμπροσθέν του ὅλα του τὰ ἁμαρτήματα ἀείποτε, καὶ βλέπων ὀφθαλμοφανῶς τὰς αἰσχρουργίας του νὰ μὴ κατακρίνῃ τοὺς ἄλλους τελείως· ὅθεν ἐκπληρῶν τις ταύτην τὴν ἐντολήν τοῦ Σωτῆρος τὴν ψυχοσωτήριον. «Μὴ κρίνετε, καὶ οὐ μὴ κριθῆτε» ἔστω βέβαιος ὅτι διὰ παντός ἐσώθη. Γινώσκετε δὲ καὶ τοῦτο ὅτι ἀδύνατον εἶνε νὰ λέγεταί τις Χριστοῦ στρατιώτης, ἐὰν καθ᾿ ὁλοκληρίαν δὲν ἀναζωπυρωθῇ πρότερον μὲ τὸ πῦρ τῆς αὐτοῦ ἀγαπήσεως, καταφρονῶν ὅλως δι᾿ ὅλου πᾶσαν ἀνθρωπίνην τιμήν καὶ ἔπαινον καὶ οἱανδήποτε σωματικὴν χλιδήν καὶ ἀνάπαυσιν, καὶ ἀποφεύγων προσέτι τὴν ἀθυροστομίαν, ἥτις ὡς καύσων καὶ φλὸξ πυρὸς φλογίζει τοὺς καρποὺς τῶν πόνων τοῦ Μοναχοῦ. Ὅστις πρέπει νὰ ἔχῃ ταύτας τὰς ἀρετάς, ὡς ἀρεστὰς τῷ Θεῷ, ψυχωφελεῖς καὶ σωτηριώδεις· εὐλάβειαν, σωφροσύνην, ἁπλότητα, πραότητα, πρὸς Θεόν εὐσέβειαν, καὶ ἀγάπην εἰλικρινὴ πρὸς πᾶσαν ἀδελφότητα· διά τὴν ὁποίαν καὶ ἐγὼ ὁ ἰδιώτης καὶ ἀταπείνωτος, ὁ μαῦρος καὶ μελανὸς εἰς τὴν ψυχήν, καὶ εἰς τὸ σῶμα Αἰθίοψ, τῶν ἀνθρώπων τὸ ὄνειδος, ἐτόλμησα νὰ ἐκφράσω τοὺς λόγους τούτους πρὸς ἐσᾶς τοὺς κυρίους μου. Ἀλλά συγχωρήσατέ μοι σᾶς παρακαλῶ, διὰ τὸν Κύριον, δεόμενοι τοῦ Θεοῦ ὑπέρ ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν μου.»
Ταῦτα καὶ ἄλλα περισσότερα λέγων πρὸς αὐτοὺς ὁ μελανὸς εἰς τὴν σάρκα, καὶ εἰς τὴν ψυχὴν λευκότατος ἐπωφέλησε πολὺ τοὺς ἀκούοντας καὶ ὑποστρέψας εἰς τὴν κέλλαν πάλιν ἡσύχαζεν, ἕως οὗ ἔφθασεν εἰς τὸ ἄκρον τῆς τελειότητος, τελέσας μεγάλους ἀγῶνας εἰς τὴν ἄσκησιν τόσον, ὥστε καὶ αὐτοὺς τοὺς συντρόφους του κλέπτας καὶ ληστὰς οἰκειοποίησε πρὸς τὸν Χριστὸν διὰ μετανοίας, καὶ ἔγειναν εἰς τὴν ἀρετὴν θειότατος, καὶ εἰς ὅλους τοὺς Πατέρας ὀνομαστότατος· ζήσας 75 ἔτη ἐν τῷ προσκαίρῳ τούτῳ κόσμῳ καὶ ἀγγελικῶς μετὰ τὴν ἐπιστροφήν του συμπεριφερόμενος. Ἔπειτα εἰς τὸ τέλος τῆς παροικίας του τὸν ἠξίωσεν ὁ Κύριος καὶ ἔπιε τὸ ποτήριον, ὅπου καὶ αὐτός ἄλλους ἐπότισε· καὶ τοιουτοτρόπως ἔλαβε καὶ αὐτὸς τὴν μάχαιραν τὴν ὁποίαν ἔδωκεν, ἵνα ἐκπληρωθῇ τοῦ Κυρίου ἡ πρόρρησις. Καθώς ἐκάθητο λοιπὸν ἡμέραν τινὰ εἰς τὴν σκήτην μετὰ τῶν ἄλλων ἑπτὰ ἀδελφῶν προγνωρίσας θείᾳ χάριτι τὸ μέλλον ἐπροοιμίασεν οὕτω : «Σήμερον ἔρχονται βάρβαροι, καὶ φύγετε διὰ νὰ μὴ σᾶς φονεύσωσιν.» Οἱ δὲ εἶπον αὐτῷ : «Ἀλλά σὺ δὲν φεύγεις;» Ὁ δὲ ἀπεκρίθη : «ἰδοὺ τόσα ἔτη ἀπεκδέχομαι τὴν ἡμέραν ταύτην, ἵνα πληρωθῇ τὸ ρῆμα τοῦ Κυρίου τὸ ἑξῆς «Ὅτι πάντες οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαῖρᾳ ἀποθανοῦνται» καὶ τώρα νὰ φύγω, νὰ χάσω τὸν στέφανον;» Ὑπολαβόντων δὲ αὐτῶν, «Οὐδὲ ἡμεῖς φεύγομεν, ἀλλὰ μένομεν νὰ ἀποθάνωμεν μετὰ σοῦ.» Ἀπεκρίθη ὁ Μωϋσῆς : «Ἕκαστος γινώσκει τὰς πράξεις του, καὶ κάμετε καθὼς σᾶς φωτίσῃ ὁ Κύριος.» Παραυτίκα δὲ τοὺς εἶπε πάλιν : «Ἰδοὺ ἔφθασαν οἱ βάρβαροι.» Τότε εἷς ἐξ αὐτῶν ἐκρύβη ὄπισθεν τῆς θύρας, νὰ μείνῃ ζῶν καὶ μαρτυρήσῃ τὸ συμβησόμενον. Εἰσελθόντες δὲ οἱ βάρβαροι ἐφόνευσαν εὐθὺς ξιφηδὸν τὸν Μωϋσῆv, καὶ τοὺς ἄλλους ἕξ καὶ ἁρπάσαντες πᾶν τὸ προστυχὸν ἀνεχώρησαν. Ἐκεῖνος δέ, ὅπου ἧτο κεκρυμμένος, εἶδεν ἑπτὰ στεφάνους, οἵτινες οὐρανόθεν πεσόντες ἐστεφάνωσαν τοὺς ὁσίους. Τοιοῦτον τέλος ἔλαβεν ὁ τρισμακάριος, ὁ ὁποῖος ἀφῆκε μαθητάς ἑβδομήκοντα. Τοῦτον ἄς μιμηθῶμεν καὶ ἡμεῖς οἱ ἁμαρτήσαντες, ἄς κάμωμεν ἀληθινὴν μετάνοιαν, ἵνα τύχωμεν συγχωρήσεως, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίω ἡμῶν. ᾯ πρέπει κράτος, δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, πάντοτε, σὺν Πατρί καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι. Ἀμήν.
Αφήγηση γιά τον όσιο Μωυσή τον Αιθίοπα από τον Παλλάδιο
Μωσῆς οὕτω τις καλούμενος, Αἰθίοψ τῷ γένει, μέλας, οἰκέτης ὑπῆρχε πολιτευομένου τινός· ὃν διὰ πολλὴν δυστροπίαν καὶ λῃστείαν ἔρριψεν ὁ ἴδιος δεσπότης· ἐλέγετο γὰρ καὶ μέχρι φόνων φθάνειν· ἀναγκάζομαι γὰρ λέγειν αὐτοῦ τὰ τῆς πονηρίας, ἵνα δείξω αὐτοῦ τὴν ἀρετὴν τῆς μετανοίας.
∆ιηγοῦντο γοῦν ὅτι καὶ ἀφηγούμενος ἦν λῃστηρίου ἑνός· οὗ καὶ τὸ ἔργον φαίνεται ἐν τοῖς λῃστρικοῖς, ὅτι ποιμένι τινὶ ἐμνησικάκησέ ποτε παρεμποδίσαντι αὐτῷ εἰς πρᾶγμά τι μετὰ τῶν κυνῶν ἐν νυκτί· ὃν ἀποκτεῖναι θελήσας περινοστεῖ τὸν τόπον ἔνθα τὴν στάσιν εἶχε τὴν τῶν προβάτων· καὶ ἐμηνύθη αὐτῷ πέραν τοῦ Νείλου· καὶ πλημμυροῦντος τοῦ ποταμοῦ καὶ κρατοῦντος ὡσεὶ σημεῖον ἕν, δακὼν τὴν μάκαιραν ἐν τῷ στόματι καὶ τὸν χιτωνίσκον θεὶς τῇ κεφαλῇ διεπέρασεν οὕτω κολυμβήσας τὸν ποταμόν. Ἐν τῷ τοῦτον οὖν διακολυμβᾶν ἠδυνήθη ὁ ποιμὴν διαλαθεῖν αὐτόν, ἑαυτὸν καταχώσας εἰς τὴν ἄμμον. Τοὺς οὖν ἐξ ἐπιλογῆς τέσσαρας κριοὺς σφάξας καὶ δήσας σειρᾷ, διεκολύμβησεν αὖθις· καὶ ἐλθὼν εἰς μικρὸν προαύλιον ἀπέδειρε, καὶ φαγὼν τὰ κάλλιστα τῶν κρεῶν καὶ εἰς οἶνον διαπωλήσας τὰ κώδια καὶ σαΐτην πιὼν ὡς ἰταλικῶν δεκαοκτὼ ξεστῶν, πεντήκοντα σημεῖα ἀπῆλθεν ὅπου τὸ κολλήγιον εἶχεν.
Οὗτος ὁ τοσοῦτος ὀψέποτε κατανυγεὶς ἐκ περιστάσεώς τινος, ἐπέδωκεν ἑαυτὸν μοναστηρίῳ καὶ οὕτως προσῆλθε τῷ πράγματι τῆς μετανοίας ὡς καὶ αὐτὸν τὸν συμπράκτην αὐτοῦ τῶν κακῶν ἐκ νεότητος δαίμονα τὸν αὐτῷ συναμαρτόντα ἄντικρυς εἰς ἐπίγνωσιν ἀγαγεῖν τοῦ Χριστοῦ.
Ἐν οἷς λέγεταί ποτε ὅτι λῃσταὶ τούτῳ ἐπέπεσον ἐν τῷ κελλίῳ καθημένῳ ἀγνοήσαντες τὸ τίς ἐστιν. Ἦσαν δὲ τέσσαρες· οὓς δήσας πάντας καὶ καθάπερ ζαβέρναν ἐπιθεὶς ἀχύρου τῷ νώτῳ ἤνεγκεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν τῶν ἀδελφῶν εἰπών· "Ἐπειδὴ οὐκ ἔξεστί μοι ἀδικεῖν οὐδένα, τί κελεύετε περὶ τούτων;" Οὕτως ἐκεῖνοι ἐξομολογησάμενοι, καὶ γνόντες ὅτι Μωσῆς ἐστὶν ἐκεῖνος, ὅ ποτε ὀνομαστὸς καὶ περιβόητος ἐν τοῖς λῃσταῖς, δοξάσαντες τὸν θεὸν κἀκεῖνοι ἀπετάξαντο διὰ τὴν τούτου μεταβολήν, λογισάμενοι ὅτι "Εἰ οὗτος ὁ οὕτως ἱκανὸς καὶ δυνάμενος ἐν τοῖς λῃστρικοῖς τὸν θεὸν ἐφοβήθη, ἡμεῖς τί ἀναβαλλόμεθα τὴν σωτηρίαν;"
Τούτῳ τῷ Μωσεῖ ἐπέθεντο δαίμονες εἰς τὴν ἀρχαίαν συνήθειαν τῆς ἀκολασίας τῆς πορνικῆς κατελαύνοντες· ὃς ἐπὶ τοσοῦτον ἐπειράσθη, ὡς αὐτὸς διηγεῖτο, ὡς μικροῦ δεῖν τῆς προθέσεως ἐξοκεῖλαι. Παραγενόμενος οὖν πρὸς τὸν μέγαν Ἰσίδωρον τὸν ἐν τῇ Σκήτει, ἀνήνεγκε τὰ τοῦ πολέμου. Καὶ λέγει αὐτῷ· "Μὴ λυπηθῇς· ἀρχαὶ γάρ εἰσι, καὶ διὰ τοῦτο σφοδρότερόν σοι ἐπέθεντο ζητοῦντες τὴν συνήθειαν. Ὥσπερ γὰρ κύων ἐν μακέλλῳ τῇ συνηθείᾳ οὐκ ἀφίσταται, ἂν δὲ κλεισθῇ τὸ μάκελλον καὶ μηδεὶς αὐτῷ μηδὲν δῷ, οὐκέτι ἐγγίζει· οὕτω καὶ σὺ ἐὰν ἐπιμείνῃς, ἀκηδιάσας ὁ δαίμων ἔχει σου ἀποστῆναι".
Ἀναχωρήσας οὖν ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης σφοδρότερον ἠσκεῖτο, καὶ μάλιστα ἀπὸ βρωμάτων, οὐδενὸς μεταλαμβάνων πλὴν ἄρτου ξηροῦ ἐν δώδεκα οὐγκίαις, ἐργαζόμενος ἔργον πλεῖστον, καὶ πεντήκοντα προσευχὰς ἐκτελῶν. Κατατήξας οὖν αὐτοῦ τὸ σωμάτιον, ἔμεινε πυρούμενος ἔτι καὶ ἐνυπνιαζόμενος. Πάλιν παρέβαλεν ἄλλῳ τινὶ τῶν ἁγίων καὶ λέγει αὐτῷ· "Τί ποιήσω ὅτι σκοτίζουσί μου τὸν λογισμὸν τὰ ἐνύπνια τῆς ψυχῆς κατὰ συνήθειαν ἡδονῆς;" Λέγει αὐτῷ· "Ἐπειδὴ τὸν νοῦν σου οὐκ ἀπέστησας τῶν περὶ ταῦτα φαντασιῶν, τούτου χάριν ὑφίστασαι τοῦτο· δὸς ἑαυτὸν εἰς ἀγρυπνίαν καὶ προσεύχου νηφόντως καὶ ἐλευθεροῦσαι ἀπὸ τούτων ταχέως". Ὃς ἀκούσας καὶ ταύτης τῆς ὑποθέσεως ἀπελθὼν ἐν τῇ κέλλῃ ἔδωκε λόγον μὴ κοιμηθῆναι διὰ πάσης νυκτός, μὴ κλῖναι γόνυ.
Μείνας οὖν ἐν τῷ κελλίῳ ἐπὶ ἔτη ἕξ, τὰς νύκτας πάσας εἰς τὸ μέσον τοῦ κελλίου ἵστατο προσευχόμενος, ὀφθαλμὸν μὴ καμμύων· καὶ τοῦ πράγματος περιγενέσθαι οὐκ ἠδυνήθη. Ὑπέθετο οὖν ἑαυτῷ πάλιν ἄλλην πολιτείαν, καὶ ἐξερχόμενος τὰς νύκτας ἀπῄει εἰς τὰς κέλλας τῶν γερόντων καὶ ἀσκητικωτέρων, καὶ λαμβάνων τὰς ὑδρίας αὐτῶν λεληθότως ἐπλήρου ὕδατος. Ἀπὸ μήκους γὰρ ἔχουσι τὸ ὕδωρ, οἱ μὲν ἀπὸ δύο, οἱ δὲ ἀπὸ πέντε σημείων, ἄλλοι ἀπὸ ἡμίσεος.
Μιᾶς οὖν τῶν νυκτῶν ἐπιτηρήσας ὁ δαίμων καὶ μὴ καρτερήσας, ἐγκύψαντι αὐτῷ εἰς τὸ φρέαρ δέδωκε κατὰ τῶν ψοῶν ῥοπάλῳ τινὶ καὶ ἀφῆκεν αὐτὸν νεκρόν, μὴ αἰσθανόμενον μήτε ὃ πέπονθε μήτε παρὰ τίνος. Τὴν ἄλλην οὖν ἡμέραν ἐλθών τις ἀντλῆσαι ὕδωρ εὗρεν αὐτὸν ἐκεῖ κείμενον, καὶ ἀνήγγειλε τῷ μεγάλῳ Ἰσιδώρῳ τῷ πρεσβυτέρῳ τῆς Σκήτεως. Λαβὼν οὖν αὐτὸν ἀνήνεγκεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν· καὶ ἐπὶ ἔτος ἓν ἐνόσησεν ὡς μόλις γενέσθαι τὸ σῶμα αὐτοῦ καὶ τὴν ψυχὴν ἐν ἰσχύϊ.
Λέγει οὖν αὐτῷ ὁ μέγας Ἰσίδωρος· "Παῦσαι φιλονεικῶν, Μωσῆ, τοῖς δαίμοσι· καὶ μὴ αὐτοῖς ἐπέμβαινε· μέτρα γάρ εἰσι καὶ τῆς ἀνδρείας τῆς ἐν τῇ ἀσκήσει". Ὁ δὲ λέγει αὐτῷ· "Οὐ μὴ παύσωμαι μέχρις οὗ παύσηταί μου ἡ φαντασία τῶν δαιμόνων". Λέγει οὖν αὐτῷ· "Ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ πέπαυταί σου τὰ ἐνύπνια· κοινώνησον οὖν μετὰ παρρησίας· ἵνα γὰρ μὴ καυχήσῃ ὡς περιγενόμενος πάθους, τούτου χάριν κατεδυναστεύθης πρὸς τὸ συμφέρον". Καὶ ἀπῆλθε πάλιν ἐπὶ τὴν κέλλαν αὐτοῦ. Μετὰ ταῦτα ἐρωτηθεὶς παρὰ Ἰσιδώρου ὡς μετὰ μῆνας δύο, ἔλεγε μηκέτι μηδὲν πεπονθέναι.
Κατηξιώθη δὲ οὗτος χαρίσματος κατὰ δαιμόνων οὕτως ὡς τὰς μυίας ταύτας ἡμᾶς φοβεῖσθαι μᾶλλον ἢ ἐκεῖνον τοὺς δαίμονας. Αὕτη ἡ πολιτεία Μωσέως τοῦ Αἰθίοπος, ὃς καὶ αὐτὸς ἦν ἐν τοῖς μεγάλοις τῶν πατέρων συναριθμούμενος. Τελευτᾷ οὖν ἐτῶν ἑβδομήκοντα πέντε ἐν τῇ Σκήτει γενόμενος πρεσβύτερος, καταλιπὼν καὶ μαθητὰς ἑβδομήκοντα.
«Φήσεις τὸ ρητόν καὶ θανών, Μωσῆ μέλα,
Ἄνθρωπος ὄψιν καὶ Θεός τὴν καρδίαν.
Θάψαν ἐν εἰκάδι Μωσῆν ὀγδόῃ Αἰθιοπῆα.»
(Ἐκ τῆς Καλοκαιρινῆς).
Μωϋσέως ὁσίου τοῦ Αἰθίοπος, Ἀπολυτίκιον. Ἦχος β'.
Τῶν παθῶν καταλείψας, πάτερ, τὴν Αἴγυπτον, τῶν ἀρετῶν ἐν τῷ ὄρει ἀνῆλθες πίστει θερμῇ, τὸν Σταυρὸν τὸν τοῦ Χριστοῦ ἄρας ἐπ᾿ὤμων σου· καὶ δοξασθεὶς θεουργικῶς, τύπος ὤφθης μοναστῶν, Μωσῆ, Πατέρων ἀκρότης. Μεθ᾿ ὧν ἀπαύστως ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν
