Όσιος Ιουστίνος Πόποβιτς (1894-1979).
Άνευ των αγίων δεν υπάρχουν αληθινοί διδάσκαλοι και παιδαγωγοί, ούτε αληθινή παιδεία άνευ της αγιότητος.
Μόνον ο άγιος είναι ο αληθινός παιδαγωγός και διδάσκαλος· μόνον η αγιότης είναι το αληθινόν φως.
Η αληθινή παιδεία, ο αληθινός φωτισμός, δεν είναι άλλο παρά η ακτινοβολία της αγιότητος· μόνον οι άγιοι είναι οι αληθώς φωτισμένοι*.
Η αγιότης ζη και αναπνέει δια του φωτός, ακτινοβολεί και ενεργεί εν τω φωτί.
Αγιάζουσα η αγιότης, ταυτόχρονα φωτίζει και διδάσκει.
Υπάρχει κάποια ταυτότης μεταξύ αγιότητος και φωτισμού. Η παιδεία εις την πραγματικότητα σημαίνει φωτισμόν, τον φωτισμόν δια του αγιασμού εν Αγίω Πνεύματι, το Οποίον είναι φορεύς και δημιουργός της αγιότητος και του φωτός και της γνώσεως.
Και οι άγιοι, επειδή είναι αγιασμένοι και φωτισμένοι δια του Αγίου Πνεύματος, δια τούτο είναι και αληθινοί διδάσκαλοι και παιδαγωγοί.
Η αγιότης είναι η κατά χάριν ένωσις με τον Θεόν, δηλαδή η ένωσις με τον αιώνιον λόγον, με το νόημα της ζωής και υπάρξεως· εις τούτο δε ακριβώς έγκειται η πληρότης και η τελειότης της ανθρωπίνης προσωπικότητος και υπάρξεως.
Η τοιαύτη χαρισματική αγιότης είναι η ψυχή της παιδείας.
Διότι, εάν η παιδεία δεν μας αποκαλύπτη το αιώνιον νόημα της ζωής, χρειάζεται άραγε;
Είναι προτιμότερον το να είναι κανείς τίγρις μέσα εις την ζούγκλαν και λέων εις την έρημον, παρά άνθρωπος στερημένος της αγίας παιδείας.
Παιδείαν χωρίς αγιότητα, «διαφώτισιν» χωρίς τον εν Αγίω Πνεύματι αγιασμόν, αυτά ευρήκεν η Ευρώπη εις την ουμανιστικήν ειδωλολατρείαν της.
Δεν έχει σημασίαν αν αυτή η ειδωλολατρεία εκδηλώνεται εις την παπολατρείαν ή την βιβλιολατρείαν, την μηχανολατρείαν ή την λατρείαν της μόδας.
Η αληθινή παιδεία, η ορθόδοξος και ευαγγελική, φωτίζει τον άνθρωπον με το θείον φως και τον καθοδηγεί («φωταγωγεί») εις παν ό,τι είναι αθάνατον και αιώνιον, θείον και άγιον.
Αυτή εκδιώκει κάθε αμαρτίαν και νικά κάθε θάνατον και δι’ αυτό καθαρίζει τον άνθρωπον, τον αγιάζει και αθανατίζει, τον καθιστά άπειρον και άφθαρτον.
Ναι, μόνον ο άγιος είναι ο αληθινός διδάσκαλος και παιδαγωγός, αληθινός «διαφωτιστής», και μόνον η αγιότης είναι ο αληθινός φωτισμός.
Αυτή είναι η ευαγγελική αλήθεια, την οποίαν απεκάλυψεν ο Κύριος και Θεός μας Ιησούς Χριστός και την οποίαν διεφύλαξεν η Ορθοδοξία.
Ακούσατε τον ορθόδοξον λαόν μας, εισέλθετε εις το ιερόν της ψυχής του.
Δεν βλέπετε ότι αυτός έχει ταυτίσει την έννοιαν της παιδείας με την έννοιαν της αγιότητος, την έννοιαν του διδασκάλου («φωτιστού») με την έννοιαν του αγίου;
Πάντα ταύτα έχει προσωποποιήσει ο ορθόδοξος λαός μας εις το πρόσωπον των αγίων, και ιδίως εις το πρόσωπον του αγίου Σάββα [άγιος Σάββας, πρώτος Αρχιεπίσκοπος των Σέρβων], ως του πρώτου και μεγαλυτέρου αγίου, φωτιστού και διδασκάλου του [εδώ ο Σέρβος όσιος Ιουστίνος Πόποβιτς αναφέρεται στην παράδοση του λαού του].
Αυτό το αίσθημα του ορθοδόξου λαού μας είναι ταυτοχρόνως και η αντίληψις και το κριτήριόν του περί της παιδείας. Δι’ αυτό και δεν αναγνωρίζει την παιδείαν ή «διαφώτισιν» άνευ αγιότητος, ούτε δέχεται ως διδάσκαλον τον μη έχοντα αγιότητα.
Μήπως αυτό δεν είναι ο λόγος της επιφυλάξεώς του και της δυσπιστίας του προς τους μοντέρνους «διαφωτιστάς»;
* Εις την Σερβικήν γλώσσαν οι λέξεις “παιδεία”, “φως” και “φωτισμός” έχουν την ίδιαν ρίζαν (svet-lost, pro-sveta). Αλλά και οι λέξεις “άγιος” και “αγιότης” ομοιάζουν προς τας λέξεις “φως”, “παιδεία” και προς τα παράγωγα της αυτής ρίζης (svet, svetost). Εις την συνέχειαν θα φανή ότι ο συγγραφεύς αντιτάσσει εις την ευρωπαϊκήν “παιδεία” και “διαφώτισιν” την ορθόδοξον αγιότητα και τον φωτισμόν του Αγίου Πνεύματος. (Σημείωμα του μεταφραστή).
Απόσπασμα από το άρθρο του οσίου Ιουστίνου Πόποβιτς, “Πένθος διά τον Χριστόν”, το οποίο περιλαμβάνεται στα βιβλία “Άνθρωπος και Θεάνθρωπος” των εκδόσεων Αστήρ και “Φιλοσοφικοί κρημνοί” της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου. Μετάφραση επίσκοπος † Αθανάσιος Γιέβτιτς.
