Ένα αφιέρωμα στον μεγάλο Πατέρα της Εκκλησίας
Τῇ ΚΕ´(25ῃ) τοῦ μηνὸς Ἰανουαρίου, Μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Θεολόγου, ἐν ἔτει τριακοσιοστῷ ὀγδοηκοστῷ καὶ ἐννάτῳ (389) εἰρηνικῶς κοιμηθέντος. Διασῴζεται δὲ ἡ Τιμία αὑτοῦ Κάρα ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Βατοπεδίου τοῦ Ἄθω, τοῦ δὲ πατρὸς αὐτοῦ, Γρηγορίου τῷ ὀνόματι ἐπίσης, εἰς Νέαν Καρβάλην Καβάλας. Ἡ δὲ δεξιὰ χείρ αὐτοῦ, ἡ θεοκίνητος, ἡ συγγράψασα τὰ θαυμαστὰ Θεολογικὰ ἔργα, ἄφθορος εὐλογοῦσα καὶ εὐωδιάζουσα τεθησαύρισται ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ Ἁγίου Νικολάου Κοπάνων, ἐν Ἰωαννίνοις.
Στίχοι
Θεοῦ γινώσκειν ὀρθοδόξως οὐσίαν,
Χριστιανοῖς λεγάτον ἐκ Γρηγορίου.
Εἰκάδι Γρηγόριος Θεορήμων ἔκθανε πέμπτῃ.
« Ἠράσθης τῆς ὄντως, σοφίας Θεοῦ, καὶ τῶν λόγων τὸ κάλλος ἠγάπησας, καὶ πάντων προτετίμηκας, τερπνῶν τῶν ἐπὶ γῆς·…» (Κανών β’, ᾨδὴ ε’)
Η αλλαγή του κόσμου αρχίζει από την εσωτερική μας αλλαγή κατά τον Ιερό Γρηγόριο :
“Καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον, εἶτα καθᾶραι∙ σοφισθῆναι καί οὕτω σοφίσαι∙ γενέσθαι φῶς καί φωτίσαι∙ ἐγγίσαι Θεῷ καί προσαγαγεῖν ἄλλους∙ ἁγιασθῆναι καὶ ἁγιάσαι,“. (Λόγος 3. 71. PG 35. 480 B)
Πρέπει νά καθαρίσουμε πρῶτα τόν ἑαυτό μας, ἔπειτα νά καθαρίσουμε ἄλλους. Νά ἀποκτήσουμε σοφία καί ἔπειτα νά κάνουμε καί τούς ἄλλους σοφούς. Νά γίνουμε φῶς, γιά νά φωτίσουμε. Νά πλησιάσουμε τόν Θεό οἱ ἴδιοι, γιά νά φέρουμε κοντά καί τούς ἄλλους. Νά ἁγιασθοῦμε, γιά νά ἁγιάσουμε.
Ένας ευαίσθητος ποιητής, ένας πληγωμένος αετός του πνεύματος, ένας υμνητικός ερωδιός της εσταυρωμένης Αγάπης, υψιπέτης και ουρανόφρων ησυχαστής που μόνο με ένα βλέμμα του σιωπηλό αναχαίτισε τους εχθρούς του… ο Γρηγόριος. Ποιος τον γνώρισε, έστω και λίγο και δε σαγηνεύτηκε, δε τον αγάπησε!
Η ευαισθησία χαρακτήριζε το είναι του και τον οδηγούσε σε αλλεπάλληλες απογοητεύσεις, σ’ ένα είδος συνεχούς φυγής από καταστάσεις… γιατί δεν μπορούσε ν’ αντέξει τις δολοπλοκίες, τις ίντριγκες. Ποιητής με ευγενική και βαθειά ψυχή. Εκ φύσεως έρρεπε προς τη σιωπή και την αποχώρηση, και πάντα ζητούσε την απομόνωση για να μπορέσει να αφιερωθεί στην προσευχή. Η μόνωση, έλεγε ο ιερός «αετός» της θεολογίας, αποτελεί «έρως του καλού της ησυχίας και της αναχωρήσεως». Σε άλλο έργο του σημειώνει ότι η απομόνωση από τον κόσμο είναι η συνεργός και η μητέρα της θείας και θεοποιού αναβάσεως. Μόνο έτσι η ψυχή θα μπορέσει να προσεγγίσει το Θεό. Η «απραξία», δηλαδή ο μοναχικό βίος που σκοπό έχει τη θεοπτία θεωρείται για το Γρηγόριο ως η μέγιστη πράξη της ζωής του, «μεγίστη πράξις εστιν η απραξία» (Επιστ. 49), ο θεωρητικός ή θεοπτικός βίος. Κι η αλλαγή του κόσμου αρχίζει από την εσωτερική μας αλλαγή: “Καθαρθήναι δεί πρώτον, είτα καθάραι∙ σοφισθήναι και ούτω σοφίσαι∙ γενέσθαι φως και φωτίσαι∙ εγγίσαι Θεώ και προσαγαγείν άλλους∙ αγιασθήναι και αγιάσαι, χειραγωγήσαι μετά χειρών, συμβουλεύσαι μετά συνέσεως”.(Λόγος 3. 71. PG 35. 480 B). Απέφευγε συστηματικά την δραστηριοποίηση του στο έργο της Εκκλησίας, αλλά τελικά και ποιμαντική φροντίδα ανέλαβε και τα μεγάλα θεολογικά προβλήματα αντιμετώπισε.
Γράφει ο ιερός νηπτικός: «Ποιος θα μού δώσει», λέει ο θείος Δαβίδ δυσκολευόμενος από τα κατ’ αυτόν, «φτερά σαν του περιστεριού, για να πετάξω και να ηρεμήσω;» (Ψαλμ. 54.7) Προκειμένου να απομακρυνθεί από τα παρόντα κακά, επιζητεί φτερά περιστεριού• είτε επειδή είναι ελαφρύτερα και ταχύτερα, γιατί τέτοιος είναι ο κάθε δίκαιος• είτε επειδή σκιαγραφούν το Άγιον Πνεύμα, με μόνη την βοήθεια του οποίου αποφεύγουμε τα δεινά. (PG 35.965 εξ.Τίς δώσει μοι πτέρυγας ωσεὶ περιστεράς;)
….Το 372 ο Βασίλειος, χειροτόνησε χωρίς τη θέλησή του τον Γρηγόριο επίσκοπο για την άσημη κωμόπολη Σάσιμα. Αντί όμως να μεταβεί εκεί, κατέφυγε σε ορεινό μέρος και γύρισε μόνο όταν ο πατέρας του υποσχέθηκε ότι δεν θα τον πιέσει να πάει στα Σάσιμα, τα οποία και απλώς επισκέφτηκε. Για την πρωτοβουλία αυτή ο Γρηγόριος θα παραπονείται σε όλη του την ζωή γιατί ο Βασίλειος δεν έδειξε καμιά κατανόηση για τη λαχτάρα που είχε να ζήσει με σιωπή και ειρήνη,… Μετά τον θάνατο του πατέρα του (374) επωμίστηκε προσωρινά όλη την ευθύνη της επισκοπής. Όταν όμως διαπίστωσε ότι επίτηδες οι συμπολίτες του δεν φρόντιζαν να εκλεγεί νέος επίσκοπος (για να κρατήσουν εκεί τον ίδιο τον Γρηγόριο), έφυγε «σαν ένας φυγάς» στη Σελεύκεια (Ισαυρία) κι εγκαταστάθηκε για τέσσερα περίπου χρόνια στον εκεί ναό της αγίας Θέκλας, πραγματοποιώντας το παλαιό του όνειρο για μοναστική ζωή, νηπτικό βίο, ησυχία και θεωρία. Στο τέλος του 378 αρρώστησε τόσο, που δεν μπόρεσε να ταξιδέψει στην Καισάρεια, όπου ο Βασίλειος κοιμήθηκε και κηδεύτηκε την 1.1.379. Το γεγονός συγκλόνισε την ευαίσθητη ψυχή του. Τέλος υπέκυψε στις παρακλήσεις ορθοδόξων της Κωνσταντινουπόλεως (379) και μετέβη εκεί, όπου οι ναοί όλοι ανήκαν στους αρειανούς, που κυριαρχούσαν για σαράντα χρόνια. Στήριξε τους ορθοδόξους αλλά οι αρειανοί αντέδρασαν βίαια. Του επιτέθηκαν βάναυσα πετροβολώντας τον, και οι αντίπαλοί του τον κατηγόρησαν ότι προκαλεί φιλονικείες και διαταράσσει την ειρήνη και δεν δίστασαν να επιχειρήσουν την δολοφονία του. Ευτυχώς ο δολοφόνος, μόλις βρέθηκε μπροστά στον ασκητή και θεολόγο επίσκοπο, ξέσπασε σε κλάματα και μετανόησε. Απογοητευμένος ο Γρηγόριος αποφάσισε να φύγει, αλλά οι παρακλήσεις των ορθοδόξων τον έπεισαν να μείνει . Εξελέγη επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Η Β’ Οικουμενική Σύνοδος, που συνήλθε τον Μάιο του 381, του επιφύλαξε τιμές αλλά και πικρίες, οι επίσκοποι Μακεδονίας και Αιγύπτου, που κλήθηκαν κι έφτασαν καθυστερημένα, αμφισβήτησαν την κανονικότητα του Γρηγορίου ως επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, με την πρόφαση ότι είχε μετατεθεί από τα Σάσιμα. Η ευαισθησία του Γρηγορίου είχε τρωθεί. Αδύνατος να κάμει διπλωματικούς ελιγμούς, προκάλεσε την δυσαρέσκειαν των αντιφρονούντων. Και είπε ότι εάν αυτός ήταν αίτιος της διαιρέσεως, ας ερρίπτετο στην θάλασσα όπως ο Ιωνάς, για να παύση η τρικυμία. Και απεχώρησε για να πάη να βρη “την φίλη του ησυχία”. Έγραψε στον Βοσπόριο, επίσκοπο Καισαρείας, «θα αποσυρθώ στο Θεό, που είναι ο μόνος καθαρός και χωρίς δολιότητα. Θα αποσυρθώ στον εαυτό μου. Η παροιμία λέγει ότι μόνον οι ανόητοι σκοντάφτουν δυο φορές στην ίδια πέτρα». Έφυγε αμέσως για την πατρίδα και αποσύρθηκε οριστικά στην Αριανζό. Εκεί έζησε με άσκηση και συγγραφή (ποιημάτων) τα τελευταία χρόνια του. Ταξίδεψε στα μοναστήρια της ερήμου στη Λαμίδα και σ’ άλλα μέρη. Εξασθένησε και πολλές φορές ζήτησε ανακούφιση σε λουτροθεραπείες. Κοιμήθηκε το 390.
***
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος
Θέλησα κάποτε να νεκρώσω την ζωή μου και να ζήσω τη μυστική ζωή του Χριστού και κατά κάποιο τρόπο να γίνω μεγαλέμπορος, αφού θα είχα αγοράσει το πολύτιμο μαργαριτάρι με όλα όσα έχω και θα είχα δώσει ως αντάλλαγμα για πράγματα μόνιμα και ουράνια, πράγματα πρόσκαιρα και μεταβλητά. Πράγμα το οποίο αποτελεί την πιο μεγάλη και ασφαλή αγορά, για εκείνους βέβαια που μπορούν να κρίνουν.[Λόγος ΙΘ΄ Είς τόν ἐξισωτήν Ἰουλιανόν, ΕΠΕ 5, 394]
Είναι σπουδαίο πράγμα να ομιλεί κάποιος για το Θεό; Αλλά σπουδαιότερο είναι να καθαρίζει κάποιος τον εαυτό του από τα πάθη για το Θεό, διότι σε ψυχή γεμάτη από πάθη δεν θα εισέλθει σοφία.[Λόγος ΛΒ΄, Περί τῆς διαλέξεσιν εὐταξίας… ΕΠΕ 2,48 ]
***
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος
Oι συχναστές του ουρανού
Τον αγαθό δρόμο βαδίζουν
όσοι δεν έχουν την ζωή τους στη γη,
οι τρισμακάριστοι,
που πάνω στην γη ζούνε πάνω από την σάρκα,
οι άγαμοι,
οι λυπημένοι,
οι καταφρονητές του κόσμου,
οι συχναστές του ουρανού,
οι ακτήμονες,
οι χαμοπλάγιαστοι,
οι με ένα χιτώνα,
οι μόλις ζώντες,
οι δίχως τροφές και δίχως σκεπάσματα,
οι έχοντες μόνο μια φροντίδα, κάθε δόξα εδώ να περιφρονούν,
πλούτος να είναι η φτώχεια τους και στο Θεό μόνο να ατενίζουν,
αυτούς εγώ βλέποντας τους στην γη τους τρέμω και τους φοβάμαι,
σαν το Θεό τον υπέρτατο βασιλιά,
όταν πλησιάζει τους ανθρώπους,
διότι πηγαίνουν πολύ πιο ψηλά από όλους τους θνητούς.
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, Έπη είς ετέρους. Ποίημα Ε’ παρα Νικοβούλου προς υιόν ΕΠΕ 11,90 ΒΕΠΕΣ 62,236.PG37,1532
***
Θʹ. Περί αρετής.
Αν ταπεινοφρονείς, έχεις γίνει του Χριστού πλάσμα
και πνοή και σεβαστό μέρος εκείνου που σ’ έπλασε˙
είσαι ουράνιος κι επίγειος, Θεός που έγινες και είσαι έργο αΐδιο,
με του Χριστού τα πάθη βαδίζοντας σε άφθαρτη δόξα.
Γι’ αυτό μη χαρίζεσαι στο σώμα, να μην αγαπάς
τα περιττά της ζωής αυτής αλλά να το κάνεις ωραίο ναό.
Ο θνητός είναι ναός του μεγάλου Θεού που τον έπλασε
και κινείται από τη γη και βαδίζει πάντα προς τον ουρανό.
Αυτόν εγώ παρακαλώ να τον διατηρείς ευωδιαστό
με κάθε πράξη σου και λόγο και να έχει πάντα μέσα το Θεό,
άριστο πάντοτε, πραγματικό όχι φαινομενικό.
Μη κοκκινοβαμμένο, πολύχρωμο καράβι, που αστράφτει
από ψεύτικη ομορφιά, μη ρίξεις στην πλάτη της θάλλασας
αλλά καλοκάρφωτο, καλοτάξιδο, στέρεα δεμένο
από τα Χέρια του ναυπηγού, που πετάει γοργά στα κύματα.
(PG 37, Τομή β’. Έπη ηθικά, στιχ. 678 – 679).
***
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο αισθηματίας ποιητής της Εκκλησίας μας
π. Ανανία Κουστένη
Πάμε, τώρα, 25 του μηνός Ιανουαρίου, σάς λέγω πολύ λίγα στοιχεία, όσο έχει το Μηναίο. Μ’ αρέσει πό ‘χει λιτότητα, απλότητα και αμεσότητα και αφελότητα. Αφαιρετική κατάσταση, δηλαδή, και διαδικασία. Γιορτάζει ένας πολύ μεγάλος Άγιος της Εκκλησίας. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος η Νανζιανζηνός. Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Από τις υψηλότατες κορυφές της ορθοδοξίας μας. Κατήγετο από τη δεύτερη επαρχία της Καππαδοκίας. Ο πατέρας του κι η μητέρα του ήσαν αρχικά ειδωλολάτραι. Αλλ’ όταν γέννησαν και βάπτισαν τον Γρηγόριο, έγιναν κι αυτοί χριστιανοί και μάλιστα ο πατέρας του, Γρηγόριος και αυτός, έγινε και επίσκοπος Νανζιανζού. Ο Γρηγόριος εμεγάλωνε με λογισμό και μ’ όνειρο, σπούδασε κι έμαθε όλα τα Γράμματα αυτού του κόσμου. “Όλη τη θύραθεν, λεγόμενη, σοφία. Έμαθε, όμως, και όλα τα χριστιανικά. Σπούδασε και στην Αθήνα έξι χρόνια. Κι έμαθε τόσα πολλά, που υπερέβη και τους διδασκάλους του, κι ήθελαν όλοι, φοιτηταί και διδάσκαλοι, να τον κρατήσουν. Να τον κάνουν διδάσκαλο της Φιλοσοφικής Σχολής των Αθηνών. Αλλά το Συναξάριο δεν μας επιτρέπει να πούμε περισσότερα, παρά μονάχα πώς αν θέλαμε να μαζέψουμε τις αρετές όλων των Αγίων, τη σοφία όλων των ανθρώπων, τη Θεολογία όλων των Θεολόγων, αν θέλαμε να τα μαζέψουμε και να τα κάνομε μία εικόνα και να τα συγκεντρώσομε σε μία υπόσταση, σε μία οντότητα, θα μπορούσαμε κάλλιστα και χωρίς να κάνομε λάθος, όλα αυτά να τα αποδώσομε στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Είχε πει ο ίδιος για τον Άγιο Αθανάσιο πώς «Αθανάσιον επαίνων, αρετήν επαινέσομαι.» Πάει και γι’ αυτόν, όμως. «Γρηγόριον επαίνων, αρετήν επαινέσομαι.» Αρετήν!Ταυτίζετο, δηλαδή, με την αρετήν και έγραψε υπέροχα συγγράμματα ουράνια και διατύπωσε τα δόγματα της Εκκλησίας και περισσότερο το δόγμα περί Θεού και περί Θεού Λόγου. Γι’ αυτό και απεκλήθη Θεολόγος ο δεύτερος της Εκκλησίας μας. Πρώτος ο Άγιος Ιωάννης και ο τρίτος ο Άγιος Συμεών, ο νέος Θεολόγος. Πέρασε πολλά στη ζωή του, κι είναι ο αισθηματίας ποιητής της Εκκλησίας μας, ο πληγωμένος αετός, αλλά και από τα πολύ μεγάλα ύψη της αρετής και της σοφίας. Τον ευχαριστούμε και τον ευγνωμονούμε και μάλιστα, ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Ζ’, ο Πορφυρογέννητος, τον 10ο αιώνα, μετέφερε τα λείψανα του απ’ την Καππαδοκία, από την Νανζιανζό και Αριανζό, για την ακρίβεια, και τα έθαψε στον ναό των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα, το ιερό του λείψανο βρίσκεται στη Νέα Καρβάλη της Καβάλας.Άμα περνάμε από ‘κει, ας περνάμε να τον ασπαζόμεθα και να παίρνομε και κανένα γλυκό.
Χειμερινό Συναξάρι ,τόμος Β΄, του Αρχιμανδρίτη π. Ανανία Κουστένη, Εκδόσεις Ακτή, Λευκωσία 2008, ς. 17
***
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος
Πρέπει να ηττηθείς για να νικήσεις
Καλύτερα να νικιέται κάποιος όταν πρέπει, παρά να νικά με τρόπο αθέμιτο και επικίνδυνο.
Μη θέλεις να πείσεις με τα λόγια, αλλά με τα έργα. Μισώ την διδασκαλία που δεν συμβαδίζει με την πολιτεία σου.
Όποιος απαρνιέται επίγειους θρόνους, κερδίζει τους ουράνιους.
Ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου
Ἦχος α’
Ο ποιμενικὸς αὐλὸς τῆς θεολογίας σου, τὰς τῶν ῥητόρων ἐνίκησε σάλπιγγας· ὡς γὰρ τὰ βάθη τοῦ Πνεύματος ἐκζητήσαντι, καὶ τὰ κάλλη τοῦ φθέγματος προσετέθη σοι· Ἀλλὰ πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, Πάτερ Γρηγόριε, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
iconandlight
