Εκτός από ένας από τους πιο διάσημους και δημοφιλείς συγγραφείς στον κόσμο, ο Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky είναι ένας Ορθόδοξος φιλόσοφος του οποίου οι ιδέες εξακολουθούν να επηρεάζουν τους αναγνώστες του και να τους εξοικειώνουν με βαθιές χριστιανικές έννοιες. Για να τιμήσουμε τα 200α γενέθλιά του που γιορτάζονται τον Νοέμβριο του 2021, δημοσιεύουμε μια συνέντευξη με τον Oscar Mauricio Lopez Casillas, απόφοιτο της Φιλοσοφικής Σχολής του Universidad Vasco de Quiroga στο Μεξικό. Αφού ανακάλυψε τον Ντοστογιέφσκι, ο Όσκαρ έγινε ερευνητής του έργου του και προσυλητιστηκε στην Ορθοδοξία.
– Όσκαρ,
ξέρει ο κόσμος και διαβάζει τον Φιοντόρ Μιχαΐλοβιτς Ντοστογιέφσκι στη χώρα σου;
– Πρώτον, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω που μου δώσατε την ευκαιρία να μιλήσω για τον Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky, καθώς είναι ο αγαπημένος μου συγγραφέας! Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μένα, δεδομένου ότι τον περασμένο μήνα γιόρτασε τα 200α γενέθλιά του.
Είναι
αυτονόητο ότι οι άνθρωποι στο Μεξικό γνωρίζουν και διαβάζουν τα μυθιστορήματα
του Ντοστογιέφσκι. Είναι τόσο δημοφιλής που μου έρχονται στο μυαλό τα λόγια
ενός από τους χαρακτήρες του Πιανίστα(ταινία του Πολωνού σκηνοθέτη Ρομάν
Πολάνσκι): «Σήμερα όλοι θέλουν μόνο να διαβάζουν Ντοστογιέφσκι». Ωστόσο, παρόλο
που ο Ντοστογιέφσκι είναι πολύ δημοφιλής στη χώρα μου και σχεδόν όλα τα βιβλία
του βρίσκονται σε βιβλιοπωλεία ή βιβλιοθήκες, λίγοι άνθρωποι τον καταλαβαίνουν,
τουλάχιστον όσον αφορά τα πραγματικά κίνητρα και τις έννοιες του έργου του. Οι
άνθρωποι συνήθως επικεντρώνονται στον μηδενισμό του, αν και ο Dostoyevsky έγραψε γι ‘αυτό μόνο για να δείξει πώς οι αρχές του
(μηδενισμού)μπορούν να ξεπεραστούν από την ισχυρή πίστη των θετικών
πρωταγωνιστών του.
Δυστυχώς, το ημερολόγιο ενός συγγραφέα του Dostoyevsky δεν είναι τόσο γνωστό, οπότε ακόμη και η εύρεση ενός αντιγράφου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Κρίμα, γιατί αυτό το βιβλίο είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του Ντοστογιέφσκι. Περιέχει τον προσωπικό απολογισμό του συγγραφέα για το έργο και τη ζωή του. Τα βιβλία του Ντοστογιέφσκι έχουν επίσης γίνει δημοφιλή από τον Αμερικανό λογοτέχνη Τζόζεφ Φρανκ του οποίου τα έργα για τον Ντοστογιέφσκι είναι πολύ γνωστά στη χώρα μου.
– Πώς ανακαλύψατε τον Ντοστογιέφσκι; Ήταν επειδή σπούδασες στο Τμήμα Φιλοσοφίας;
– Ναι,
αποφοίτησα από το Τμήμα Φιλοσοφίας του Universidad Vasco de Quiroga, αλλά δυστυχώς το πρόγραμμα σπουδών δεν περιλάμβανε τον
Ντοστογιέφσκι ή άλλους Ρώσους φιλοσόφους όπως ο Κιρεγιέφσκι, ο Σολόβιοφ ή ο
Μπερντιάεφ. Η μελέτη των έργων τους θα ήταν πολύ χρήσιμη. Τα προγράμματα
σπουδών των πανεπιστημίων μας περιλαμβάνουν παρόμοιους συγγραφείς, όπως ο Kierkegaard, ο Miguel de Unamuno και ο Gabriel Marcel. Πιστεύω ότι σπουδαστές μας θα επωφελουνταν από τη
μελέτη των έργων του Ντοστογιέφσκι,
λαμβάνοντας υπόψη το φιλοσοφικό, ψυχολογικό και θρησκευτικό τους θέμα.
Οι Αδελφοί Καραμαζόφ με συνηρπασαν περισσότερο από κάθε άλλο βιβλίο που έχω διαβάσει ποτέ.
Αν θυμάμαι καλά, άκουσα για πρώτη φορά για τον Ντοστογιέφσκι όταν ήμουν πρωτοετής φοιτητής στο πανεπιστήμιο. Διάβαζα την “Τραγική Αίσθηση της Ζωής” του Μιγκέλ ντε Ουναμούνο και συνάντησα ένα απόσπασμα όπου ονόμασε τους Αδελφούς Καραμαζόφ το μεγαλύτερο χριστιανικό δράμα. Όταν πήγα στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Γκουανταλαχάρα την ίδια χρονιά, θυμήθηκα αυτές τις λέξεις και αγόρασα το βιβλίο. Αφού το διάβασα, έπρεπε να συμφωνήσω με τον Miguel de Unamuno – αυτό το βιβλίο με συνηρπασε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο που έχω διαβάσει ποτέ. Με έκανε να θέλω να μάθω περισσότερα για τη ζωή του Ντοστογιέφσκι, να επανεξετάσω την προσέγγισή μου στον Χριστιανισμό και να μελετήσω σοβαρά τις χριστιανικές έννοιες, αναφερόμενος στις αρχικές πηγές.
– Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο όταν διαβάσατε τη δραματική βιογραφία του Ντοστογιέφσκι;
– Προφανώς, το πιο εντυπωσιακό επεισόδιο είναι η χάρη που έλαβε από τον Τσαρο Αλέξανδρο Β ́ λίγα λεπτά πριν από την εκτέλεσή του. Αυτή ήταν η στιγμή της αναγέννησης του Ντοστογιέφσκι, τόσο ως άνθρωπος όσο και ως Χριστιανός. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε στο στρατόπεδο εργασίας, όπου βιώνοντας δυσκολίες και διαβάζοντας το Ευαγγέλιο τον έκανε, σύμφωνα με τα λόγια του Αποστόλου Παύλου, «να “ενδυθεί” τον νέο άνθρωπο». Αυτή η περίοδος της ζωής του, από την ακύρωση της θανατικής ποινής μέχρι την αποφυλάκιση, είναι το πιο σοκαριστικό μέρος αυτής της βιογραφίας, και μάλλον δεν είμαι ο μόνος που το πιστεύει. Αυτή η εμπειρία περισσότερο από οτιδήποτε άλλο εξηγεί ότι το πνευματικό βάθος, η ακρίβεια και η σοφία είναι τόσο χαρακτηριστικά στο έργο του Ντοστογιέφσκι.
– Ποιο από τα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι το πιο σημαντικό για εσάς, ποιος είναι ο αγαπημένος σας χαρακτήρας και ποιο είναι το πιο σημαντικό απόσπασμα;
“Ο διάβολος
θέλει τον θάνατό μας όσο ο Θεός θέλει τη σωτηρία μας, και εμείς και η ελευθερία
μας είμαστε μεταξύ τους.”
– Το αγαπημένο μου απόσπασμα είναι από τους Αδελφούς Καραμαζόφ. Ήταν το πρώτο βιβλίο του Ντοστογιέφσκι που διάβασα, και αργότερα έγινε το αγαπημένο μου βιβλίο. Έχει ως εξής: «Εδώ, ο Θεός και ο διάβολος πολεμούν και το πεδίο της μάχης είναι η καρδιά του ανθρώπου». Αν δεν κάνω λάθος, το είπε ο Ντμίτρι Καραμάζοφ. Αυτή η φράση περιέχει μια βαθιά σοφία βασισμένη στα έργα των Πατέρων της Αγίας Εκκλησίας. Μας υπενθυμίζουν ότι πρέπει να πολεμάμε συνεχώς τους εσωτερικούς μας πειρασμούς έτσι ώστε να μπορούμε να τους ξεπεράσουμε και να επιτρέψουμε στη θεία χάρη να κατέβει πάνω μας και να μας καθοδηγήσει. Ο διάβολος θέλει τον θάνατό μας όσο ο Θεός θέλει τη σωτηρία μας, και εμείς και η ελευθερία μας είμαστε μεταξύ τους. Τα έργα των Αγίων Πατέρων και των βιβλίων του Ντοστογιέφσκι μπορούν να μας δώσουν τα μέσα να νικήσουμε σε αυτή την πνευματική μάχη.
Ο αγαπημένος μου χαρακτήρας είναι η Αλιόσα Καραμαζόφ. Αν και υπάρχουν και άλλοι χαρακτήρες που μου αρέσουν επίσης, όπως ο γέροντας Ζωσιμά, ο Κόμης Μίχκιν, η Σόνια Μαρμελάντοβα και ακόμη και ένας τόσο σαφώς αρνητικός χαρακτήρας όπως ο Νικολάι Σταβρογκίν. Αλλά είναι η Αλιόσα Καραμαζωφ του Ντοστογιέφσκι που έχει τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά που συνοψίζουν τις αξίες που εγκωμιάζει το Ευαγγέλιο, όπως η εκπληκτική ταπεινότητα και η σεμνότητα, καθώς και η ικανότητα να αγαπάς και να μην κρίνεις ούτε τους πιο τιποτένιους ανθρώπους. Κατά τη γνώμη μου, αυτός ο χαρακτήρας έχει όλες τις ιδιότητες που με τη βοήθεια του Θεού θα μπορούσε να ξεπεράσει το κακό.
Όσον αφορά την κατανόηση του πνευματικού περιεχομένου των έργων του Ντοστογιέφσκι, προτιμώ τις ερμηνείες του Μιχαήλ Ντουνάγιεφ.
– Ο Ντοστογιέφσκι είναι ένας από τους κύριους φιλοσόφους συγγραφείς του κόσμου. Ποιο από τα φιλοσοφικά θέματα για τα οποία έγραψε βρίσκεις το πιο σημαντικό;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι φιλοσοφικά. Αν και δεν έγραφε φιλοσοφικές πραγματείες, οι χαρακτήρες του επικοινωνούσαν σημαντικές φιλοσοφικές ιδέες. Τα βιβλία του Ντοστογιέφσκι μπορούν να ταξινομηθούν ως ένα ειδικό λογοτεχνικό είδος «φιλοσοφικής λογοτεχνίας». Έβαζε τις ιδέες του σε λογοτεχνική μορφή χωρίς να θυσιάζει το φιλοσοφικό πνευματικό βάθος. Θα έλεγα ότι οι συνοπτικοί διάλογοι των χαρακτήρων του Ντοστογιέφσκι είναι πιο σημαντικοί από τα μακροσκελή γραπτά ορισμένων φιλοσόφων.
Τα έργα του Ντοστογιέφσκι κάλυπταν πολλά φιλοσοφικά προβλήματα, όπως η ύπαρξη του Θεού, η ύπαρξη του κακού, η σχέση μεταξύ ενός ατόμου και μιας κοινωνίας καθώς και άλλα ζητήματα. Αλλά θα ήθελα να τονίσω το πιο σημαντικό – την ελευθερία. Πρόσφατα, διάβασα στη Θεολογία και Λογοτεχνία του Γιώργου Φλορόβσκι ότι ο Ντοστογιέφσκι εξέταζε το πρόβλημα της ελευθερίας και τα παράδοξα της σε όλη του τη ζωή. Σε όλη την ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης, το πρόβλημα της ελευθερίας είχε εξεταστεί από διάφορες απόψεις. Ακολουθώντας τη χριστιανική έννοια, ο Ντοστογιέφσκι υποστηρίζει ότι κάθε άτομο είναι ελεύθερο επειδή κάθε άτομο δημιουργήθηκε κατ εικόνα και ομοιωση του Θεού. Αυτό επιλύει τα παράδοξα που περιγράφηκαν από τους σύγχρονους του υλιστές και σοσιαλιστές , οι οποίοι δήλωσαν ότι το κοινωνικό κακό μπορεί να εξηγηθεί από την αταξία στην κοινωνία, και ότι ένα έγκλημα είναι μια δικαιολογημένη και φυσιολογική διαμαρτυρία ενάντια σε μια άδικη κοινωνία. Ο Ντοστογιέφσκι είχε διαφορετική, χριστιανική άποψη για την ελευθερία και επέκρινε δριμύτατα μια τέτοια δικαιολογία για την ύπαρξη του του κακού στον κόσμο.
– Είναι το χριστιανικό στοιχείο των έργων του Ντοστογιέφσκι επίκαιρο σήμερα; Πώς σε επηρέασε προσωπικά;
– Είναι ένα περίπλοκο ζήτημα που απαιτεί μια μακροσκελή απάντηση, αλλά θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος.
Φυσικά, η
πίστη προέρχεται πάντα από τον Θεό. Αλλά στην περίπτωσή μου, μπορώ να πω ότι ο
Θεός χρησιμοποίησε τον Ντοστογιέφσκι για να φτάσει σε μένα, ενας πεισματάρης
και επαναστατικός νεολαίος όπως ήμουν εγώ τότε. Όλα τα εμπόδια που φαινόταν να
με χωρίζουν από την πίστη γκρεμίστηκαν από τον αρχικό αληθινό Χριστιανισμό που
περιέγραψε αυτός ο Ρώσος συγγραφέας. Ήταν ο Ντοστογιέφσκι που βοήθησε τη
γρήγορη μετάβασή μου από την αβεβαιότητα στη σταθερή πεποίθηση ότι η αλήθεια
βρίσκεται στο Χριστιανισμό, και από εκείνη τη στιγμή η ζωή μου έγινε
διαφορετική και ουσιαστική. Δεδομένου ότι ο Ντοστογιέφσκι ήταν Ορθόδοξος, και
ποτέ δεν είχα σχέση με το Ρωμαιοκαθολικό παρελθόν μου και ποτέ δεν σκέφτηκα να
στραφώ στον Προτεσταντισμό, αποφάσισα να δώσω στην Ορθοδοξία μια ευκαιρία και
άρχισα να την μελετώ.
Η θεία χάρη με οδήγησε στην αληθινή Ορθόδοξη Εκκλησία, και ο Ντοστογιέφσκι και τα βιβλία του ήταν η γέφυρα μου προς τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Συχνά λέω στους φίλους μου ότι πήρα τα έργα του Ντοστογιέφσκι τόσο σοβαρά που έγινα Ορθόδοξος Χριστιανός. Αν και έγινε η μεταστροφή μου με τη βοήθεια του Θεού, πρέπει να παραδεχτώ ότι ο Ντοστογιέφσκι έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεταστροφή μου.
Θέλω να πω σε όλους τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την προσωπικότητα και τα βιβλία του Ντοστογιέφσκι ότι πρέπει να κάνουν μια προσπάθεια και να μάθουν για την Ορθοδοξία, γιατί χωρίς αυτή τη γνώση δεν θα είναι σε θέση να κατανοήσουν το πνευματικό βάθος της λογοτεχνικής κληρονομιάς του. Πρόσφατα, κατά την παρουσίαση του νέου του βιβλίου, το Ευαγγέλιο του Ντοστογιέφσκι, ο Μητροπολίτης Ιλαρίωνας (Αλφείεφ) δήλωσε ότι οι ιδέες της Ορθοδοξίας αντικατοπτρίζονται σαφώς στα βιβλία του Ντοστογιέφσκι και ότι η παγκόσμια δημοτικότητά του διευκολύνει την επέκταση της Ορθοδοξίας. Προσωπικά πιστεύω ότι ένα τέτοιο ιεραποστολικό έργο είναι ζωτικής σημασίας, γι ‘αυτό προσπαθώ να κάνω κάτι τέτοιο για τη Λατινική Αμερική, όπου οι άνθρωποι γνωρίζουν καλά τον Ντοστογιέφσκι, αλλά γνωρίζουν πολύ λίγα για τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό.
