Οι άδειες εκκλησίες της Γερμανίας αλλάζουν χρήση καθώς οι εκκλησιαστικές κοινότητες συρρικνώνονται
Μέ θλίψη παρατηρούμε, ότι στην πεφωτισμένη Δύση οι ναοί μετατρέπονται σε γυμναστήρια, ξενοδοχεία κ. ἄ. , γεγονός πού θεωρεῖται ἀπολύτως φυσικό! Μέχρι τώρα τέτοιες πρακτικές ἀκολουθοῦσαν τά ἀνελεύθερα κομμουνιστικά καί ἄλλα ἄθεα καθεστώτα… Θετική ἐντύπωση ἀφήνει ἡ αὔξηση τῶν ὀρθοδόξων πιστῶν στό Βερολίνο. (Ο. Τ.)
Axel Rowohlt | Κρίστοφ Στρακ
Την τελευταία ημέρα λειτουργίας της, η Αγία Άννα είναι σχεδόν ξανά γεμάτη. Μια χορωδία τραγουδά και το μικρό όργανο τους υποστηρίζει. Αλλά αυτή είναι η τελευταία λειτουργία στη μικρή καθολική εκκλησία στο Γκίλντεχαους, μια περιοχή του Μπαντ Μπέντχαϊμ κοντά στα γερμανο-ολλανδικά σύνορα. Στο μέλλον, το κτίριο δεν θα είναι πλέον χώρος λατρείας.
Προς το τέλος της λειτουργίας, το τέλος αυτής της εκκλησίας γίνεται οδυνηρά πραγματική. Οι πιστοί από το εκκλησίασμα ανοίγουν την Αγία Τράπεζα και αφαιρούν τα άγια λείψανα. Πρόκειται για μικρά λείψανα ενός αγίου, είτε πρόκειται για θραύσματα οστών είτε για κομμάτια υφάσματος, τα οποία ενσωματώνονται πάντα στην Αγία Τράπεζα μιας καθαγιασμένης Καθολικής εκκλησίας.
Ο παροπλισμός των εκκλησιών είναι μια συναισθηματικά φορτισμένη υπόθεση. «Επηρεάζει την καρδιά και τα μάτια. Είναι συγκινητικό», λέει στην DW ο Καθολικός πάστορας Χούμπερτους Γκόλντμπεκ, σκουπίζοντας την αρχή ενός δακρύου από την άκρη του ματιού του.
Αυτό που περνάει η μικρή του εκκλησία είναι κάτι που αντιμετωπίζουν και πολλοί ευσεβείς Χριστιανοί σε όλη τη Γερμανία. Όταν οι εκκλησίες συρρικνώνονται, πρέπει κι αυτές να εγκαταλείψουν τα κτίρια.
Ο αριθμός των μελών των εκκλησιών στη Γερμανία μειώνεται ραγδαία. Μόνο το 2024, οι δύο μεγάλες εκκλησίες έχασαν πάνω από ένα εκατομμύριο Χριστιανούς λόγω της αποχώρησης ανθρώπων από την εκκλησία ή του θανάτου τους. Επί του παρόντος, περισσότερο από το 45% των Γερμανών εξακολουθούν να ανήκουν είτε στην Προτεσταντική Εκκλησία στη Γερμανία είτε στην Καθολική Εκκλησία. Πριν από τριάντα χρόνια, το ποσοστό αυτό ανερχόταν σε σχεδόν 69%. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι εκκλησίες τώρα αποϊεροποιύνται.
Από το 2000, εκατοντάδες καθολικές και προτεσταντικές εκκλησίες περιέπεσαν σε αχρηστία. Σε απάντηση σε έρευνα της DW, η Γερμανική Επισκοπική Συνδιάσκεψη ενημέρωσε για το κλείσιμο και την παροπλισμό 611 καθολικών εκκλησιών μεταξύ 2000 και 2024. Η Προτεσταντική Εκκλησία εκτιμά ότι περίπου 300 έως 350 εκκλησίες έκλεισαν οριστικά την ίδια περίοδο. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα ακριβή στοιχεία.
Προσφέρονται εκκλησιαστικά κτίρια
Και τι συμβαίνει με τους πρώην οίκους λατρείας; Σε ορισμένες πόλεις, ειδικά στο Βερολίνο, οι αυξανόμενες ορθόδοξες χριστιανικές κοινότητες έχουν καταλάβει εκκλησιαστικά κτίρια. Αλλά αυτό παραμένει η εξαίρεση. Συχνά πωλούνται. Μόνο στην πρωτεύουσα, αρκετά μεγάλα εκκλησιαστικά κτίρια είναι προς πώληση. Και δεν είναι ασυνήθιστο να κατεδαφίζονται εκκλησίες.
Μερικά έχουν επαναχρησιμοποιηθεί. Στο Γιούλιχ, μια πόλη ανάμεσα στην Κολωνία και το Άαχεν, ποδήλατα πωλούνται πλέον στην πρώην καθολική εκκλησία του Αγίου Ρόχου. Ο Τόμας Όελερς μετέφερε την επιχείρησή του, Toms Bike Center, στο κτίριο της εκκλησίας.
Ο Όλερς λέει στην DW ότι η ενορία τον προσέγγισε και τον ρώτησε αν μπορούσε να φανταστεί να διευθύνει την επιχείρησή του στην εκκλησία. Είναι η εκκλησία όπου ο ίδιος βαφτίστηκε και έλαβε την Θεία Κοινωνία, και όπου συχνά παρακολουθούσε τις λειτουργίες. Εξωτερικά, το διατηρητέο κτίριο έχει αλλάξει ελάχιστα.
Στο Βέτρινγκεν, ακριβώς βόρεια του Μύνστερ, ένα αβαείο έχει μετατραπεί σε «εκκλησία ποδοσφαίρου» όπου χτυπιούνται μπάλες ποδοσφαίρου. Στο Κλέβε, η πρώην Προτεσταντική Εκκλησία της Αναστάσεως χρησιμεύει ως αρένα πυγμαχίας. Πρώην εκκλησίες στεγάζουν τώρα παμπ, βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία. Ολόκληρα μοναστήρια έχουν μετατραπεί ακόμη και σε ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Στο Ντίσελντορφ, ένα ξενοδοχείο έχει διατηρήσει το παραδοσιακό του όνομα Mutterhaus σε μια υπόδειξη της αρχικής του χρήσης ως μοναστήρι για μοναχές .
Σε περιόδους έλλειψης στέγης, υπάρχουν όλο και περισσότερες περιπτώσεις αρχιτεκτόνων που μετατρέπουν εκκλησιαστικά κτίρια σε κτίρια κατοικιών. Για παράδειγμα, στο Βερολίνο, το Ρόστοκ, το Τριρ, την Κολωνία και το Βούπερταλ.
Ένα από τα πρώτα μεγάλα συγκροτήματα είναι το Lukas-K-Haus στο Έσσεν. Η προτεσταντική εκκλησία του Αγίου Λουκά, που χτίστηκε το 1961, αποϊεροποιήθηκε το 2008 και μετατράπηκε σε διαμερίσματα μεταξύ 2012 και 2013. Στο κάτω μέρος του κλιμακοστασίου, κρέμονται τώρα δύο πλάκες: η μία του 1959 και η άλλη του 2012. Και τα παράθυρα με τα αφηρημένα χρώματα εκεί εξακολουθούν να είναι τα αρχικά παράθυρα της εκκλησίας.
Η Αλεξάνδρα Σρέντερ ζει στην παλιά εκκλησία από την ανακαίνισή της. «Κανείς δεν θα φανταζόταν ότι θα έμενα πάνω από μια Αγία Τράπεζα», λέει. Για την οικογένειά της, ήταν απλώς πρακτικό εκείνη την εποχή, καθώς το διαμέρισμα είχε πολλά υπνοδωμάτια και υπήρχαν καλά σχολεία κοντά. Αυτός ήταν ο καθοριστικός παράγοντας.
Έναν όροφο πιο κάτω βρίσκεται ένα ιατρείο φυσικοθεραπείας. Η διευθύντρια Τζέσικα Γκούντερ εξηγεί ότι έπεσε τυχαία πάνω στο ανακαινισμένο κτίριο της εκκλησίας, ενώ έψαχνε για νέες εγκαταστάσεις. Λέει ότι το κτίριο έχει μια «ωραία, ήρεμη αίσθηση» που είναι καλή για να εργαστεί κανείς μέσα σε αυτήν. Γνωρίζει ότι τα σκαλιά μέσα στο ιατρείο της κάποτε οδηγούσαν στην Αγία Τράπεζα, αλλά δεν θέλει να υπερεκτιμήσει τη σημασία αυτού.
Αλλά ένας από τους ασθενείς της είναι θετικός σε αυτό. Είναι μια έκφραση πίστης να «βοηθάμε τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη», λέει ο Stefan Hebenstreit στην DW. Ακόμα κι αν τα κτίρια δεν είναι πλέον εκκλησίες, η χρήση τους ως παιδικός σταθμός ή φυσικοθεραπευτήριο είναι «πολύ πρακτική». Ο Hebenstreit, ένας Χριστιανός που ασκεί τα καθήκοντά του και έχει υποστεί πολλά εγκεφαλικά επεισόδια, το λέει αυτό αργά και στοχαστικά.
Λείπει ο ήχος από τις καμπάνες
Για να ακούσεις οτιδήποτε επικριτικό σχετικά με τη μετατροπή της εκκλησίας, πρέπει να μιλήσεις με ανθρώπους στους γύρω δρόμους που ζουν γύρω από τον Άγιο Λουκά εδώ και δεκαετίες. Κάποιος χάνει τον ήχο των καμπανών. Κάποιος λυπάται που τα ρολόγια στον πύργο της εκκλησίας έχουν σταματήσει για πάντα.
Οι δύο μεγάλες εκκλησίες έχουν επίσημες παραγγελίες και έγγραφα σχετικά με το ζήτημα της αναδιάρθρωσης των εκκλησιών. Οι ερευνητές ασχολούνται επίσης με το ζήτημα. Κι όμως, η ίδια η συγκεκριμένη γειτονιά είναι συχνά καθοριστική.
Ο ιστορικός τέχνης Klaus-Martin Bresgott από το πολιτιστικό γραφείο της Προτεσταντικής Εκκλησίας στη Γερμανία και μια ομάδα φοιτητών αρχιτεκτονικής διερεύνησαν πόσο σημαντικοί μπορούν να είναι οι πρώην εκκλησιαστικοί χώροι για μια γειτονιά και μια κατοικημένη περιοχή, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα μιας μεγάλης εκκλησίας στο Βερολίνο.
Η Προτεσταντική Εκκλησία δεν χρειάζεται πλέον την τεράστια εκκλησία του Αγίου Στεφάνου (Stephanuskirche) στην περιοχή Wedding. Το κτίριο, το οποίο ανεγέρθηκε μεταξύ 1902 και 1904, ήταν πάντα πολύ μεγάλο στην πραγματικότητα. Αλλά τότε, οι άνθρωποι άρεσαν να χτίζουν μεγάλα κτίρια. Σήμερα, η εκκλησία είναι κλειστή και χρειάζεται τόσο μεγάλη ανακαίνιση που δεν επιτρέπεται πλέον να μπεις μέσα ούτε καν φορώντας κράνος.
Ο Μπρέσγκοτ και οι μαθητές δεν εξέτασαν πρώτα το κτίριο, αλλά πήραν συνεντεύξεις από άτομα της γειτονιάς, η οποία έχει τη φήμη περιοχής με κοινωνικά προβλήματα. Ένα πράγμα είναι σαφές: Η γειτονιά δεν διαθέτει δημόσιο χώρο, ευκαιρίες για συγκέντρωση, αθλητισμό ή συμμετοχή σε πολιτιστικές ή κοινοτικές δραστηριότητες.
Οι καιροί αλλάζουν πάντα και μερικές φορές οι εκκλησίες θεωρούνται πιο σημαντικές. Άλλες φορές ήταν ασήμαντες, λέει ο Bresgott στην DW.
«Γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, οι εκκλησίες χρησίμευαν ως στάβλοι αλόγων για δεκαετίες. Αλλά παρέμειναν όρθιες». Για αυτόν, η εκκλησία του Αγίου Στεφάνου είναι ένα τέλειο παράδειγμα του πώς μια εκκλησία που ήταν εξαρχής πολύ μεγάλη θα μπορούσε να εξυπηρετήσει την κοινωνία. «Δεν πρέπει να πανικοβληθούμε αμέσως και να πούμε: κλείστε, παραιτηθείτε», προειδοποιεί.
Αυτό το άρθρο γράφτηκε αρχικά στα γερμανικά.
